اشرف غنی؛ ملی وحدت ولسمشر وایی چی بین المللی نهادونه افغانستان کې انکشافی پروژو کې کوچنی فکر کړی دی. هغه وویل چی دولت نه پوهیږی چی دا سازمانونه په افغانستان کې څه کار کوی.
ښاغلی غنی وویل چی دا نهادونه د ملل متحد اړوند موسساتو له جملی څخه کوم زیربنایی او اساسی کار نه دی کړی.
ښاغلی غنی صریح نیوکې د غیری دولتی سازمانونو ناکارآمد او غیری شفاف فعالیتونو څخه، د ان جی اوئیسم سره دولت لومړۍ تقابل نه دی. دا سازمانونه تیرو کلونو کې هم څو ځلې افغانستان دولت کې حلقاتو فساد ضد سیاستونو په محور، بدل شوی دی؛ خو لابی ګری، د خارجی قدرتونو دخالت او بروکراتیک فساد په شان عوامل، پراختیا ملی برنامه نه شتون او مهم د ټولو څخه د یو ډول ان جی اوئیسم سیطره د خارجی قدرتونو منسجم تګلاری په حیث افغانستان مالی مدیریت سازمان او دولتی اداراتو کې سیستماتیک فساد پراختیا په قصد، په نتیجه کې ددی لامل شوی دی چی ان جی اوئیسم همیشه ددی جګړی بریالی وی.
کلونه مخکې، هغه وخت چی رمضان بشردوست، پلان وزیر وو، په یو ځلې سلهاوو خارجی او غیری دولتی موسسو مجوز لغوی تصمیم ونیول؛ ځکه د هغه له نظره، هغوی حاضر نه وو خپل دخل او خرج په وړاندی، افغانستان دولت ته ریپورت ورکړی او حتی هغوی ځینی موسسی شتون، حقیقی ماموریت فلسفه او پردی ترشا کارونو څخه افغانستان دولتی نهادونو ټه ځواب ویونکې نه وو.
بشردوست خو د پلان وزارت څخه کناره ګیری ته مجبور شو؛ خو غیری دولتی موسسات، خپل کار ته ادامه ورکړ او ان جی اوئیسم په افغانستان کې ناشکاره بروکراتیک فساد په شان ورځ په ورځ پياوړۍ کیږی.
کلونه وروسته، هغه وخت چی مشخص شو چی ځینی دا جوړښتونه افغانستان بیاجوړونې او پراختیا مرستې ترنامه لاندی، د مسیحیت ترویج او تبلیغ او داسی نورو کارونو باندی بوخت دی، یوځل بیا ددی موسساتو حضور او فعالیتونو په اړه بحث ګرم شو؛ خو ددی نهادونو پیاوړۍ لابی ګان چی سفارتخانو، اطلاعاتی او جاسوسی سازمانونو او حتی خارجی نظامی ځواکونو له لوری ملاتړ یی کیده، ددی نیوکو څخه ځان وایست.
کرزی حکومت آخرو دورو کې، افغانستان دولت ته خارجی مرستو پریښودنه بحث او غیری دولتی موسساتو ته خارجی هیوادونو مالی مرستو قطع کیدل، ددی نهادونو په اړه بیا پوښتنې رامنځته کړی؛ هغه نهادونه چی نه مالیات ورکوی، نه خپل کارونو څخه کوم ریپورت ورکوی، نه دخل او خرج حساب یی مشخص دی، نه کار خروج یی مشخص دی او نه ځان افغانستان دولت اړوند نهادونو څخه فعالیت مجوز کسب باندی ځان ملزم بولی.
په هغه وخت کې، افغانستان دولت، مدعی وو چی خارجی هیوادونو مالی مرستو ۸۰ سلنه دا موسساتو ته ورکول کیږی او یواځی ۲۰ سلنه یی، مستقیمآ افغانستان دولت په اختیار کې قرار نیسی. ددی ارزونو په اساس، مرسته کوونکې هیوادونه، خپل مرستو پیسی د ان جی اوها یا غیری دولتی سازمانونو په مرسته یا یوځل بیا هیواد څخه خارجوی او یا داسی پروژو باندی مصرفول چی هغوی راهبردی ګټی او اهداف ترسره کول او افغانستان دولت، ددی پروژو کار او اړتیا او لزوم او ماهیت باندی هیڅ ډول کنترول او نظارت نه درلود.
البته کرزی دولت، دا موسساتو سره په چلند کې، ډیر محتاطانه او محافظه کارانه عمل کړی او اخیرو کلونو کې هم یواځي د هغو غیری دولتی سازمانونو او موسساتو سره په لانجه شو چی امنیتی او نظامی فعالیتونه درلود او ( اسکورتیانو ) باندی مشهور وو او په حقیقت کې، افغانستان کې مستقر خارجی ځواکونو محافظتی او امنیتی او نظامی بدنه یو برخه بلل کیده.
کرزی په همدی دلیل، خارجیان د لوی فساد عامل بلل او دولت یواځی یو کوچنی فساد مسبب بلل.
دا ځل دا جګړه اشرف غنی ته په ارث ورسیده او داسی په نظر رسیږی چی هغه په نظر کې لری چی غیری دولتی فعال موسسات ملکی، پراختیایی، بیاجوړونې، معارف او... خدماتو کې تر هدف لاندی ونیسی.
داچه هغه په دی برخه کې څومره بریالی کیدلای شی، تیرو تجربو ته په کتو سره، په پوره توګه خارجی مرسته کوونکې هیوادونو او سفارتخانو همکاری پوری اړه لری.
