سرور دانش؛ معاون دوم ریاست جمهوری با تأکید بر بسیج عمومی و ملی در بخش سوادآموزی و زدودن محرومیت نزدیک به سه میلیون کودک از آموزش، می گوید که مسؤولیت اسلامی، انسانی و ملی همه ایجاب می کند که هر شخص و نهادی در حد توان و امکانات خود، در این زمینه سهم بگیرد.
آقای دانش، با اشاره به نرخ بالای بیسوادی در افغانستان، گزارش دیده بان حقوق بشر درباره وضعیت معارف به طور عموم و تعداد کودکان محروم از مکتب به خصوص دختران را بسیار نگران کننده خواند.
وزارت معارف، تعداد دانش‌آموزان را ۹ میلیون اعلام کرده که ۳۹ درصد آنها دختر هستند و در این میان، تعداد کودکان محروم از مکتب هم نزدیک به سه میلیون اعلام شده که اکثریت شان را دختران تشکیل می دهند.
دیده بان حقوق بشر نیز در گزارش اخیر خود، شمار دختران محروم از آموزش را در سال‌های اخیر فزاینده و تلاش برای فراهم کردن شرایط آموزش برای آنان را رو به کاهش خوانده است.
این در حالی است که به باور کارشناسان مسایل فرهنگی و اجتماعی، معارف در هر کشوری، زیرساخت اصلی جامعه سازی و پایه اولیه ایجاد یک جامعه آرمانی بر اساس اهداف، استراتژی ها و منظومه فکری دولت یا رژیم سیاسی است که بر یک جامعه حکومت می کند.
در هر کشوری وقتی می خواهند فرهنگ یا یک نظام ارزشی را همگانی، عمومی، فراگیر، بنیادی و ریشه دار سازند ابتدا از مکاتب و دانش آموزان شروع می کنند و آن را وارد سیستم درسی معارف می کنند.
انتظار می رفت این رویه در افغانستان سال های اخیر نیز به اجرا درآید. دولت های پیشین و کنونی افغانستان همواره به معارف به عنوان یکی از بزرگ ترین دستاوردهای خود اشاره و تاکید کرده است که پس از ایجاد این نظام، میلیون ها پسر و دختر شامل مکاتب شده اند و یک فضای باز برای تحصیل دختران در سراسر کشور ایجاد شده است.
با اینهمه به باور منتقدان، به نظر می رسد نارسایی های موجود در این زمینه به اندازه ای زیاد است که ارتقای کمی میزان دانش آموزان به ویژه دختران را تحت الشعاع قرار می دهد.
یکی از مهم ترین نارسایی های موجود در این زمینه، نصاب تعلیمی عمیقا سطحی و غیر کاربردی است که در مکاتب دولتی افغانستان اعمال می شود.
نارسایی هایی که در این زمینه وجود دارد به اندازه ای مشهود و فراگیر بوده که بارها دستمایه طنز و طعن کاربران شبکه های اجتماعی و مردم در برابر مسؤولان معارف افغانستان بوده است.
بسته بودن مکاتب در نقاط دوردست و ناامن کشور نیز یکی دیگر از نارسایی هایی بود که دولت آقای کرزی و مسؤولان معارف آن طی ۱۳ سال از عهده حل و رفع آن برنیامدند و دولت کنونی نیز ظاهرا هیچ برنامه ای برای آن ندارد و بخش بزرگ دانش آموزان محروم از تحصیل را عملا کودکان قربانی خشونت و ناامنی و جنگ، شکل می دهند.
کوتاه سخن اینکه به جز ارتقای کمی تعداد دانش آموزان معارف آنهم در مراکز شهرها و ولسوالی های امن، سیستم معارف افغانستان، هیچ دستاورد بزرگ و قابل توجهی نداشته است.
فساد در نظام معارف افغانستان به ویژه شعبه های ولایتی آن، از عمده ترین عوامل عقبگرد و مانع اصلی پیشرفت این سیستم بوده است.
سازمان های سنجشگر بین المللی بارها معارف را یکی از آلوده ترین و فاسدترین سیستم های دولتی در افغانستان معرفی کرده و مدعی شده اند که میلیاردها دالر از مردم افغانستان، توسط هیولای فساد حاکم بر معارف این کشور، تاراج شده است.
این در حالی است که فاروق وردک وزیر وقت معارف، باری اعلام کرد که در حدود ۵۰ درصد از مکاتب کشور اساسا ساختمان ندارند و دانش آموزان مجبور هستند در فضای باز درس بخوانند.
افزون کمبود معلم و معلم باسواد و تحصیلکرده، به خصوص معلم زن و نداشتن فضای مناسب برای تدریس یکی دیگر از چالش های عمده معارف افغانستان به حساب می‌آید.
دولت افغانستان سرمایه گذاری در بخش آموزش و پرورش را یکی از اولویت‌های کاری خود می‌خواند؛ اما آمارهای موجود نشان می دهد بودجه سالانه‌ای که دولت برای هر دانش آموز در نظر گرفته، نسبت به تمام کشورهای منطقه کمتر است.
در زمان کرزی، سرمایه‌گذاری دولتی به ازای هر دانش آموز در افغانستان، به ۶۰ دالر در سال می‌رسید؛ در حالی که این رقم در پاکستان ۲۵۰ دالر و در ایران حدود ۵۰۰ دالر بود.
ناظران می گویند که نحوه برخورد دولت پیشین با عرصه معارف یکی از اصلی ترین دلایل ناکامی او در دیگر عرصه ها بوده است.
فساد، قوم گرایی، تبعیض قومی و زبانی و منطقه ای، عدم نظارت بر سیستم معارف در ولایات و ولسوالی های دوردست، انحصار امتیازها به کابل پایتخت و... از دیگر عوارض سیستم علیل معارف افغانستان بوده است.
این در حالی است که مردم انتظار دارند، دولت بر پایه مسؤولیتی که در قانون اساسی دارد و آقای دانش نیز به آن اشاره کرد، توجهی جدی به این بخش زیربنایی و استراتژیک نماید و آن را از ورطه بحران و سقوط و فساد و آلایش نجات دهد. در آن صورت، مردم، رسانه ها، نهادهای مدنی، سازمان های فرهنگی و اجتماعی و همه اقشار و طیف های جامعه نیز صادقانه با فراخوان بسیج علیه بیسوادی دولت، همراه و همرأی خواهند شد.
