نشست علمی پژوهشی با عنوان "امام رضا (ع) و فتنه‌های زمانه" از سوی نمایندگی مرکز فعالیت‌های فرهنگی اجتماعی تبیان در شهر مقدس قم و انجمن فقه و اصول مدرسه حجتیه در مجتمع آموزش عالی فقه برگزار گردید.
خبرگزاری صدای افغان (آوا) -شهر مقدس قم: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدموسی امینی کارشناس این نشست با بیان اینکه امام صادق (ع) همانگونه که در مورد شخصیت امام زمان (عج) این تعبیر را دارند که کاش من دوران امام مهدی را درک می‌کردم و در طول زندگی به آن حضرت خدمت می‌کردم، شبیه چنین تعبیری را در مورد حضرت امام رضا (ع) دارند.
وی ادامه داد: عبدالله فضل هاشمی از یاران حضرت می‌گوید که ما در خدمت امام صادق (ع) بودیم، یک آقایی از توس آمد و در مورد فضیلت زیارت امام حسین (ع) از آن حضرت سوال کرد، امام پس از جواب سوال او فرمود که ای توسی بدان که در آینده فرزندی از من در سرزمین شما مدفون خواهد شد که با زهر جفا شهید می‌شود. اگر کسی با اعتقاد به امامت او آن حضرت را زیارت کند مثل این است که رسول خدا (ص) را زیارت کرده باشد.
امینی افزود: اباصلت هروی از یکی از فرزندان امام کاظم (ع) نقل می‌کند که می‌گوید روزی امام کاظم (ع) در بین فرزندان خود فرمود: فرزندان من این برادر شما عالم آل محمد است. سوالات دینی‌تان را از او بپرسید و هرچه می‌گوید حفظ کنید. بعد امام کاظم (ع) به امام صادق (ع) استناد می‌کند که عالم آل محمد در صلب توست و کاش من او را می‌دیدم. او همنام علی (ع) است.
حجت‌الاسلام امینی در ادامه در تعریف لغوی فتنه، اظهار داشت: فتنه در لغت به معنای گداختن طلا در آتش است تا خالصی و ناخالصی آن جدا شود. همینطور به معنای آزمایشی است که باطن و حقیقت انسان‌ها را معلوم کند.
وی در توضیح اصطلاح مفهوم فتنه نیز گفت: فتنه در اصطلاحِ ادبیات سیاسی و اجتماعی امروز به شرایطی گفته می‌شود که با بروز آشوب‌ها و بلواهای در آن تشخیص حق و باطل و مسیر خدا و طاغوت دشوار می‌شود؛ حالتی که اگر پیش بیاید مردم به همدیگر رحم نمی‌‌کنند و شورش‌های کور و بی‌هدف و نامقدس در آن شرایط شکل می‌گیرد، همانند ظهور عباسیان که با شعار خونخواهی آل محمد سر کار آمدند ولی در مسیر بنی‌امیه و بدتر از آنها حرکت کردند.
دکتر امینی با بیان اینکه معمولا هرگاه از امام رضا (ع) سخن می‌گوییم ممکن است ذهن مخاطب به سرعت به سمت موضوع ولایت عهدی و فتنه‌های سیاسی برود، گفت: این در حالی است که فتنه‌های فکری که دوران امام رضا (ع) در جهان اسلام اتفاق افتاد به مراتب دشوارتر از فتنه‌های سیاسی بود.
وی با بیان اینکه امام رضا (ع) با چند جبهه فکری و فرهنگی مبارزه کرد، گفت: این جبهات شامل جبهه بیرون دینی عالمان نصاری و یهودی، جبهه درون‌دینی در قالب مناظره با عالمان اهل سنت و جبهه‌ی درون‌مذهبی و شیعی بودند.
این کارشناس مسایل دینی، سخت‌ترین جبهه فرهنگی که ضربه‌های سختی بر پیکره‌ی تشیع وارد نمود را جریانهای درون مذهبی شیعه عنوان کرد و افزود: در دوران امام رضا (ع) کسانی که در مسئله امامت به توقف رسیدند و نتوانستند این جریان الهی را از آغاز تا انجام بپذیرند، از جمله‌ی این جریان‌ها بودند.
وی ادامه داد: مهمترین این جریان‌ها جریان واقفیه بودند که در زمان امامت امام رضا (ع) به وجود آمد. سران واقفیه از مفهوم مهدویت سوءاستفاده کردند و گفتند که آن مهدی موعود در روایات همان امام کاظم (ع) است که به پشت پرده غیبت رفته است و هر زمان که خدا بخواهد ظهور خواهد کرد. این سران تعدادی از همان خواص و وکلای امام کاظم بودند که چون پای ثروت در میان آمد فتنه‌انگیزی کرده و جریان واقفیه را شکل دادند.
امینی اظهار داشت: مهمترین چالشی که امام رضا (ع) با آن روبرو بود همین جریانهای درون شیعی بودند. امام می‌خواست ابتدا سران واقفیه را هدایت کند. اما وقتی دید که قابل هدایت نیستند طردشان نمود و اعلام کرد که اینها دیگر از ما نیستند. با این روشنگری امام، چنان بلایی بر سر سران واقفیه آمد که مردم شیعه آنها را از مذهب بیرون دانستند و آنان معروف به سگ‌های باران‌زده شدند که کسی سمت‌شان نمی‌رود.
وی با بیان اینکه حرکت امام رضا (ع) از مدینه به مرو یک حرکت فرهنگی و تمدنی بود، گفت: به عنوان نمونه آن حضرت از وقتی که ناچار شد مدینه را ترک کند سفارش کرد که برایش روضه بخوانند، آن حضرت قدم آغازین را حساب‌شده برداشت. آن حضرت در آن سفر یاران خود را همراه کرد چون می‌خواست تمدن ناب شیعی را در فضای ظلمانی عباسیِ آن زمان که تصویر وارونه از اسلام ناب ارائه کرده بودند پایه‌گذاری کند و می‌خواست به مردم بفهماند که دین واقعی این است و نه آن. یکی از حرکات زیبای آن حضرت عملکردشان در بحث نماز عید در دوران مامون بود که با هیبت رسول خدا (ص) در جمع مردم حاضر شد و مردم آنچنان تحت تاثیر آن حضرت قرار گرفتند که مامون ارکان قدرتش را در خطر دید و از کرده‌ی خود پشیمان شد و آن حضرت را از اقامه‌ی نماز بازگرداند.
حجت‌الاسلام امینی سپس به سخنان یکی از اساتید خود اشاره کرد که جایی گفته است: "اصولا آمدن امام رضا (ع) به مشهد و مرو یک حرکت الهی بود. امام رضا (ع) در آن زمان بایستی برنامه‌ی الهی را پیاده می‌کرد. امام رضا در این راستا حتی دشمنان خود را نیز به کار گرفت. امام رضا به گونه‌‌ای از مامون در جهت اهداف الهی خود کار گرفت که حتی خود مامون هم نفهمید. در این حرکت باید فرهنگ اهل بیت ظهور و بروز پیدا کند و امام مجرا و مُجری این برنامه‌ی الهی بود، در حالی که مامون مترسک‌وار در این برنامه الهی بازی می‌کرد."
این آگاه امور دینی با اشاره به فتنه‌های سیاسی دوران امام رضا (ع) گفت: فتنه‌های سیاسی از زمانی که امام رضا (ع) به مرو آورده شد شروع شد. مامون از این نقشۀ چند هدف را دنبال می‌کرد. در شرایطی که در زمان مامون آن شکوه و عظمت عباسی تقریبا در حال کمرنگ شدن بود و شورش‌های پراکنده‌ی علویان و حتی عباسیان ادامه داشت، مامون فکر کرد که اگر امام رضا (ع) را به مرو بیاورد، از یک طرف شیعیان را شریک قدرت و آرام می‌کند و از طرفی هم آن مقام معنوی ولایت و امامت را در دیدگاه پیروان اهل بیت خواهد شکست.
وی ادامه داد: اما حضرت امام رضا (ع) که مویّد به نصرت و علم الهی بود این تهدید را تبدیل به فرصت کرد و اوج استفاده‌ی هنرمندانه را از این تهدید برد. وقتی مامون ابتدا پیشنهاد داد که حکومت را به شما می‌دهم. امام فرمود؛ اگر واقعا این ولایت را خدا به تو داده است حق نداری به دیگران اعطا کنی و اگر حق تو نیست، چرا آن را غصب کردی. در نهایت مامون به تهدید روی آورد و امام پذیرفت ولی شرط گذاشت و با گنجاندن همان شرایط، چهره‌ی مامون را به جهان معرفی کرد. در واقع امام رضا (ع) همچون امام حسن مجتبی (ع) که چهره‌ی معاویه را به مردم شناساند، شخصیت مامون را به جهان معرفی نمود.
امینی با بیان اینکه امام رضا (ع) از آن تهدید بوجودآمده استفاده کرده و آن را تبدیل به فرصت نمود، گفت: مامون دقیقا عکس آنچه را که انتظار داشت برایش پیش آمد و این امام رضا بود که در قالب مناظره‌ها، بیان احادیث، پیش‌گویی‌ها و از همه مهم‌تر سبک زندگی سالم الهی خود پایه‌گذار یک تمدن ناب الهی و شیعی شد و باعث گردید که مردم اسلام ناب را از اسلام بدل تشخیص بدهند و زمینه‌ی فروپاشی سلسله عباسی‌ها فراهم شود.
این آگاه مسایل دینی در پایان با اشاره به دو حدیث گران‌بها از رسول گرامی اسلام (ص) و حضرت امام صادق (ع)، خاطرنشان کرد: از فتنه‌ها خیلی نترسید چرا که منافقان را رسوا نموده و موجبات نابودی ستم‌گران و فاسقان را فراهم می‌کند. در شرایط کنونی رکود اقتصادی و بحث کرونا به عنوان یک فتنه قلمداد می‌شود که توانست حقیقت تمدن پوشالی غرب را برای مردم بازشناسی و تعریف نماید.
خبرگزاری صدای افغان (آوا) -شهر مقدس قم: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدموسی امینی کارشناس این نشست با بیان اینکه امام صادق (ع) همانگونه که در مورد شخصیت امام زمان (عج) این تعبیر را دارند که کاش من دوران امام مهدی را درک می‌کردم و در طول زندگی به آن حضرت خدمت می‌کردم، شبیه چنین تعبیری را در مورد حضرت امام رضا (ع) دارند.
وی ادامه داد: عبدالله فضل هاشمی از یاران حضرت می‌گوید که ما در خدمت امام صادق (ع) بودیم، یک آقایی از توس آمد و در مورد فضیلت زیارت امام حسین (ع) از آن حضرت سوال کرد، امام پس از جواب سوال او فرمود که ای توسی بدان که در آینده فرزندی از من در سرزمین شما مدفون خواهد شد که با زهر جفا شهید می‌شود. اگر کسی با اعتقاد به امامت او آن حضرت را زیارت کند مثل این است که رسول خدا (ص) را زیارت کرده باشد.
امینی افزود: اباصلت هروی از یکی از فرزندان امام کاظم (ع) نقل می‌کند که می‌گوید روزی امام کاظم (ع) در بین فرزندان خود فرمود: فرزندان من این برادر شما عالم آل محمد است. سوالات دینی‌تان را از او بپرسید و هرچه می‌گوید حفظ کنید. بعد امام کاظم (ع) به امام صادق (ع) استناد می‌کند که عالم آل محمد در صلب توست و کاش من او را می‌دیدم. او همنام علی (ع) است.
حجت‌الاسلام امینی در ادامه در تعریف لغوی فتنه، اظهار داشت: فتنه در لغت به معنای گداختن طلا در آتش است تا خالصی و ناخالصی آن جدا شود. همینطور به معنای آزمایشی است که باطن و حقیقت انسان‌ها را معلوم کند.
وی در توضیح اصطلاح مفهوم فتنه نیز گفت: فتنه در اصطلاحِ ادبیات سیاسی و اجتماعی امروز به شرایطی گفته می‌شود که با بروز آشوب‌ها و بلواهای در آن تشخیص حق و باطل و مسیر خدا و طاغوت دشوار می‌شود؛ حالتی که اگر پیش بیاید مردم به همدیگر رحم نمی‌‌کنند و شورش‌های کور و بی‌هدف و نامقدس در آن شرایط شکل می‌گیرد، همانند ظهور عباسیان که با شعار خونخواهی آل محمد سر کار آمدند ولی در مسیر بنی‌امیه و بدتر از آنها حرکت کردند.
دکتر امینی با بیان اینکه معمولا هرگاه از امام رضا (ع) سخن می‌گوییم ممکن است ذهن مخاطب به سرعت به سمت موضوع ولایت عهدی و فتنه‌های سیاسی برود، گفت: این در حالی است که فتنه‌های فکری که دوران امام رضا (ع) در جهان اسلام اتفاق افتاد به مراتب دشوارتر از فتنه‌های سیاسی بود.
وی با بیان اینکه امام رضا (ع) با چند جبهه فکری و فرهنگی مبارزه کرد، گفت: این جبهات شامل جبهه بیرون دینی عالمان نصاری و یهودی، جبهه درون‌دینی در قالب مناظره با عالمان اهل سنت و جبهه‌ی درون‌مذهبی و شیعی بودند.
این کارشناس مسایل دینی، سخت‌ترین جبهه فرهنگی که ضربه‌های سختی بر پیکره‌ی تشیع وارد نمود را جریانهای درون مذهبی شیعه عنوان کرد و افزود: در دوران امام رضا (ع) کسانی که در مسئله امامت به توقف رسیدند و نتوانستند این جریان الهی را از آغاز تا انجام بپذیرند، از جمله‌ی این جریان‌ها بودند.
وی ادامه داد: مهمترین این جریان‌ها جریان واقفیه بودند که در زمان امامت امام رضا (ع) به وجود آمد. سران واقفیه از مفهوم مهدویت سوءاستفاده کردند و گفتند که آن مهدی موعود در روایات همان امام کاظم (ع) است که به پشت پرده غیبت رفته است و هر زمان که خدا بخواهد ظهور خواهد کرد. این سران تعدادی از همان خواص و وکلای امام کاظم بودند که چون پای ثروت در میان آمد فتنه‌انگیزی کرده و جریان واقفیه را شکل دادند.
امینی اظهار داشت: مهمترین چالشی که امام رضا (ع) با آن روبرو بود همین جریانهای درون شیعی بودند. امام می‌خواست ابتدا سران واقفیه را هدایت کند. اما وقتی دید که قابل هدایت نیستند طردشان نمود و اعلام کرد که اینها دیگر از ما نیستند. با این روشنگری امام، چنان بلایی بر سر سران واقفیه آمد که مردم شیعه آنها را از مذهب بیرون دانستند و آنان معروف به سگ‌های باران‌زده شدند که کسی سمت‌شان نمی‌رود.
وی با بیان اینکه حرکت امام رضا (ع) از مدینه به مرو یک حرکت فرهنگی و تمدنی بود، گفت: به عنوان نمونه آن حضرت از وقتی که ناچار شد مدینه را ترک کند سفارش کرد که برایش روضه بخوانند، آن حضرت قدم آغازین را حساب‌شده برداشت. آن حضرت در آن سفر یاران خود را همراه کرد چون می‌خواست تمدن ناب شیعی را در فضای ظلمانی عباسیِ آن زمان که تصویر وارونه از اسلام ناب ارائه کرده بودند پایه‌گذاری کند و می‌خواست به مردم بفهماند که دین واقعی این است و نه آن. یکی از حرکات زیبای آن حضرت عملکردشان در بحث نماز عید در دوران مامون بود که با هیبت رسول خدا (ص) در جمع مردم حاضر شد و مردم آنچنان تحت تاثیر آن حضرت قرار گرفتند که مامون ارکان قدرتش را در خطر دید و از کرده‌ی خود پشیمان شد و آن حضرت را از اقامه‌ی نماز بازگرداند.
حجت‌الاسلام امینی سپس به سخنان یکی از اساتید خود اشاره کرد که جایی گفته است: "اصولا آمدن امام رضا (ع) به مشهد و مرو یک حرکت الهی بود. امام رضا (ع) در آن زمان بایستی برنامه‌ی الهی را پیاده می‌کرد. امام رضا در این راستا حتی دشمنان خود را نیز به کار گرفت. امام رضا به گونه‌‌ای از مامون در جهت اهداف الهی خود کار گرفت که حتی خود مامون هم نفهمید. در این حرکت باید فرهنگ اهل بیت ظهور و بروز پیدا کند و امام مجرا و مُجری این برنامه‌ی الهی بود، در حالی که مامون مترسک‌وار در این برنامه الهی بازی می‌کرد."
این آگاه امور دینی با اشاره به فتنه‌های سیاسی دوران امام رضا (ع) گفت: فتنه‌های سیاسی از زمانی که امام رضا (ع) به مرو آورده شد شروع شد. مامون از این نقشۀ چند هدف را دنبال می‌کرد. در شرایطی که در زمان مامون آن شکوه و عظمت عباسی تقریبا در حال کمرنگ شدن بود و شورش‌های پراکنده‌ی علویان و حتی عباسیان ادامه داشت، مامون فکر کرد که اگر امام رضا (ع) را به مرو بیاورد، از یک طرف شیعیان را شریک قدرت و آرام می‌کند و از طرفی هم آن مقام معنوی ولایت و امامت را در دیدگاه پیروان اهل بیت خواهد شکست.
وی ادامه داد: اما حضرت امام رضا (ع) که مویّد به نصرت و علم الهی بود این تهدید را تبدیل به فرصت کرد و اوج استفاده‌ی هنرمندانه را از این تهدید برد. وقتی مامون ابتدا پیشنهاد داد که حکومت را به شما می‌دهم. امام فرمود؛ اگر واقعا این ولایت را خدا به تو داده است حق نداری به دیگران اعطا کنی و اگر حق تو نیست، چرا آن را غصب کردی. در نهایت مامون به تهدید روی آورد و امام پذیرفت ولی شرط گذاشت و با گنجاندن همان شرایط، چهره‌ی مامون را به جهان معرفی کرد. در واقع امام رضا (ع) همچون امام حسن مجتبی (ع) که چهره‌ی معاویه را به مردم شناساند، شخصیت مامون را به جهان معرفی نمود.
امینی با بیان اینکه امام رضا (ع) از آن تهدید بوجودآمده استفاده کرده و آن را تبدیل به فرصت نمود، گفت: مامون دقیقا عکس آنچه را که انتظار داشت برایش پیش آمد و این امام رضا بود که در قالب مناظره‌ها، بیان احادیث، پیش‌گویی‌ها و از همه مهم‌تر سبک زندگی سالم الهی خود پایه‌گذار یک تمدن ناب الهی و شیعی شد و باعث گردید که مردم اسلام ناب را از اسلام بدل تشخیص بدهند و زمینه‌ی فروپاشی سلسله عباسی‌ها فراهم شود.
این آگاه مسایل دینی در پایان با اشاره به دو حدیث گران‌بها از رسول گرامی اسلام (ص) و حضرت امام صادق (ع)، خاطرنشان کرد: از فتنه‌ها خیلی نترسید چرا که منافقان را رسوا نموده و موجبات نابودی ستم‌گران و فاسقان را فراهم می‌کند. در شرایط کنونی رکود اقتصادی و بحث کرونا به عنوان یک فتنه قلمداد می‌شود که توانست حقیقت تمدن پوشالی غرب را برای مردم بازشناسی و تعریف نماید.
منبع : خبرگزاری صدای افغان(آوا) قم
