دکتر نصیراحمد نور، سفیر کبیر جمهوری اسلامی افغانستان در ایران، در گفتگویی ویژه با خبرنگار آوا با اشاره به اهمیت فوق العاده بندر چابهاردر منطقه می گوید که این بندر یک کریدور بسیار مهم و فعال، نه تنها برای سه کشور، بلکه برای کشورهای آسیای میانه، حوزه قفقاز و حتی روسیه و اروپا است و اهمیت فوق العاده دارد.
به گزارش خبرگزاری صدای افغان(آوا) از تهران، آقای نور تصریح کرد: "زمانی که کارها تکمیل شود و پروژه های زیربنایی از جمله خط آهن از چابهار به شبکه خط آهن داخلی ایران و همچنین شبکه خط آهن افغانستان و در امتداد آن به شبکه خط آهن آسیای میانه وصل شود، بدون شک یک تحول و انقلاب در تعاملات اقتصادی منطقه ای ایجاد خواهد شد".
بر این اساس، وی یادآور شد که کشورهای متعددی به خصوص در آسیای میانه به بندر چابهار و کریدور متصل به آن علاقمند هستند و در این محور، در حال حاضر بحث خط آهن مزارشریف ـ هرات مطرح بوده که محور آن اتصال به چابهار است.
سفیر افغانستان در ایران در مورد آمادگی های زیربنایی و زیرساختی در بندر چابهار گفت: "تا جایی که دیده می شود، کار خیلی بزرگ و جهادی در بندر چابهار صورت گرفته است، این پروژه یک پروژه بزرگ است و به سرمایه گذاری های هنگفت بین المللی نیاز دارد، ولی جمهوری اسلامی ایران تا کنون به تنهایی توانسته کار بزرگی را در این بندر انجام دهد".
این دیپلمات بلندپایه افغانستان در عین حال خاطرنشان کرد که در وقتی بحث چابهار مطرح می شود، این بندر یگانه گزینه افغانستان نبوده و قرار هم نیست حکومت یک گزینه را در رقابت با گزینه دیگر مطرح کند.
وی افزود: "جناب آقای رییس جمهور و سایر مقامات افغانستان بارها بر اهمیت حیاتی چابهار تأکید کرده اند، گذشته از این افغانستان به دنبال راه های متعدد دیگر نیز است. حتی ما بنادر پاکستان را منتفی نمی دانیم، ولی این مربوط به پاکستان است که منفعت خود را در همکاری و همگرایی منطقه ای ببیند. اگر ما در یک فضای اعتماد و تبادل منافع با پاکستان قرار بگیریم، همه گزینه هایی که وجود دارد، جایگاه خود را خواهد داشت و هیچ کدام، بدیل دیگری نخواهد بود؛ بلکه هر کدام از این گزینه ها در اتصال منطقه ای و کاهش هزینه ها، مؤثریت خاص خود را دارد".
در زیر متن کامل بخش سوم گفتگوی ویژه خبرگزاری صدای افغان(آوا) را با دکتر نصیراحمد نور می خوانید:
سوال: بیایید در مورد همکاری های اقتصادی میان دو کشور به خصوص بندر چابهار صحبت کنیم. با روی کار آمدن حکومت وحدت ملی در افغانستان، با توجه به این که رییس جمهور یک نگاه اقتصاد محور در سیاست خارجی خود دارد، سال گذشته توافقنامه سه جانبه چابهار میان سران افغانستان، ایران و هند امضا شد و حالا در مراحل اجرایی این توافقنامه قرار داریم. شاید این سوال کلیشه ای شده باشد، اما خوب است پاسخ این سوال را از دید شما هم داشته باشیم. اهمیت بندر چابهار برای سه کشور و منطقه چیست؟
نور: بندر چابهار یک اهمیت فوق العاده برای همکاری های تجاری، ترانزیتی و اقتصادی میان هر سه کشور و در مجموع کشورهای منطقه دارد. این بندر در عین حال یک کریدور بسیار مهم و فعال، نه تنها برای سه کشور، بلکه برای کشورهای آسیای میانه، حوزه قفقاز و حتی روسیه و اروپا است و اهمیت فوق العاده دارد. باید گفت که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جغرافیای سیاسی منطقه دچار تغییر و تحول شده و ما گزینه های متعددی به خصوص در بحث همکاری های منطقه ای داریم. در این میان، وقتی بحث چابهار هم مطرح می شود، این بندر یگانه گزینه افغانستان نبوده و قرار هم نیست ما یک گزینه را در رقابت با گزینه دیگر مطرح کنیم. جناب آقای رییس جمهور و سایر مقامات افغانستان بارها بر اهمیت حیاتی چابهار تأکید کرده اند، گذشته از این افغانستان به دنبال راه های متعدد دیگر نیز است. حتی ما بنادر پاکستان را منتفی نمی دانیم، ولی این مربوط به پاکستان است که منفعت خود را در همکاری و همگرایی منطقه ای ببیند. اگر ما در یک فضای اعتماد و تبادل منافع با پاکستان قرار بگیریم، همه گزینه هایی که وجود دارد، جایگاه خود را خواهد داشت و هیچ کدام، بدیل دیگری نخواهد بود؛ بلکه هر کدام از این گزینه ها در اتصال منطقه ای و کاهش هزینه ها، مؤثریت خاص خود را دارد.
به صورت مشخص در مورد بندر چابهار باید گفت که این بندر برای همه اهمیت دارد و کارهای خوبی در آن صورت گرفته و صورت می گیرد؛ زمانی که کارها تکمیل شود و پروژه های زیربنایی از جمله خط آهن از چابهار به شبکه خط آهن داخلی ایران و همچنین شبکه خط آهن افغانستان و در امتداد آن به شبکه خط آهن آسیای میانه وصل شود، بدون شک یک تحول و انقلاب در تعاملات اقتصادی منطقه ای ایجاد خواهد شد. بر این اساس، کشورهای متعددی به خصوص در آسیای میانه به بندر چابهار و کریدور متصل به آن علاقمند هستند. در این محور، در حال حاضر بحث خط آهن مزارشریف ـ هرات مطرح بوده که محور آن اتصال به چابهار است.
سوال: اما در کنار مشکلاتی که ما در سال های اخیر با پاکستان داشتیم، بحث چابهار همواره یک روزنه امید و یک برگ برنده بوده تا ما بتوانیم از وابستگی کامل به پاکستان دور شویم.
نور: امیدوار هستیم که بندر چابهار، یک درس برای برادران پاکستانی باشد که اگر به تعهدات خود پایبند نبوده و از سیاست درهای باز برای مبادلات تجاری و ترانزیتی استفاده نکنند، این مسأله در نهایت بیشتر به زیان خودشان تمام خواهد شد. همان طور که عرض کردم، جغرافیای سیاسی امروز، جغرافیایی نیست که فقط یک گزینه را در برابر شما قرار دهد و هر کسی که بی علاقگی و سخت گیری نشان بدهد، به ضرر و زیان و انزوای خودش می انجامد.
سوال: پس از نشست وزرای امورخارجه افغانستان، چین و پاکستان، بیجینگ و اسلام آباد ابراز علاقه مندی کرده اند که کریدور اقتصادی چین و پاکستان و بندر گوادر به بندر چابهار وصل شود، فکر می کنید فشارها تا چه اندازه دیدگاه پاکستان را نسبت به تحولات منطقه ای تغییر داده که باید به طرف همکاری های اقتصادی منطقه ای بازگردد. دید شما نسبت به این پیشنهاد چین و پاکستان برای اتصال به بندر چابهار چیست؟ گرچند هند با توجه به نگاهی که به چین و پاکستان دارد، با این مسأله مخالفت کرده است.
نور: افغانستان هیچ وقت، هیچ گزینه ای را حذف نکرده و نادیده نگرفته، بلکه به دنبال گزینه های متعدد بوده و هست. فعلا مهمترین گزینه مطرح، بندر چابهار است که عملا کار آن شروع شده و جریان دارد. همان طور که عرض کردم، وقتی شما همه گزینه ها را فعال نگه دارید، از نظر صرفه جویی در زمان و هزینه به نفع همه خواهد بود. فرض کنید که گزینه کراچی و گوادر باشد و در مقابل گزینه چابهار و گزینه های دیگری هم باشد، تنگ نظری نداشته باشیم و این به نفع همه است. به عنوان مثال، در یک بخش از جغرافیا، استفاده از یک بندر از نقطه نظر زمان و هزینه، با صرفه تر است و در جغرافیایی دیگر، یک بندر دیگر، بنابراین اگر مجموع گزینه ها روی میز باشد، این به نفع همگان است؛ اما اگر ما گزینه ها را انحصاری کنیم، خواهی نخواهی برای بعضی مناطق جغرافیایی مفید خواهد بود، اما به برخی مناطق دیگر، زمان و هزینه های بیشتری را تحمیل خواهد کرد. ما امیدوار هستیم با تحولاتی که پیش آمده، کشورها اهمیت باهم بودن و برای هم بودن را درک کنند.
سوال: در عین حالی که شما گفتید افغانستان گزینه های مختلف را روی دست دارد، این کشور نقطه وصل مناطق، پروژه ها و کریدورهای مختلف نیز است. تا چه اندازه بحث افغانستان و بندر چابهار یک مقوله دو طرفه است و چابهار و ایران نیز می توانند از افغانستان بهره ببرند؟
نور: این منفعت در سطح دوجانبه و چند جانبه مشترک است؛ در حقیقت افغانستان و ایران در این بحث مکمل یکدیگر هستند و وقتی این دو با هم باشند، اهمیت شان چند برابر می شود و هیچ کشور دیگری نمی تواند جای این دو را بگیرد. افغانستان می رود که به یک مرکز اتصال منطقه ای تبدیل شود، ولی این مرکزیت هم زمانی می تواند کامل باشد که ایران هم شامل باشد؛ خوشبختانه این کار در جریان است و اراده سیاسی در بین کشورهای منطقه نیز دیده می شود. دو هفته قبل جناب رییس جمهور غنی سفر بسیار مهمی به ازبکستان داشتند و توافقات متعددی در این سفر صورت گرفت، از جمله این که پروژه خط آهنی که از ازبکستان تا مزارشریف آمده، تا هرات امتداد پیدا کند و این طرف هم خط آهن خواف ـ هرات مطرح است که کارش جریان دارد. همچنان کار جدی جریان دارد تا خط آهن از چابهار به شبکه خط آهن ایران وصل شود که در نهایت با شبکه های کل منطقه وصل می گردد. تمام این پروژه ها اهمیت هر دو کشور را نشان می دهد. در این بین، تناقضی وجود ندارد که یک کریدور دیگر هم به این مجموعه افزوده شود، بلکه هر قدر ما بتوانیم در فضای اعتماد و اشتراک منافع در سطح منطقه کار کنیم، این فعالیت تأثیرات خود را در ابعاد سیاسی و امنیتی هم خواهد داشت؛ راه ها برای حرکت سرمایه، افکار و مردم باز می شوند و هزینه های بخش های امنیتی و نظامی کاهش پیدا می کنند و این به سود بخش های مختلف توسعه و در مجموع رفاه مردم خواهد بود.
سوال: روند آمادگی زیرساخت ها در بندر چابهار چگونه پیش می رود؟ به نظر می رسد این روند به کندی در حال تکمیل است و هنوز زیرساخت های لازم فراهم نشده است. شما در هفته های گذشته چند بار به چابهار سفر کردید، وضعیت را از نزدیک چگونه دیدید؟ بندر چابهار تا چه اندازه آماده بهره برداری شده است؟
نور: خوشبختانه اسکله شهید بهشتی با سفر جناب آقای رییس جمهور روحانی رسما افتتاح شد. پیش از این هم نخستین محموله های ترانزیتی از هند به چابهار به مقصد افغانستان در این بندر پهلو گرفت که حاوی گندم بود. تا جایی که دیده می شود، کار خیلی بزرگ و جهادی در بندر چابهار صورت گرفته است، این پروژه یک پروژه بزرگ است و به سرمایه گذاری های هنگفت بین المللی نیاز دارد، ولی جمهوری اسلامی ایران تا کنون به تنهایی توانسته کار بزرگی را در این بندر انجام دهد. فعلا سرمایه گذاری خارجی قابل ملاحظه ای که در بندر چابهار وجود دارد، از جانب هند می باشد و امیدواری این است که این پروژه بزرگ بتواند سرمایه گذاری های بزرگتر دیگری را در سطح بین المللی و کشورهای منطقه جلب کند. تا جایی که دیده می شود، امکانات فراوانی برای این پروژه بسیج شده و کار صورت گرفته؛ فعلا کشتی هایی تا بار ۱۰۰ هزار تنی در بندر چابهار پهلو می گیرند، دستگاه های مدرن بارگیری و تخلیه جابجا شده و کارها همچنان ادامه دارد. از سوی دیگر، بخش خصوصی نیز سرمایه گذاری ها و کارهای متعددی را در بندر چابهار شروع کرده و انشالله آینده خوبی در انتظار آن خواهد بود. ما امیدوار هستیم با فعال شدن این بندر، چابهار بتواند در بعد همکاری های اقتصادی و همگرایی منطقه ای، نقش فعالی را ایفا کند.
سوال: اما هنوز این بندر کاملا آماده بهره برداری نیست؟
نور: آماده می شود، این پروژه، پروژه ساده ای نیست و شما همین پیشرفتی را که حالا شاهد آن هستیم، شاید چند سال قبل، به خصوص با توجه به تحریم های بین المللی که وجود داشت، اصلا تصورش را نمی کردید که یک چنین کار بزرگی در چنین شرایطی انجام پذیرد. امیدوار هستیم که این پروژه بتواند سرمایه گذاری ها و توجه کشورهای دیگر ذی‌نفع را جلب کند و تأسیساتی که لازم دارد، تکمیل گردد.
سوال: آمدن گندم از هند، آغاز رسمی استفاده از بندر چابهار بود، یا این که این انتقال یک مرحله آزمایشی بود؟ آیا مبادلات رسمی بین سه کشور عملا آغاز شده یا نیاز است برخی مراحل دیگر برای آغاز رسمی مبادلات تکمیل شود؟
نور: انتقال گندم از هند به مقصد افغانستان از طریق بندر چابهار، هم آغاز و هم آزمایش بود، ولی کل تلاش ها و سرمایه گذاری ها به این خاطر است که این بندر فعال شود و راه بیافتد و همان طور که می بینید، آهسته آهسته در حال راه افتادن است.
سوال: کدام زمان مشخصی وجود دارد که مبادلات به صورت رسمی و روزانه از بندر چابهار جریان پیدا کند؟
نور: مسئولین امر متوجه هستند و بیشتر بخش خصوصی باید تشویق شود. اما باید کوشش شود که این بندر تنها بندر واردات نباشد، آن هم تنها از هند، بلکه یک بندر برای واردات و صادرات باشد. به عنوان مثال جمهوری اسلامی ایران می تواند واردات و صادرات خود را از این طریق داشته باشد. ایران یک کشور پهناور است و شاید مسیر واردات و صادرات از طریق بندر چابهار به برخی مناطق و ایران، از نظر اقتصادی با صرفه تر باشد. همچنان باید راه برای صادرات افغانستان نیز از طریق بندر چابهار باز شود. این کار شدنی است و آهسته آهسته این بندر در سطح کلان مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.
سوال: پس از سه محموله گندم، آیا کدام مبادلات دیگر در بندر چابهار صورت گرفته است؟
نور: در جریان فعالیت های روزمره در چابهار نیستم، ولی ملاحظه می شود که ده ها شرکت خصوصی افغانستان در زمینه های مختلف سرمایه گذاری در بندر و هم در بخش ترانزیت فعال هستند.
سوال: تکمیل خط آهن ـ خواف هرات و بهره برداری از آن خیلی طول کشید، آخرین حرف ها و جزییات چیست و این خط آهن کی مورد بهره برداری قرار می گیرد؟
نور: خط آهن خواف ـ هرات شامل چهار قطعه است که جمهوری اسلامی ایران متعهد شده سه قطعه آن را تکمیل کند. دو قطعه آن داخل خاک ایران و قطعه سوم در داخل خاک افغانستان بوده که کارش تقریبا نزدیک به تکمیل است. تفاهم این است که منتظر تکمیل قطعه چهارم نمانند و مسیری که تا ولسوالی غوریان رفته، به عنوان یک نقطه بندری حساب شود. امیدوار هستیم که این خط در آینده در یک محفل بزرگ و با حضور مقامات عالی رتبه دو کشور افتتاح شود.
سوال: در کنار بحث همکاری های اقتصادی منطقه ای، بحث روابط اقتصادی و تجاری میان دو کشور نیز مطرح است. بعد از مشکلاتی که در روابط دوجانبه اقتصادی و تجاری افغانستان و پاکستان به میان آمد، اکنون ایران به بزرگترین شریک تجاری افغانستان تبدیل شده، اما در آن طرف انتقادهایی وجود دارد که بیلانس تجاری ما منفی است و ما بیشتر واردات از ایران داریم و صادرات بسیار کم است؟
نور: بر اساس ارقامی که سال گذشته اعلام شد، ایران در رأس کشورهای صادرکننده به افغانستان قرار داشت؛ موقعیتی که طی دهه های متمادی، در اختیار پاکستان بود. امیدوار هستیم که قدر این موقعیت دانسته شود و برای تقویت آن کوشش گردد. یک بخش تقویت و ماندگاری این موقعیت وابسته به این است که از یک تجارت یک سویه به یک تجارت دو سویه مبدل شود و از سوی دیگر، به کیفیت کالاهایی که عرضه می شود، توجه گردد و دو طرف به تعهداتی که داده اند، پایبند باشند. شما می دانید که افغانستان یک بازار رقابتی است و اگر یک رابطه تجاری دو سویه و عرضه کالاهای باکیفیت مد نظر گرفته نشود، می تواند در میان مدت و درازمدت به زیان کشورهایی که به این امر توجه نکنند، تمام شود و موقعیت خود را به کشور دیگری بدهند.
از سوی دیگر، جوانان تحصیل یافته ای که ما در بین مهاجرین در ایران داریم، فرصتی است که اگر بتوانیم از آنان به نفع تقویت روابط از جمله در بعد اقتصادی استفاده کنیم، بسیار موثر خواهد بود. این ظرفیت، فرصتی است که شاید رقبای تجاری سایر کشورها با ایران نداشته باشند، بر این اساس، به خصوص بخش خصوصی ایران می تواند از این فرصت ها و ظرفیت ها استفاده کند. این فارغ التحصیلان دانشگاه می توانند در یک تعامل دو سویه که به نفع هر دو طرف باشد، در بحث پروژه ها، تجارت و بازاریابی مورد استفاده قرار بگیرند. سایر کشورها وقتی که به افغانستان بیایند، نیاز به مترجم و راهنما دارند، ولی از سرمایه انسانی تحصیل کرده و کارشناس افغانستانی در ایران می توان برای بازاریابی، معرفی، راه اندازی برخی پروژه های تولیدی در افغانستان و... استفاده کرد.
سوال: یکی از کمیته ها در مذاکرات جامع دو کشور برای دست یابی به یک سند جامع همکاری ها، کمیته اقتصادی است. تا چه اندازه این مذاکرات و حل مشکلات در روابط دوجانبه اقتصادی، می تواند زمینه ساز توسعه بیشتر روابط شود؟
نور: کار در کمیته اقتصادی به صورت خوب پیش می رود و حتی شاهد یک تفاهم و توافق همگانی و عمومی در این کمیته هستیم. در افغانستان بیشتر فعالیت اقتصادی به بخش خصوصی مربوط می شود، چون در قانون اساسی کشور، نظام اقتصادی افغانستان، نظام اقتصاد بازار در نظر گرفته شده و دولت بیشتر نقش تسهیل کننده و تنظیم کننده را دارد. بر این اساس، امیدوار هستیم بخش خصوصی هر دو کشور احساس مسئولیت کنند، دنبال سودهای مقطعی و زودگذر نباشند و دید استراتژیک و درازمدت داشته باشند. اگر احیانا بخش خصوصی دو کشور به دنبال سودهای کودتاه مدت باشند، به سودهای استراتژیک ضربه می زنند. فرصت هایی که سرمایه گذار و تجار ایرانی در افغانستان دارند، در دیگر کشورها ندارند؛ اول به حکم همسایگی هزینه نقل و انتقالات کم است. دوم این که دیگران برای تحکیم پایگاه خود در افغانستان ممکن است به نیروی انسانی و مترجمین زیاد نیاز داشته باشند، اما بخش خصوصی ایران به این نیروی انسانی و مترجم نیاز ندارد. از طرف دیگر، چون مردم ایران با مردم افغانستان از یک نژاد و هم قیافه هستند، شهروندان ایرانی نگرانی امنیتی آن چنانی که ممکن است یک شهروند از قاره دیگر داشته باشد، ندارند. هر کدام از این ویژگی ها را که محاسبه کنیم، ایران باید در بازار رقابتی افغانستان دست بالا داشته باشد و بتواند یک کالای باکیفیت و با یک نرخ رقابتی را عرضه کند.
