سخن‌گفتن درباره ابعاد عظمت و فضایل بی‌منتهای عالم آل رسول حضرت ثامن الحجج (علیه السلام) درست مانند این است كه همه ابنای بشر در كنار اقیانوسی بیكران ایستاده و مقداری اندک از آب در كف گرفته و بخواهند آن را به رخ اقیانوس بكشند. وه چه خیال باطلی!
امّا از باب «آب دریا را اگر نتوان کشید * هم به قدر تشنگی باید چشید» و با ساییدن جبهه خضوع در برابر بیان فضایل بیکران آن حضرت(ع) و اعتراف به عجز در برابر وصف مکارم اخلاقی آن بزرگوار چند جمله‌ای را تقدیم می‌نمایم:
برای جوامع انسانی، هیچ چیزی مانند معرفت و شناختن سیره اهل البیت(علیهم‌السلام) نمی‌تواند آموزنده‌تر و سازنده‌تر باشد؛ باید آن را به عنوان یک علم بزرگ جهانی، بلکه بالاتر معرّفی نمود که مسلمانان و جامعه بشریت نیازمند شناخت بیشتر این سیره جامع الجوانب و عمیق المعانی و پژوهش و درس و بحث و کاوش در آن می‌باشند، که مفیدتر از آن برای اینکه سرمشق سبک زندگی و راهنمای سیر به سوی تعالی و آگاهی و منشهای نیکو و رفتار و کردار پاک و اندیشه‌های تابناک باشد وجود ندارد و همه شؤون حیات مادّی و معنوی و روحی و جسمانی بشر را فراگرفته است.
اگر چه همه ائمه طاهرین(علیهم السلام) نور واحدند و خداوند، آسمانها و زمین را به سبب وجود آنها خلق كرده است، اما هر كدام از آن بزرگواران(ع) در زمان و عصر خودشان ظهور و ویژگی خاصی نشان دادند، به طور مثال و به مناسبت ایّام میلاد با برکت حضرت امام الرضا علیه السلام، باید بگوییم به واسطه وجود مبارك آن حضرت(ع) در آن شرایط و اوضاع پس از حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام و جریان زندانی شدن پدر بزرگوارشان كه جریان خاصّی پدید آمده بود و موضع و موقعیت شیعه ضعیف شده بود، همه آن ضعفها به قوّت تبدیل شد.
آن حضرت (ع) از مدینه تا مرو كه تشریف می‌آوردند، با حضور و وجود مباركشان همه جا موج ولایت اهل بیت علیهم السلام ظهور پیدا می‌كرد، مردم متوجه به اهل بیت علیهم السلام می‌شدند و حقّانیت آن حضرات بر همه آشکار می‌گشت.
در همین مسافرت امام رضا علیه السّلام به خراسان، بهترین فرصت پیش آمد تا علوم و معارف اسلام ـ كه در نزد امامان، موجود بود و از مواریث نبوّت به شمار می‌رفت ـ منتشر شود و در دسترس علما و دانشمندان قرار گیرد.
عصر مأمون، سرآغاز آشنایی مسلمانان با اصطلاحات و مكتبهای فلسفی بود كه به واسطه ترجمه كتب فلسفی به زبان عربی، صورت گرفت و مأمون نیز از این برخورد استفاده نموده و شخصاً آن را ترویج و تشویق می‌كرد و در نتیجه نابسامانی‌های فكری و القای شبهات و اشكالات، در عقاید و مسایل اسلامی زیاد گردید؛ و از سوی دیگر، بحث و مناظره بین مسلمانان و علمای ادیان دیگر نیز توسعه یافت و مباحث مذهبی رایج گردید.
حضرت رضا علیه السّلام برای حفظ عقاید مسلمانان و ردّ هر گونه شبهه و شكّ و ایراد و نیز راهنمایی علما، مجاهدتهای فراوانی فرمودند و شخصاً با دانشمندان بزرگِ ادیانِ مختلف، مباحثه كرده و آنها را محكوم و مُجاب كردند؛ كه صورت آن جلسات مباحثه و مناظره، در كتب تاریخ و حدیث، ثبت و ضبط گردید؛ و امروزه یكی از ذخایر مهمّ علمی در فنّ احتجاج و استدلال و اثبات عقاید محسوب می‌شود و همواره مورد استفاده علما و دانشمندان بوده و خواهد بود.
آوازه علم و فضل آن حضرت، جهان اسلام را پر كرد و این سفر با همه افاضات علمی، معارف دینی و علوم اسلام و عقاید و فقه را تجدید كرد و به واسطه همین مطلب است كه آن حضرت را «مجدّد رأس مأه ثانیه» خوانده اند.
مشایخ علمای سنّت نیز به آن حضرت، ارادت می‌ورزیدند و ایشان را یكی از اولیای بزرگ می‌شمردند و در مدح آن حضرت، اشعار و قصاید بسیاری سروده‌اند.
غرض اینكه آثار و بركات وجود مبارك حضرت رضا علیه السلام و موقعیتی كه برای ایشان فراهم شد، بیشتر از آن است كه انسان توان تصوّر آن را داشته باشد.
پس باید زمین ادب ببوسیم و خداوند متعال را به نعمت بزرگ ولایت آن حضرت و آباء طاهرین و ذرّیه بزرگوارش تا حضرت ولیّ عصر مولانا المهدی ارواح العالمین له الفداء حمد و سپاس بگوییم و با زبان مسکنت بگوییم:
الا یا عـلی بن موسی الرضا
امــــان خـلائق، امین خدا
ایا عالم آل و عِدل كتاب
ظهور مقامات اهل كساء
شمایید آیات و اسماء حق
هدایت‌فزا و جهالت‌زدا
به لطفی صافی به لطف شما
سِزَد لطف و احسان و جود و عطا
یادداشت از آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
امّا از باب «آب دریا را اگر نتوان کشید * هم به قدر تشنگی باید چشید» و با ساییدن جبهه خضوع در برابر بیان فضایل بیکران آن حضرت(ع) و اعتراف به عجز در برابر وصف مکارم اخلاقی آن بزرگوار چند جمله‌ای را تقدیم می‌نمایم:
برای جوامع انسانی، هیچ چیزی مانند معرفت و شناختن سیره اهل البیت(علیهم‌السلام) نمی‌تواند آموزنده‌تر و سازنده‌تر باشد؛ باید آن را به عنوان یک علم بزرگ جهانی، بلکه بالاتر معرّفی نمود که مسلمانان و جامعه بشریت نیازمند شناخت بیشتر این سیره جامع الجوانب و عمیق المعانی و پژوهش و درس و بحث و کاوش در آن می‌باشند، که مفیدتر از آن برای اینکه سرمشق سبک زندگی و راهنمای سیر به سوی تعالی و آگاهی و منشهای نیکو و رفتار و کردار پاک و اندیشه‌های تابناک باشد وجود ندارد و همه شؤون حیات مادّی و معنوی و روحی و جسمانی بشر را فراگرفته است.
اگر چه همه ائمه طاهرین(علیهم السلام) نور واحدند و خداوند، آسمانها و زمین را به سبب وجود آنها خلق كرده است، اما هر كدام از آن بزرگواران(ع) در زمان و عصر خودشان ظهور و ویژگی خاصی نشان دادند، به طور مثال و به مناسبت ایّام میلاد با برکت حضرت امام الرضا علیه السلام، باید بگوییم به واسطه وجود مبارك آن حضرت(ع) در آن شرایط و اوضاع پس از حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام و جریان زندانی شدن پدر بزرگوارشان كه جریان خاصّی پدید آمده بود و موضع و موقعیت شیعه ضعیف شده بود، همه آن ضعفها به قوّت تبدیل شد.
آن حضرت (ع) از مدینه تا مرو كه تشریف می‌آوردند، با حضور و وجود مباركشان همه جا موج ولایت اهل بیت علیهم السلام ظهور پیدا می‌كرد، مردم متوجه به اهل بیت علیهم السلام می‌شدند و حقّانیت آن حضرات بر همه آشکار می‌گشت.
در همین مسافرت امام رضا علیه السّلام به خراسان، بهترین فرصت پیش آمد تا علوم و معارف اسلام ـ كه در نزد امامان، موجود بود و از مواریث نبوّت به شمار می‌رفت ـ منتشر شود و در دسترس علما و دانشمندان قرار گیرد.
عصر مأمون، سرآغاز آشنایی مسلمانان با اصطلاحات و مكتبهای فلسفی بود كه به واسطه ترجمه كتب فلسفی به زبان عربی، صورت گرفت و مأمون نیز از این برخورد استفاده نموده و شخصاً آن را ترویج و تشویق می‌كرد و در نتیجه نابسامانی‌های فكری و القای شبهات و اشكالات، در عقاید و مسایل اسلامی زیاد گردید؛ و از سوی دیگر، بحث و مناظره بین مسلمانان و علمای ادیان دیگر نیز توسعه یافت و مباحث مذهبی رایج گردید.
حضرت رضا علیه السّلام برای حفظ عقاید مسلمانان و ردّ هر گونه شبهه و شكّ و ایراد و نیز راهنمایی علما، مجاهدتهای فراوانی فرمودند و شخصاً با دانشمندان بزرگِ ادیانِ مختلف، مباحثه كرده و آنها را محكوم و مُجاب كردند؛ كه صورت آن جلسات مباحثه و مناظره، در كتب تاریخ و حدیث، ثبت و ضبط گردید؛ و امروزه یكی از ذخایر مهمّ علمی در فنّ احتجاج و استدلال و اثبات عقاید محسوب می‌شود و همواره مورد استفاده علما و دانشمندان بوده و خواهد بود.
آوازه علم و فضل آن حضرت، جهان اسلام را پر كرد و این سفر با همه افاضات علمی، معارف دینی و علوم اسلام و عقاید و فقه را تجدید كرد و به واسطه همین مطلب است كه آن حضرت را «مجدّد رأس مأه ثانیه» خوانده اند.
مشایخ علمای سنّت نیز به آن حضرت، ارادت می‌ورزیدند و ایشان را یكی از اولیای بزرگ می‌شمردند و در مدح آن حضرت، اشعار و قصاید بسیاری سروده‌اند.
غرض اینكه آثار و بركات وجود مبارك حضرت رضا علیه السلام و موقعیتی كه برای ایشان فراهم شد، بیشتر از آن است كه انسان توان تصوّر آن را داشته باشد.
پس باید زمین ادب ببوسیم و خداوند متعال را به نعمت بزرگ ولایت آن حضرت و آباء طاهرین و ذرّیه بزرگوارش تا حضرت ولیّ عصر مولانا المهدی ارواح العالمین له الفداء حمد و سپاس بگوییم و با زبان مسکنت بگوییم:
الا یا عـلی بن موسی الرضا
امــــان خـلائق، امین خدا
ایا عالم آل و عِدل كتاب
ظهور مقامات اهل كساء
شمایید آیات و اسماء حق
هدایت‌فزا و جهالت‌زدا
به لطفی صافی به لطف شما
سِزَد لطف و احسان و جود و عطا
یادداشت از آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
