نگاهی به ترکیب سیاسی نامزدان انتخابات پارلمانی؛ احزاب سیاسی چه سهمی در میان نامزدان انتخاباتی دارند؟!

حدود یک هفته تا برگزاری انتخابات پارلمانی کشور مانده است. انتخاباتی که این روزها در شهرها و روستاهای کشور به خاطر کارزارهای انتخاباتی نامزدان، حال و هوایی دیگری بخشیده است. بیش از ۲۵۰۰ نامزد برای احراز ۲۴۹ کرسی پارلمان، این روزها به شدت در حال تکاپویند و تلاش می‌ورزند خودشان را به یکی از چوکی‌ها پارلمان برسانند.
 
اما ۲۵۰۰ نامزد انتخابات پارلمانی پیش رو، کی‌ها هستند؟ در این گزارش سعی شده به پرسش‌هایی در مورد کیستی نامزدان انتخابات پارلمانی پیشِ رو، اهداف، چگونه‌گی نحوه حمایت از آن‌ها و ترکیب احتمالی مجلس آینده پاسخ داده شود.
 
ارزیابی روزنامه ۸صبح، از فهرست نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو نشان می‌دهد که لیست نامزدان به لحاظ ترکیب از گوناگونی فراوانی برخوردار است. هر چند در فهرست نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو، بیش‌تر افراد با بگروند «مستقل» وارد کارزارهای انتخاباتی شده‌اند اما در مورد استقلالیت همه این افراد می‌توان به وضوح تردید کرد. در این میان افرادی هستند که شامل، نماینده‌گان دوره‌های قبلی، فرزندان رهبران سیاسی، بازرگانان، جوانان، نماینده‌گان بنگاه‌های اقتصادی، کارمندان پیشین حکومت و چهره‌های هم‌سو با سیاست‌های حکومت نیز شامل‌اند. در کنار افراد یاد شده احزاب سیاسی افغانستان نیز حتاالامکان تلاش کرده‌اند تا با معرفی نامزدان، نماینده‌گان‌شان را در پارلمان آینده داشته باشند.
 
حزب جنبش اسلامی به رهبری جنرال عبدالرشید دوستم، حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان به رهبری محمد محقق، حزب وحدت اسلامی به رهبری محمدکریم خلیلی و دیگر احزاب از شمار جریان‌های سیاسی هستند که بیش‌تر نامزدان را در انتخابات پارلمانی پیش رو دارند.
 
در ادامه در مورد نامزدان انتخابات پارلمانی پیش روی احزاب به صورت جداگانه وضاحت داده خواهد شد:
 
حزب جنبش اسلامی
ارزیابی روزنامه ۸صبح نشان می‌دهد که حزب جنبش اسلامی به رهبری جنرال عبدالرشید دوستم در سراسر کشور، ۴۳ نامزد برای راه‌یابی به پارلمانی آینده معرفی کرده‌اند. نامزدانی که تلاش‌ها به هدف راه‌یابی آن‌ها از سوی این حزب به شدت جریان دارد و تلویزیون «باتور» این روزها، در آگهی‌های اختصاصی، این نامزدان را به مردم در کابل و ولایت‌ها به معرفی می‌گیرند.
 
این حزب در ولایت کابل، سه نامزد، در ولایت بامیان یک نامزد، در ولایت تخار چهار نامزد، در ولایت سرپل دو نامزد، در سمنگان یک نامزد، در ولایت کندز پنج نامزد، در ولایت جوزجان سه نامزد، در هرات یک نامزد، در فاریاب ۱۳ نامزد، در ولایت بلخ، چهار نامزد، در ولایت بغلان دو نامزد، در بادغیس، یک نامزد و در بدخشان دو نامزد دارد.
 
حزب اسلامی
حزب اسلامی به صورت مجموعی ۳۹ نامزد در انتخابات پارلمانی پیش رو دارد. فهرست نامزدان این حزب نشان می‌دهد که در کنار کابل، بیش‌تر نامزدان حزب اسلامی در ولایت‌های مختلف کشور نیز نامزد هستند. از این میان، این حزب پنج نامزد در کابل، یک نامزد در نورستان، یک نامزد در زابل، دو نامزد در میدان‌وردک، یک نامزد در سرپل، یک نامزد در پروان، دو نامزد در پکتیا، شش نامزد در ننگرهار، سه نامزد در لغمان، سه نامزد در کندز، یک نامزد در کنرها، دو نامزد در میان کوچی‌ها، دو نامزد در ولایت خوست، یک نامزد در ولایت کاپیسا، دو نامزد در ولایت قندهار، یک نامزد در ولایت هرات، یک نامزد در ولایت غور، یک نامزد در ولایت فاریاب، یک نامزد در ولایت بغلان، یک نامزد در بادغیس و یک نامزد دیگر در ولایت بدخشان دارد.
 
از سویی هم فضل من‌الله ممتاز، که پیش از این بارها از آدرس حزب اسلامی به عنوان سخنگوی این حزب در بحث‌های رسانه‌ای حاضر شده، به عنوان نامزد مستقل از ولایت کابل عرض وجود کرده است. وحیدالله سباوون نیز که معاون حزب اسلامی است، ترجیح داده که از آدرس مستقل و نه به عنوان نماینده این حزب خودش را نامزد سازد.
 
حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان
حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان به رهبری محمد محقق، معاون دوم ریاست اجرایی، در سراسر کشور ۲۳ نامزد دارد. ۷ نماینده از آدرس این حزب در کابل، یک نماینده در ولایت بامیان، دو نماینده در ولایت میدان‌وردک، دو نماینده در سرپل، یک نماینده در سمنگان، یک نماینده در کندز، یک نماینده در هرات، یک نماینده در ولایت غور، چهار نماینده در ولایت دایکندی و سه نماینده در ولایت بلخ، از سوی حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان معرفی شده‌اند.
 
حزب وحدت اسلامی افغانستان
حزب وحدت اسلامی به رهبری محمدکریم خلیلی، ۱۵ نماینده در سراسر کشور معرفی کرده‌ است. از آدرس این حزب در ولایت کابل، تنها یک نماینده و آن هم محمدعالم خلیلی، پسر محمدکریم خلیلی، معرفی شده است.
 
از سویی هم در ولایت بامیان این حزب سه نماینده، در ولایت میدان‌وردک، یک نماینده، در ولایت‌های سرپل و سمنگان، یک‌یک نماینده، در ولایت هرات دو نماینده، در ولایت غور دو نماینده، در ولایت دایکندی دو نماینده، در ولایت بغلان یک نماینده و در ولایت بلخ یک نماینده از آدرس حزب وحدت اسلامی افغانستان به عنوان نامزدان در انتخابات پارلمانی پیش رو معرفی‌ شده‌اند.
 
نامزدان احزاب دیگر
حزب جمعیت به رهبری صلاح‌الدین ربانی، در سراسر کشور ۸ نماینده معرفی کرده است. بیش‌تر نماینده‌گان این حزب در ولایت‌های، بلخ، تخار، بغلان و فاریاب از سوی این حزب نامزد شده‌اند. حزب جمعیت هیچ نامزدی را در ولایت کابل معرفی نکرده است. هر چند چهره‌های نزدیک و هم‌سو با سیاست‌های این حزب در میان نامزدان وجود دارد و به احتمال زیاد، این حزب از همین نامزدان حمایت خواهد کرد.
 
حزب متحد ملی به رهبری نورالحق علومی، در انتخابات پارلمانی پیش رو، ۷ نماینده از آدرس این حزب معرفی کرده است. پنج نماینده این حزب در کابل، یک نماینده در قندهار و یک نماینده دیگر از آدرس این حزب در ولایت کندز معرفی شده است.
 
حزب تحریک وحدت ملی مردم به رهبری عبدالحکیم نورزی، در انتخابات پارلمانی پیش رو، ۱۱ نامزد از آدرس این حزب معرفی کرده است. این حزب چهار نماینده در میان نامزدان در کابل، سه نماینده در ارزگان، دو نماینده در هرات و یک‌یک نماینده در ولایت‌های قندهار و کندز معرفی کرده است.
 
حزب دعوت اسلامی به رهبری عبدرب‌الرسول سیاف، در سراسر کشور، چهار نماینده دارد. دو نماینده در کابل، یک نماینده در میدان‌وردک و یک نماینده دیگر از سوی حزب دعوت در ولایت ننگرهار معرفی شده است.
 
حزب حراست اسلامی به رهبری محمد اکبری، شش نماینده در سراسر کشور دارد. ولایت‌های کابل، بامیان، دایکندی، سرپل، هرات و غور، جولان‌گاه رقابت نامزدان این حزب با نامزدان دیگر است.
 
برخی از احزاب دیگر نیز کم‌تر از چهار نماینده و حتا یک‌یک نماینده از آدرس حزب‌شان در انتخابات پارلمانی پیش رو نماینده معرفی کرده‌اند. به خاطر به درازا کشیده نشدن گزارش، از ذکر آن‌ها خودداری می‌کنیم، اما لیست کامل نامزدان احزاب در انتخابات پارلمانی پیش رو در این‌جا قابل دسترس است.
 
پسران چهره‌های جهادی
در انتخابات پارلمانی پیش رو، دو پسر محمد محقق، پسر گلبدین حکمتیار، پسر عبدرب‌الرسول سیاف، دو پسر سیدحسین انوری، پسر و پسر برادر محمدکریم خلیلی، پسر جنرال دوستم، پسر اسماعیل‌خان، پسر جنرال بابه‌جان، پسر محمدالماس زاهد و پسر دین‌محمد جرأت نامزد شده‌اند. افزون بر این کسانی نیز هستند با این چهره‌ها رابطه خانواده‌گی و قرابت دارند.
 
عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان معتقد است که این شمار از نامزدان احزاب در انتخابات پارلمانی پیش رو می‌تواند یک نوید خوش باشد اما به گفته وی، از آن‌جایی که نقش احزاب سیاسی در پارلمان به رسمیت شناخته نشده، لذا در صورتی راه‌یابی بخش بزرگی از افراد یادشده، باز هم آن‌ها نمی‌توانند کارایی چندانی داشته باشند.
 
استدلال دیگر آگاهان برای معرفی نماینده‌گان بیش‌تر از سوی احزاب و هم چهره‌های نزدیک به آن‌ها این است که برخی از رهبران اصلی شبکه‌های سیاسی و اعضای کلیدی آن‌ها به وسیله‌ی سیاست سرکوب محمداشرف غنی به حاشیه رانده شدند و اکنون پارلمان را محل امنی برای خودشان یافته‌اند و از آن‌جا می‌خواهند که حکومت را بیش‌تر زیر فشار قرار دهند.
 
بیش از دو هزار نامزد مستقل کی‌ها هستند؟
همان طوری که در بالا اشاره شد، سهم احزاب در مقایسه با کل نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو، بسیار اندک است. در حدود ۲۳۰۰ نفر از نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو از آدرس «مستقل» عرض وجود کرده‌اند. اما به لحاظ تیپ‌شناسی و با در نظر داشت گروه‌های اجتماعی و سیاسی، این افراد به بخش‌های ذیل تقسیم می‌شوند، فرماندهان جهادی، متنفذان قومی، بازرگانان، نظامیان بازنشسته، تکنوکرات‌ها، منتقدان و حامیان حکومت، استادان دانشگاه‌ها، پسران چهره‌های با نفوذ و جوانان و رسانه‌گران.
 
اما نقش احزاب چرا نسبت به چهره‌های مستقل بسیار اندک است؟ محمد عرفانی، استاد دانشگاه، در یادداشتی که در این مورد نوشته، دلیل آن را چنین بیان کرده است: نظام فعلی انتخابات که در چارچوب آن مجالی برای مانور حزبی وجود ندارد و کاهش نفوذ و پایگاه اجتماعی احزاب از عوامل اصلی کم‌رنگ بودن نقش احزاب سیاسی به شمار می‌رود. به همین دلیل است که بسیاری از اعضای شناخته شده احزاب سیاسی به عنوان نامزد مستقل نام‌نویسی کرده‌اند.
 
اما تیپ‌های مستقل انتخابات پارلمانی پیش رو کی‌ها هستند و دارای چی ویژه‌گی‌های اند؟
نماینده‌گان پیشین
 بخشی از نامزدان انتخابات مجلس نماینده‌گان را نماینده‌گان بر حال و دوره‌های قبلی مجلس نماینده‌گان، مجلس بزرگان و یا شوراهای ولایتی تشکیل می‌دهد. این افراد کسانی هستند که حداقل یک دور نماینده‌گی را تجربه کرده و دل‌بسته‌گی زیادی به عضویت دوباره در مجلس نماینده‌گان را دارند. آن طوری که آگاهان می‌گویند، این افراد با در نظر داشت روابط وسیع، شناخت، تجربه جذب آراء، دست‌رسی به منابع مالی نسبتاً گزاف و شبکه‌های قوی خرید رأی، از چانس بیش‌تری نسبت به جمع دیگری از نامزدان برخوردار اند.
 
بازرگانان و کارآفرینان
آن طوری که در فهرست نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو به مشاهده می‌رسد، در مقایسه با دوره‌های قبلی، جمع کثیری از بازرگانان و کارآفرینان بزرگ و متوسطش و یا نزدیکان درجه‌ی اول، خودشان را نامزد راه‌یابی به مجلس نماینده‌گان دور هفدهم کرده‌اند.
 
آگاهان معتقد اند که انگیزه اصلی این دسته از افراد برای ورود به مجلس، سیاسی شدن اقتصاد افغانستان، سهیم شدن در قدرت در جهت محافظت از ثروت و سرمایه خویش، کنترول بیش‌تر بر منابع و بازار، افزایش سهم بازار و در نهایت حداکثر سازی منافع و کسب مصونیت قضایی و سیاسی است.
 
مالکان پول‌های سیاه
بخش دیگری از نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو را افراد و گروه‌های اقتصاد مافیایی و مالکان پول‌ها و سرمایه‌های سیاه تشکیل می‌دهد. آن طوری که آگاهان می‌گویند، افراد یادشده بیش‌تر به هدف کسب مصونیت قضایی و توسعه‌ی قدرت و کسب نفوذ برای سفید کردن سرمایه‌های‌شان هستند.
 
در دوره‌های پیشین نیز نماینده‌گان این افراد حضور داشتند. داکتر تیمور شاران نویسنده کتاب دولت شبکه‌ای در صفحه ۱۶۴ این کتاب آورده که اندرو ویلدر در مقاله‌ای برای واحد تحقیقات و ارزیابی افغانستان (AREU)  دریافت که تقریباً ۱۳۳ نفر از ۲۴۹ عضو مجلس، از میان مجاهدین و ۱۱۳ نفر دیگر یا متعلق به شبکه‌های جهادی بودند یا به نحوی به این شبکه‌ها وابسته‌گی داشتند. از این تعداد، ۴۰ نفر وابسته به گروه‌های مسلح بودند، ۲۴ نفر به گروه‌های جرمی مختلف تعلق داشتند، ۱۷ نفر با قاچاق مواد مخدر مرتبط بودند و ۱۹ نفر دیگر اتهامات جدی جرایم جنگی و نقض حقوق بشری داشتند.
 
پیش‌بینی آگاهان امور، اکنون این است که این افراد بار دیگر سعی دارند به هدف محافظت از منافع‌شان، نماینده‌گان‌شان را وارد پارلمان سازند.
 
مأموران پیشین حکومت
بخش دیگر از نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو را مأموران پیشین حکومتی تشکیل می‌دهند. این‌ها افرادی هستند که در دوره حکومت وحدت ملی برکنار، مستعفی و یا به تقاعد سوق داده شده‌اند. برخی از این افراد، در نهادهای عدلی و قضایی نیز پرونده دارند و اکنون این دسته از نامزدان، تنها راه نجات‌شان را عضویت در مجلس و کسب مصونیت قضایی می‌دانند.
 
جوانان تحصیل کرده
اما در کنار افراد یادشده، گروهی از نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو را جوانان روشن‌فکر و رسانه‌گران جوان تشکیل می‌دهند. این دسته از افراد کسانی هستند که در دو دهه پسین تحصیلات دانشگاهی‌شان را در داخل و بیرون تمام کرده و اکنون به عنوان نامزدان جوان در برابر چهره‌های کهن‌سال صف‌آرایی می‌کنند. آن طوری که مبارزات انتخاباتی نشان می‌دهد این افراد بدون تجربه مبارزات انتخاباتی قبلی هستند و از نداشتن منابع مالی کافی و پشتوانه‌ی سیاسی رنج می‌برند.
 
دکتر عمر صدر، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان، در مورد این دسته از نامزدان می‌گوید، این افراد کسانی هستند که در ۱۸ سال پسین با در نظر داشت تحولاتی مثل: تحصیلات عالی، رسانه‌های آزاد، جامعه‌ی لیبرال و دموکراسی موجود کشور، فرصت یافتند تا از وابسته‌گی به قشرهای سنتی جهادی و احزاب ببرند و مستقل عرض اندام کنند. این افراد به باور او معتقد به بحث‌های عدالت انتقالی، رسانه‌های آزاد و دموکراسی است اما فضا برای این قشر به دلیل توانایی مالی اندک، عدم حمایت از سوی احزاب، چهره‌های جهادی و حکومت «محدود» است.

نامزدان از کجا حمایت مالی می‌شوند؟
هر چند بر اساس قانون، سقف تعیین شده هزینه در کارزارهای انتخاباتی، ۸۰۰هزار افغانی تا ۲.۳ میلیون افغانی تعیین شده اما پس از آغاز کارزارهای انتخاباتی به وضوح پیداست که مصارف بسیاری از نامزدان از مرز تعیین شده فراتر رفته است. همین اکنون این نامزدان در کنار نصب بیلبورد و عکس در جاده‌ها، به تبلیغات در رسانه‌های دیداری نیز روی آورده‌اند که هزینه‌ی سنگینی در بر دارد. برخی از این نامزدان چندین دفتر برای تبلیغات فعال کرده‌ و روزانه به صدها نفر غذا می‌دهند. بحث خرید رأی در بدل یک‌هزار تا سه هزار افغانی این روزها از دیگر گفته‌های رایج میان باشنده‌گان پایتخت و برخی از ولایت‌ها است.
 
اما بحث اصلی این است که منبع این پول‌ها کجاست و نامزدان از چی طریقی حمایت مالی می‌شوند. داکتر عمر صدر، به لحاظ حمایت‌های مالی این نامزدان را چنین دسته‌بندی می‌کند. گروه نخست به باور او کسانی هستند که از آدرس‌های بنگاه‌های تجارتی وارد کارزارهای انتخاباتی شده‌اند و از همان‌جا آب می‌خورند. این دسته افراد به گفته‌ی او، بدون تجربه حکومت‌داری و کار در شورای ملی هستند و فرصت چانه‌زنی و دفاع از حقوق شهروندان را نداشته‌اند: «اکثریت این افراد با یک فانتزی خاص آمده‌اند و کرسی شورای ملی به عنوان یک ابزاری است به خاطر تجارت‌های شخصی شان.»
 
گروه دوم به گفته‌ی او، افراد وفادار به حکومت و هم‌سو با سیاست‌های حکومت است و مقام‌های حکومت وحدت ملی از آن‌ها پشتی‌بانی مالی خواهند کرد.
 
گروه سوم اما نامزدان مربوط به احزاب سیاسی است. یکی از نماینده‌گان احزاب به شرط افشا نشدن نامش به ۸صبح گفت که حزب مربوط به آن‌ها، ۵۰ درصد از مجموع مصارف نامزدشان را در زمان کارزارهای انتخاباتی می‌پردازند، مشروط بر این که پس از کسب رأی، بر اساس خطوط تعریف شده‌ی حزب حرکت کند.
 
گروه چهارم نیز کسانی هستند که به گفته‌ی دکتر عمر صدر، از بنیه‌ی مالی چندانی برخودار نیستند و این دسته افراد به گفته‌ی او، بر نقد وضعیت موجود و برملا کردن خلاهای حکومت، می‌خواهند خودشان را به صحنه بیاورند. به گفته‌ی او، این دسته از افراد با توجه با انگیزه و عوامل مشخص و با استفاده از منابع محدودشان و یا نزدیکان و دوستان‌شان در تلاش راه یافتن به مجلس نماینده‌گان هستند.
 
مردم به کی‌ها اعتماد می‌کنند؟
روزنامه ۸صبح، با حدود ۳۰ تن از باشنده‌گان کابل در مورد نامزدان انتخابات پارلمانی پیش رو گفت‌وگو کرده است. آن‌ها از تیپ‌های مختلفی اعلام حمایت کردند و دلایل مشخص خودشان را داشتند. اما از آن‌جایی که نمی‌شود نتایج این گفت‌وگوها را به مجموع انتخاب رأی‌دهنده‌گان تعمیم داد، لذا در این جا به تحقیقات مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان که در اواخر ماه سنبله سال جاری در مورد «اصلاح نظام انتخاباتی و تجربه انتخابات پارلمانی در افغانستان» انجام شد، اشاره می‌کنم.
 
این تحقیق با یک هزار و ۳۰ نفر در ۱۳ ولایت کشور انجام شده و در بخشی از آن در مورد «قابل اعتماد بودن نامزدان از لحاظ سیاسی» چنین آمده است: اکثر پاسخ‌دهنده‌گان ۶۳درصد گفتند که به «نامزدان تحصیل‌کرده و مستقل» اعتماد می‌کنند. حدود ۱۱درصد پاسخ‌دهنده‌گان گفتند که آن‌ها به نامزدان احزاب سیاسی اعتماد دارند و ۱۰ درصد پاسخ‌دهنده‌گان گفتند که آن‌ها به کاندیداهایی اعتماد می‌کنند که از جامعه‌ی قومی خودشان باشند. بخش کوچکی از پاسخ‌دهنده‌گان (۵درصد) گفتند که آن‌ها به کاندیداهایی اعتماد می‌کنند که از محله خودشان باشند. حدود دو درصد پاسخ‌دهنده‌گان گفتند که آن‌ها به دیگر انواع (نامزدان) اعتماد می‌کنند و شش‌درصد پاسخ‌دهنده‌گان گفتند که آن‌ها به هیچ یک از انواع مختلف کاندیداها اعتماد نمی‌کنند.
 
ترکیب احتمالی مجلس
محمد عرفانی، استاد دانشگاه، معتقد است که تجارب چند دور گذشته نشان داده است که تصمیم بخشی از رأی‌دهنده‌گان از قبل مشخص است و کارزارهای انتخاباتی تأثیر چندانی بر آن ندارد. اما به گفته وی، بخش قابل توجهی از مردم در جریان همین مبارزات و بده‌بستان‌های دوران رقابت تصمیم می‌گیرند.
 
به باور او، گروه‌ها و کتله‌های گوناگون با نامزدان مختلف در تماس و تعامل قرار دارند. برخی وعده‌ها را با هم‌دیگر مقایسه می‌کنند، برخی هم شخصیت و اندیشه‌ها را: «عده‌ای هم هستند که سخاوت بالفعل کاندیداها را مهم می‌دانند. به همین خاطر اغلب نامزدان قادر به ارزیابی دقیق وضعیت نیستند.»
 
دکتر عمر صدر معتقد است که اگر نماینده‌گان بنگاه‌های تجارتی موفق شوند به پارلمان راه یابند «از آن‌جایی که این افراد یک تجربه اندک از کنش حکومتی، فرهنگ کار حکومت، نظام مردم‌سالار برخودار هستند و بدون تجربه قانون‌گذاری وارد پارلمان می‌شوند، ما یک پارلمان ضعیف خواهد داشتیم.»
 
در کنار این‌ها، دکتر صدر معتقد است که بی‌باوری نسبت به شفافیت روند انتخابات، تزریق پول در میان مردم و عدم تامین امنیت در بسیاری از ولایت‌ها و ولسوالی‌ها باعث خواهد شد که چانس با این دسته از افراد همراه شود.
 
عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی اما معتقد است که علایق رأی‌دهی مردم هنوز مشخص نیست و به همین دلیل به گفته‌ی او، نمی‌توان تصور کرد که کرسی‌های پارلمانی پس از حدود یک هفته در اختیار چی کسانی خواهند بود.