«دوحه ۳»؛ ارزیابی رابطه امارت اسلامی و غرب

اکنون سومین نشست قرار است در ۳۰ جون و ۱ جولای برگزار شود. این بار نه تنها از امارت اسلامی دعوت شده است، بلکه بسیاری از هیئت های غربی و منطقه ای به کابل آمده و تلاش می کنند امارت را به شرکت در دوحه ۳ تشویق کنند. ماه گذشته، خانم رزماری دی کارلو، معاون دبیرکل، معاون وزیر امور خارجه قطر، هیئت سازمان همکاری اسلامی و نماینده ویژه اتحادیه اروپا، توماس نیکلاس، به کابل آمدند و وزیر امور خارجه را برای شرکت در دوحه ۳ تشویق کردند. به نظر می رسد این بار مدیران و میزبانان این نشست در تلاش هستند تا فرصت حضور امارت اسلامی در دوحه ۳ را فراهم کنند.
امارت اسلامی مذاکرات مقدماتی با معاون دبیرکل سازمان ملل متحد و مقامات قطری در مورد دوحه 3 داشته است و دستور کار اولیه نیز برای گفتگو به اشتراک گذاشته شده است. اما کابل بر اساس وعده سازمان ملل متحد منتظر است تا تمام جزئیات نهایی، دستور کار و ترکیب نشست را به اشتراک بگذارد تا در مورد مشارکت تصمیم گیری شود.
 
پیشینه مذاکرات دوحه
سلسله جلسات دوحه در واقع به قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد برمی گردد. در مارچ ۲۰۲۳ شورای امنیت با تصویب قطعنامه ۲۶۷۹، دبیر کل را موظف کرد تا ارزیابی مستقلی از وضعیت افغانستان انجام دهد. مجریان اصلی این طرح جاپان و امارات متحده عربی بودند که در آن زمان پین داران پرونده افغانستان در شورای امنیت بودند.
بنا به درخواست شورای امنیت، دبیرکل در ۲۵ اپریل سال گذشته فریدون سینرلی اوغلو سیاستمدار و دیپلمات سابق ترکیه را به عنوان هماهنگ کننده ویژه برای انجام ارزیابی مستقل منصوب کرد. سینرلی اوغلو اولین پیش نویس ارزیابی خود را در ۱۷ نوامبر با کشورهای عضو شورای امنیت به اشتراک گذاشت. در مورد ارزیابی بین کشورهای عضو شورای امنیت بحث های زیادی وجود داشت. روسیه و چین تاکید کردند که نظر دولت افغانستان در مورد پیشنهادات ارزیابی باید در نظر گرفته شود. در نهایت ارزیابی مستقل سینرلی اوغلو در تاریخ ۲۹ دسامبر ۲۰۲۳ طی قطعنامه ۲۷۲۱ به تصویب شورای امنیت رسید. به این ترتیب ارزیابی مستقل سینرلی اوغلو به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسید.
 
ارزیابی فریدون سینرلی اوغلو
ارزیابی سینرلی اوغلو از چهار بخش تشکیل شده است که عبارتند از: مقدمه، موضوعات و اولویت‌های کلیدی، توصیه‌ها و نتیجه‌گیری. از میان این چهار بخش، دو بخش اصلی وجود دارد، به عنوان مثال، بخش دوم موضوعات و اولویت های مهم را برجسته می کند و بخش سوم حاوی توصیه هایی است که مکانیسم های پشتیبانی فرآیند را نیز در بر می گیرد.
در افغانستان به مسائل انسانی، حقوق بشر به ویژه حقوق زنان و دختران، حقوق اقلیت های مذهبی و قومی، امنیت و تروریسم، مواد مخدر، توسعه، چالش های اقتصادی و اجتماعی، گفتگو، حکومت داری و حاکمیت قانون اشاره شده است.
در مورد توصیه ها، بسیاری از بازیگران بین المللی از تعامل بین المللی بیشتر حمایت می کنند. اما در یک روش هماهنگ، منسجم و منظم، نتایج برای همه طرف‌ها روشن است. در زمینه توصیه ها، نگارنده ارزیابی نقشه راهی را ترسیم کرده که در آن امارت اسلامی باید گام های مشخصی بردارد و در نهایت افغانستان به عنوان یک کشور رسمی از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته شود.
توصیه اول از جامعه بین المللی می خواهد که نیازهای فوری افغان ها را از طریق اعتمادسازی برآورده کند. به عنوان مثال، کمک ها باید منظم تر و پایدارتر شود، به ویژه در زمینه امنیت غذایی، معیشت و بهداشت.
همچنین توصیه می شود که کمک های بین المللی که نیازهای اساسی افغان ها را برآورده می کند، گسترش یابد. مذاکرات اقتصادی و اصلاحات برای بازسازی اقتصادی باید آغاز شود تا بتوان موانع مختلف را برطرف کرد. ممکن است موانعی بر سر راه ترانزیت منظم، تجارت و سایر وسایل ارتباط بین افغانستان و جهان وجود داشته باشد و گام های دیگری باید برداشته شود تا افغان ها حقوق سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خود را درک کنند.
توصیه دوم خواستار همکاری در زمینه های امنیتی، منطقی و سیاسی است. به عنوان مثال، حمایت از همکاری امنیتی دوجانبه و چندجانبه؛ حمایت از تلاش های بین المللی علیه مواد مخدر؛ تقویت مرزهای بین المللی، از جمله کنترل موثر مرزها؛ توسعه همکاری و کمک بین المللی که از اولویت های منطقه ای و بین المللی حمایت می کند.
در بخش سوم توصیه ها، نقشه راه ادغام مجدد دولت افغانستان با نظم بین المللی ارائه شده است که بخش بسیار مهمی است. در این نقشه راه ابتدا تعهدات دولت افغانستان مشخص شده است، به عنوان مثال از افغانستان خواسته شده تا منشور و تمام کنوانسیون هایی را که افغانستان قبلاً تصویب کرده، بپذیرید و زمینه را برای ایجاد یک دولت فراگیر از طریق گفتگوهای بین الافغانی فراهم کند. در بخش توصیه، از جامعه بین المللی نیز درخواست شده که روابط با امارت اسلامی را به حالت عادی بازگرداند.
 
مکانیسم های پشتیبانی تعامل
در بند چهارم توصیه ها، آقای سینرلی اوغلو سه مکانیسم را برای حمایت از تعامل پیشنهاد می کند:
الف: سازمان ملل یک فرمت گروهی بزرگ را رهبری می کند که در سطح نمایندگان ویژه بسیاری از کشورها برای افغانستان برگزار می شود. نشست دوحه بر اساس این توصیه برگزار می شود که سومین آن برای ۳۰ جون برنامه ریزی شده است. امارت اسلامی هیچ اعتراضی به فرمت نشست دوحه ندارد، اما آنچه مهم است این است که در مورد چه چیزی بحث می شود، شرکت کنندگان چه کسانی هستند و مشارکت امارت چگونه در نظر گرفته می شود؟! به دلیل اختلاف نظر در این موارد، امارت از شرکت در دوحه ۲ خودداری کرد.
ب: یک گروه تماس بین المللی، که گروه کوچکتری نسبت به نشست بزرگتر دوحه خواهد بود. این گروه کوچک اقدامات و استراتژی ها را در میان شرکای بین المللی هماهنگ می کند، تعامل را مستمر و فشرده خواهد کرد و به تعامل با دولت افغانستان ادامه خواهد داد.
با توجه به موج های جدید رقابت ژئوپلیتیکی، بی اعتمادی و اختلاف نظر بین کشورهای منطقه و غربی از افزایش اختلافات بین آمریکا، روسیه و چین، کشورهای عضو نتوانستند نشست ترویکا پلاس افغانستان را از سال ۲۰۲۲ برگزار کنند. با توجه به دوری و بی اعتمادی این کشورها به نظر نمی رسد که سازمان ملل در ایجاد یک گروه تماس بین المللی موفق خواهد شد.
ج: نماینده ویژه سازمان ملل متحد برای تسهیل تعامل با طرف های بین المللی و افغانی، ماموریت نماینده ویژه، دیپلماسی بین افغانستان و جامعه جهانی و نیز گفتگوهای بین الافغانی خواهد بود.
امارت اسلامی انتصاب یک نماینده ویژه را راه حلی فوری می خواند. برخی دیگر از کشورهای منطقه نیز در مورد تعیین نماینده ویژه دیگر در حضور یوناما سوال دارند. اولاً، دولت افغانستان از طریق سازوکارهای دوجانبه با بسیاری از کشورها در تماس است، بنابراین می تواند از طریق مکانیسم های دوجانبه با کشورهای غربی در میان بگذارد و راه حل هایی برای چالش ها بیابد.
دوم، بحث گفتگوهای بین الافغانی قبل از ۱۵ اگست ۲۰۲۱ مطرح شد. زیرا در آن زمان انتقال قدرت در افغانستان یک ضرورت بود که این امر نیز انجام شد. قبل از اگست ۲۰۲۱، گفتگوهایی بین شرکای امارت و رژیم کابل صورت گرفت. اکنون که انتقال قدرت صورت گرفته است، رژیم کابل عملاً ناپدید شده و امارت عملاً بر کل کشور حکومت می کند. بنابراین، اگر گفت‌وگوی بین الافغانی وجود داشته باشد، بین چه کسی خواهد بود؟ زیرا یک طرف مذاکرات بین الافغانی که در آن زمان قدرت سیاسی داشت، دیگر وجود ندارد.
ثالثاً، در حضور یوناما، تعیین یک نماینده ویژه دیگر غیر ضروری است. وزارت امور خارجه با یوناما ارتباط کاری منظم دارد، بنابراین در حضور یوناما، نماینده ویژه اضافی چه فعالیت هایی را انجام خواهد داد؟
 
نتیجه
تا کنون، توافق اولیه برای بحث در مورد دستور کار اولیه نشست دوحه ۳، که شامل مسائل مالی و بانکی، مبارزه با مواد مخدر و معیشت جایگزین و در صورت امکان، مسائل مربوط به تغییرات آب و هوایی است، وجود دارد.
از دستور کار اولیه به نظر می رسد در دوحه ۳ موضوع بحث برانگیز مطرح نخواهد شد.
ترکیب این نشست هنوز مشخص نیست. اما با نگاهی به نتایج نشست دوحه ۲ و بحث های اولیه کنونی، به نظر می رسد برگزارکنندگان و میزبانان این نشست در تلاش هستند تا این ترکیب جنجالی نشود، چرا که یکی از دلایل عدم شرکت امارت اسلامی در جلسه قبلی، ترکیب جلسه بود که فراگیر نبود.
علاوه بر همه اینها، امارت اسلامی ممکن است تصمیم بگیرد که در دوحه ۳ شرکت کند، در صورتی که جزئیات نهایی این نشست ارائه شود و با وزارت امور خارجه امارت اسلامی در میان گذاشته شود.