طهورا نوروزی*/ امروز يكي از مهمترين موضوعات آسيب هاي اجتماعي، كودكان كار مي باشند؛ كودكاني كه از يك حق طبيعي مسلم محرومند و آن، داشتن يك زندگي طبيعي به مقتضاي سن و سال طبيعي شان است. در واقع این حق طبيعي به خاطر جبر زمانه است که از آن ها سلب شده، با ناهنجاري هاي اجتماعي همراه گردیده و هزينه اي گزاف و سنگين بر جامعه تحمیل نموده است. این چرخه معیوب، آسيب پذيری برای کودک و آسیب زایی برای جامعه را تداوم بخشیده است.
تاریخ انتشار :دوشنبه ۱۹ جدی ۱۴۰۱ ساعت ۱۴:۱۴
کد مطلب : 263593
در واقع با اندكي تأمل در بزه كاري ها و ناهنجاری هاي اجتماعي درمي یابيم كه بزه هاي بزرگسالان در جامعه ریشه در ناكامي هاي دوران كودكي دارد. اين ناكامي ها عبارتند از: عدم برخورداری كودكان از حق طبيعي دوران كودكي مانند؛ خانواده سالم، تربیت سالم، تامین نیازهای عاطفی و تامین اقتضاء سنی اعم از خواب و خوراک و بازی مناسب. پس در كودكان كار فقط نبايد آسيب امروز را ديد، چون اگر به ديد امروز به آن ها نگاه كنيم، قرباني هاي عرصه اجتماع اند، اما اگر با ديد فردا نگاه كنيم، آن ها از جامعه قرباني خواهند گرفت و بزهكارهاي قهاري خواهند شد كه با بزه كاري مي خواهند حق و سهم خود را از جامعه بگيرند.
از سوی دیگر كودكان كار به خاطر كارگري در مشاغل سخت و طاقت فرسا مشكلات عديده روحي و جسمي پيدا مي كنند و از همه مهمتر، بازماندگي از فرايند تحصيل و به خصوص "كودكي نكردن" در دوران كودكي، بزرگترين مشكلات شان است.
بر اساس آمار مركز آمار ايران1.7 ميليون كودك كار در این کشور وجود دارد، گرچه وجود آمار رسمي و غيررسمي در اين حوزه متفاوت است و آمار غيررسمي، ارقام بشتری را نشان مي دهد. بر اساس این آمار، 65 درصد از كودكان کار در ایران اتباع خارجي مي باشند و در پروسه آسيب، وزن بالايي را به خود اختصاص داده است.
گرچه در طول اين سال ها طرح هاي فراواني جهت مبارزه با اين مسئله و آسيب اجتماعي اجرا شده است، اما متاسفانه طرح ها بيشتر در راستاي پاك كردن صورت مسئله كودكان كار با رويكردهاي قضايي و انتظامي بوده و نگاه علت يابانه و ريشه اي در اين مقوله كمتر انجام شده است.
بر اساس آخرين آمار سازمان ملل، سالانه 250 ميليون كودك 5 تا 14 ساله در جهان محروم از كودكي مي شوند. طبق اين آمار 120 ميليون نفر از آن ها وارد بازار كار شده و مشغول كار تمام وقت مي گردند. از این میان، 61 درصد اين كودكان در آسيا، 33 درصد در آفريقا و 7 درصد در آمريكاي لاتين زندگي مي كنند. نکته جالب توجه در قاره آسيا حجم بالاي مهاجرت است که باعث بيشترين میزان كودك كار شده است. بر اين اساس بین افزايش ضريب مهاجرت و افزايش ضريب كودكان كار رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد.
حال که مهاجرت از عوامل مهم ازدياد آمار كودكان كار در جوامع است، باید دید که مهمترين دلیل مهاجرت چیست؟
بلاشک نبود امنیت و وجود فقر، دو عامل اصلی مهاجرت است؛ عاملی که خود معلول علت دیگری است و آن سنگینی رد پای نظام سلطه در آسیا به ویژه منطقه خاورمیانه است. راه اندازی دو هجوم نظامی و اشغالگری توسط آمریکا در افغانستان مجروح از تجاوز شوروی سابق و عراق مجروح از نظام بعثی و تحمیل 4 میلیون کودک یتیم و جامانده از امنیت، معیشت و خانواده، منطقه را با آسیب ثانویه کودکان کار امروز و بزه کاران فردا مواجه کرد. در واقع مشكلات معيشتي و فقر اقتصادي و نداشتن درآمد مكفي سرپرست خانوار، باعث مي شود كودكان به عنوان كارگر بيرون از فضاي خانه كار كنند. گرچه در پاره اي از موارد فقر معيشتي اگر در كنار غناي فرهنگي در خانواده باشد، اين آسيب تحت الشعاع قرار خواهد گرفت و استحكام بنيان خانواده مانع توسعه چنين معضلاتي در خانواده ها خواهد شد، اما بررسي وضعيت خانوادگي كودكان اتباع خارجي در ایران نشان می دهد که آمار كودكان كار در خانواده هاي تك والدي و يا متاركه شده، بيشتر است، كه البته اين موضوع فقط به اين مسئله ختم نخواهد شد، بلكه در چرخه كودك كار دو آسيب دیگر چون اعتياد و ايدز در کمین است که ناشی از سوءاستفاده هاي رفتاری و جنسي توسط افراد ناسالمی که عموما پیرامون این کودکان است، می باشد.
با توجه به تأثیر بسیار زیاد مهاجرت بر چرخه افزایش کودکان کار، باید تامل بیشتری در این موضوع داشت. پدیده مهاجرت که حاصل فضاي نابسامان كشورها و جنگ هاست، منجر به افزايش کودکان کار در کشورهای مهاجرپذیر مي شود. اين مقوله نشانگر آن نكته است كه نابساماني هاي زندگي مهاجران تاثيرات منفي بر روند زندگي كودكان مي گذارد و اين مسئله باعث مي شود كه از كودكان براي حل مشكلات معيشتي خانواده استفاده شود. این موضوع ما را با كودكان كار بازمانده از تحصيل مواجه می کند.
امروز وضعيت مهاجران در جمهوری اسلامی ایران به دو گونه تعريف مي شود؛ اتباع مجاز و اتباع غیرمجاز. بر این اساس بخشي از اتباع مجاز، قدرت تحمل پرداخت هزينه تحصيلي فرزندان را ندارند و گروه ديگری چون مجاز و قانوني نمي باشند، نمي توانند فرزندان را در مدارس ثبت نام نمايند، كه اين بازماندگي تحصيلي وقتي توام با مشكلات معيشتي مهاجران مي گردد، راه كودك كار شدن باز مي شود. پس خود اين مسئله در دامن زدن به اين آسيب در زندگي مهاجرین در ایران موثر است كه خوشبختانه با دستور مقام معظم رهبري، كليه فرزندان اتباع افغانستاني اعم از مجاز و غيرمجاز بايد از دسترسي به تحصيل و آموزش محروم نباشند. بدون شک اجراي كامل و درست اين طرح خود مي تواند تأثير موثري در كاهش آسيب كودكان كار باشد، گرچه ممكن است اين سياست با سياست طرد غيرمجازها به سمت کشورهای مبدا تعارض داشته باشد، اما مي توان با يك نگاه صحيح و مستمر و با تعامل سازنده دو وزارتخانه مسئول؛ یعنی وزارت آموزش و پرورش و وزارت کشور(داخله) به آن سامان داد.
در واقع با عملياتي شدن اين نگاه، كودكان معصوم بيگناه ضربه حضور غیرقانوني والدها را نمي خورند و با دسترسي به آموزش همگاني، رافت و عدالت جمهوری اسلامی برای آن ها جاري خواهد شد. امروز يكي از اهتمام هاي مجامع ذی ربط باید در مقوله اتباع خارجي کاهش مشكلات معيشتي ایشان باشد. گرچه در داخل ایران بخاطر وجود آسيب بيكاري، بايد رويه اي معتدل و منطقي در اشتغال اتباع خارجی اتخاذ كرد، اما مسئله معيشت سرپرست خانوار كودكان كار اتباع خارجي يك عامل موثر در كاهش اين آسيب ها قلمداد مي شود. گرچه اشتغال يك راهكار طولاني مدت است، اما افزايش حمايت هاي مالي و خيريه اي از خانواده هاي اتباع خارجی مي تواند به صورت كوتاه مدت بر وضعيت كودكان كار تاثیر داشته باشد.
همچنين در جهت كاهش آسيب كودكان كار مهاجر، باید در عرصه فرهنگی ـ اجتماعی نیز به خانواده ها به عنوان یک موضوع مهم پرداخت. امروز تحكيم خانواده و کاهش آسيب طلاق مي تواند هم جلوی افزایش كودكان كار را بگیرد و هم از آسیب دیدگی کودکان پیشگیری کند. بر اين اساس، برنامه ريزي فرهنگي و اجتماعي و مشاوره اي براي خانواده هاي مهاجرین علي الخصوص مادران به عنوان محورهاي كانون خانواده و به صورت خاص مادران جوان بسیار موثر است و وزارت كشور(داخله) جمهوری اسلامی ایران مي تواند در تعامل با دستگاه هايي كه متولي حوزه خانواده و مهار آسيب هاي آن مي باشند، برنامه مناسبي را پايه ريزي نمايد و از سوی دیگر با توجه به آن‌كه ممکن است كودكان كار توسط باندهای مجرمانه و سودجویانه ساماندهی شوند، لذا لازم است بر اين اساس برخورد سلبي و بازدارنده با مصادر و سرچشمه هاي این سازمان دهي مجرمانه در موضوع كودكان كار صورت گیرد و فضا را براي منفعت طلبان برهم زند. همچنین باید با اطلاع رساني و آگاهي بخشي به خانواده هاي مهاجر و حتی دادن محدوديت ها و محروميت هاي تردد براي كساني كه كودك كار دارند، این موضوع را همه جانبه مهار کرد.
به هر حال امروزه زندگي مهاجران در ایران به خاطر قدمت زمان حضور از یک سو و افزايش تعداد كمي آن در سال هاي اخير از سوی دیگر، با جامعه میزبان دچار درهم تنيدگي شده است که این مطلب بیش از همه خود را در افزايش آمار ازدواج اتباع خارجي با ايرانيان نشان می دهد؛ لذا باید مسئله اتباع خارجی را فراتر و گسترده تر دید، پس بايد باور داشته باشيم كه اتباع خارجه در كشور ایران "زندگي" مي كنند، پس معضلاتشان بدون تاثير روي جامعه ايراني نخواهد بود و همین مسئله باعث مي شود نتوان به راحتي از كنار معضلات و مسائل اجتماعي آن گذشت.
اگرچه باید در تمام این رسیدگی ها و توجه ها نگاه ها باید كارشناسانه و دقيق باشد، تا بتوان از ظرفيت هاي موجود براي حل مسئله های اجتماعي اتباع خارجی "به واقع و به موقع" استفاده كنيم. خاصه آن که رویکرد فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران به دلیل آموزه های اسلام عزیز، "اخوت و برادری" است و خاصه تر آن که مهاجران خارجی به ویژه اتباع افغانستان در مبارزه با پدیده دست ساز استکبار جهانی که خلق گروه تروریستی داعش بود، نشان دادند که جبهه سازمان دهی و مجاهدت فاطمیون حکایت از یک تاریخ هم ریشگی و همراهی در سایه یک رهبری دارد.
* دکترای فقه و حقوق اسلامی و پژوهشگر ایرانی مسایل افغانستان
از سوی دیگر كودكان كار به خاطر كارگري در مشاغل سخت و طاقت فرسا مشكلات عديده روحي و جسمي پيدا مي كنند و از همه مهمتر، بازماندگي از فرايند تحصيل و به خصوص "كودكي نكردن" در دوران كودكي، بزرگترين مشكلات شان است.
بر اساس آمار مركز آمار ايران1.7 ميليون كودك كار در این کشور وجود دارد، گرچه وجود آمار رسمي و غيررسمي در اين حوزه متفاوت است و آمار غيررسمي، ارقام بشتری را نشان مي دهد. بر اساس این آمار، 65 درصد از كودكان کار در ایران اتباع خارجي مي باشند و در پروسه آسيب، وزن بالايي را به خود اختصاص داده است.
گرچه در طول اين سال ها طرح هاي فراواني جهت مبارزه با اين مسئله و آسيب اجتماعي اجرا شده است، اما متاسفانه طرح ها بيشتر در راستاي پاك كردن صورت مسئله كودكان كار با رويكردهاي قضايي و انتظامي بوده و نگاه علت يابانه و ريشه اي در اين مقوله كمتر انجام شده است.
بر اساس آخرين آمار سازمان ملل، سالانه 250 ميليون كودك 5 تا 14 ساله در جهان محروم از كودكي مي شوند. طبق اين آمار 120 ميليون نفر از آن ها وارد بازار كار شده و مشغول كار تمام وقت مي گردند. از این میان، 61 درصد اين كودكان در آسيا، 33 درصد در آفريقا و 7 درصد در آمريكاي لاتين زندگي مي كنند. نکته جالب توجه در قاره آسيا حجم بالاي مهاجرت است که باعث بيشترين میزان كودك كار شده است. بر اين اساس بین افزايش ضريب مهاجرت و افزايش ضريب كودكان كار رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد.
حال که مهاجرت از عوامل مهم ازدياد آمار كودكان كار در جوامع است، باید دید که مهمترين دلیل مهاجرت چیست؟
بلاشک نبود امنیت و وجود فقر، دو عامل اصلی مهاجرت است؛ عاملی که خود معلول علت دیگری است و آن سنگینی رد پای نظام سلطه در آسیا به ویژه منطقه خاورمیانه است. راه اندازی دو هجوم نظامی و اشغالگری توسط آمریکا در افغانستان مجروح از تجاوز شوروی سابق و عراق مجروح از نظام بعثی و تحمیل 4 میلیون کودک یتیم و جامانده از امنیت، معیشت و خانواده، منطقه را با آسیب ثانویه کودکان کار امروز و بزه کاران فردا مواجه کرد. در واقع مشكلات معيشتي و فقر اقتصادي و نداشتن درآمد مكفي سرپرست خانوار، باعث مي شود كودكان به عنوان كارگر بيرون از فضاي خانه كار كنند. گرچه در پاره اي از موارد فقر معيشتي اگر در كنار غناي فرهنگي در خانواده باشد، اين آسيب تحت الشعاع قرار خواهد گرفت و استحكام بنيان خانواده مانع توسعه چنين معضلاتي در خانواده ها خواهد شد، اما بررسي وضعيت خانوادگي كودكان اتباع خارجي در ایران نشان می دهد که آمار كودكان كار در خانواده هاي تك والدي و يا متاركه شده، بيشتر است، كه البته اين موضوع فقط به اين مسئله ختم نخواهد شد، بلكه در چرخه كودك كار دو آسيب دیگر چون اعتياد و ايدز در کمین است که ناشی از سوءاستفاده هاي رفتاری و جنسي توسط افراد ناسالمی که عموما پیرامون این کودکان است، می باشد.
با توجه به تأثیر بسیار زیاد مهاجرت بر چرخه افزایش کودکان کار، باید تامل بیشتری در این موضوع داشت. پدیده مهاجرت که حاصل فضاي نابسامان كشورها و جنگ هاست، منجر به افزايش کودکان کار در کشورهای مهاجرپذیر مي شود. اين مقوله نشانگر آن نكته است كه نابساماني هاي زندگي مهاجران تاثيرات منفي بر روند زندگي كودكان مي گذارد و اين مسئله باعث مي شود كه از كودكان براي حل مشكلات معيشتي خانواده استفاده شود. این موضوع ما را با كودكان كار بازمانده از تحصيل مواجه می کند.
امروز وضعيت مهاجران در جمهوری اسلامی ایران به دو گونه تعريف مي شود؛ اتباع مجاز و اتباع غیرمجاز. بر این اساس بخشي از اتباع مجاز، قدرت تحمل پرداخت هزينه تحصيلي فرزندان را ندارند و گروه ديگری چون مجاز و قانوني نمي باشند، نمي توانند فرزندان را در مدارس ثبت نام نمايند، كه اين بازماندگي تحصيلي وقتي توام با مشكلات معيشتي مهاجران مي گردد، راه كودك كار شدن باز مي شود. پس خود اين مسئله در دامن زدن به اين آسيب در زندگي مهاجرین در ایران موثر است كه خوشبختانه با دستور مقام معظم رهبري، كليه فرزندان اتباع افغانستاني اعم از مجاز و غيرمجاز بايد از دسترسي به تحصيل و آموزش محروم نباشند. بدون شک اجراي كامل و درست اين طرح خود مي تواند تأثير موثري در كاهش آسيب كودكان كار باشد، گرچه ممكن است اين سياست با سياست طرد غيرمجازها به سمت کشورهای مبدا تعارض داشته باشد، اما مي توان با يك نگاه صحيح و مستمر و با تعامل سازنده دو وزارتخانه مسئول؛ یعنی وزارت آموزش و پرورش و وزارت کشور(داخله) به آن سامان داد.
در واقع با عملياتي شدن اين نگاه، كودكان معصوم بيگناه ضربه حضور غیرقانوني والدها را نمي خورند و با دسترسي به آموزش همگاني، رافت و عدالت جمهوری اسلامی برای آن ها جاري خواهد شد. امروز يكي از اهتمام هاي مجامع ذی ربط باید در مقوله اتباع خارجي کاهش مشكلات معيشتي ایشان باشد. گرچه در داخل ایران بخاطر وجود آسيب بيكاري، بايد رويه اي معتدل و منطقي در اشتغال اتباع خارجی اتخاذ كرد، اما مسئله معيشت سرپرست خانوار كودكان كار اتباع خارجي يك عامل موثر در كاهش اين آسيب ها قلمداد مي شود. گرچه اشتغال يك راهكار طولاني مدت است، اما افزايش حمايت هاي مالي و خيريه اي از خانواده هاي اتباع خارجی مي تواند به صورت كوتاه مدت بر وضعيت كودكان كار تاثیر داشته باشد.
همچنين در جهت كاهش آسيب كودكان كار مهاجر، باید در عرصه فرهنگی ـ اجتماعی نیز به خانواده ها به عنوان یک موضوع مهم پرداخت. امروز تحكيم خانواده و کاهش آسيب طلاق مي تواند هم جلوی افزایش كودكان كار را بگیرد و هم از آسیب دیدگی کودکان پیشگیری کند. بر اين اساس، برنامه ريزي فرهنگي و اجتماعي و مشاوره اي براي خانواده هاي مهاجرین علي الخصوص مادران به عنوان محورهاي كانون خانواده و به صورت خاص مادران جوان بسیار موثر است و وزارت كشور(داخله) جمهوری اسلامی ایران مي تواند در تعامل با دستگاه هايي كه متولي حوزه خانواده و مهار آسيب هاي آن مي باشند، برنامه مناسبي را پايه ريزي نمايد و از سوی دیگر با توجه به آن‌كه ممکن است كودكان كار توسط باندهای مجرمانه و سودجویانه ساماندهی شوند، لذا لازم است بر اين اساس برخورد سلبي و بازدارنده با مصادر و سرچشمه هاي این سازمان دهي مجرمانه در موضوع كودكان كار صورت گیرد و فضا را براي منفعت طلبان برهم زند. همچنین باید با اطلاع رساني و آگاهي بخشي به خانواده هاي مهاجر و حتی دادن محدوديت ها و محروميت هاي تردد براي كساني كه كودك كار دارند، این موضوع را همه جانبه مهار کرد.
به هر حال امروزه زندگي مهاجران در ایران به خاطر قدمت زمان حضور از یک سو و افزايش تعداد كمي آن در سال هاي اخير از سوی دیگر، با جامعه میزبان دچار درهم تنيدگي شده است که این مطلب بیش از همه خود را در افزايش آمار ازدواج اتباع خارجي با ايرانيان نشان می دهد؛ لذا باید مسئله اتباع خارجی را فراتر و گسترده تر دید، پس بايد باور داشته باشيم كه اتباع خارجه در كشور ایران "زندگي" مي كنند، پس معضلاتشان بدون تاثير روي جامعه ايراني نخواهد بود و همین مسئله باعث مي شود نتوان به راحتي از كنار معضلات و مسائل اجتماعي آن گذشت.
اگرچه باید در تمام این رسیدگی ها و توجه ها نگاه ها باید كارشناسانه و دقيق باشد، تا بتوان از ظرفيت هاي موجود براي حل مسئله های اجتماعي اتباع خارجی "به واقع و به موقع" استفاده كنيم. خاصه آن که رویکرد فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران به دلیل آموزه های اسلام عزیز، "اخوت و برادری" است و خاصه تر آن که مهاجران خارجی به ویژه اتباع افغانستان در مبارزه با پدیده دست ساز استکبار جهانی که خلق گروه تروریستی داعش بود، نشان دادند که جبهه سازمان دهی و مجاهدت فاطمیون حکایت از یک تاریخ هم ریشگی و همراهی در سایه یک رهبری دارد.
* دکترای فقه و حقوق اسلامی و پژوهشگر ایرانی مسایل افغانستان
avapress.com/vdcf1md0mw6dvta.igiw.html
تگ ها
پربازدیدترین
مطالب مرتبط
[۱۳ سنبله ۱۳۹۷] 
[۳۰ جوزا ۱۴۰۱] 
[۷ حمل ۱۳۹۹] 
[۲۰ دلو ۱۳۹۸] 
[۲۳ عقرب ۱۳۹۸] 
