از آغاز تا سرانجام نافرجام کودتا در ترکیه، تحلیل ها و آرا و نظریه های متفاوتی آن را همراهی کرده و می کنند. برخی آن را سناریو و نمایشنامه از پیش طراحی شده دانستند که توسط نیروهای نظامی طرفدار حکومت اردوغان در ارتش به مرحله اجرا گذاشته شد و این دسته هدف از کودتای ساختگی را نیز محبوب ساختن بیش از پیش اردوغان و دولت او معرفی کرده و دلائلی نیز برای ادعای خویش مطرح کردند.
برخی دیگر که تعداد بیشتر از آگاهان را احتوا می کند، کودتا را کار گروهک فتح الله گولن می دانند و در این زمینه اظهارات ژنرال بازنشسته ارتش و فرمانده سابق اطلاعات ارتش ترکیه؛ اسماعیل حقی پکین قابل دقت و طرح است.
"اسماعیل حقی پکین" نویسنده کتاب "ارتش و سیاست" که از کارشناسان عرصه تحولات نظامی و سیاسی در ترکیه است، در پاسخ به این سوال که کودتای روز شنبه در ترکیه را چطور ارزیابی می‌کنید، می گوید:" این کودتا بی شک از طرف جریان گولن انجام شده است. بخش قابل توجهی از افراد شرکت کننده در این کودتا اکنون دستگیر شده‌اند و محاکمه آنها به سرعت آغاز خواهد شد.
بخش بزرگی از ارتشیان ترکیه خارج از این جریان قرار دارند و در همان ساعات آغازین مساله وارد جریان شده و اعلام کردند که نیروهای مسلح ترکیه این کودتا را محکوم می‌کند و هیچ حمایتی را متوجه این کودتا نمی‌داند. با توجه به همین نگرش وارد همکاری با پولیس شدند که در نتیجه این همکاری، طرح کودتا به سرعت متوقف شد.
جریان گروهک فتح الله گولن زمانی طولانی است که اقدامات خصمانه فراوانی را نسبت به نیروهای مسلح ترکیه انجام داده، به طوریکه اصلی ترین عاملین پرونده سازی‌های "بالیوز" و "ارگنکون" که با هدف ضربه زدن به ارتش و نیروهای مسلح ترکیه بود توسط این گروه سازماندهی شد.
این گروه سالهاست عناصر خود را وارد نیروهای مسلح کرده و قریب به ۲۰۰۰ نفر عضو این گروه در داخل نهادهای نظامی نفوذ کرده‌اند. در روزهای اخیر ارتش ترکیه اقدام به شناسایی و پاکسازی این عوامل نفوذی کرده بود و باید یادآوری کنم که قرار است اول آگوست شورای عالی نظامی در ترکیه تشکیل شود.
وظیفه این شورا اخراج یا بازنشسته و یا بازنشسته کردن پیش از موعد سران و نفرات عالی ارتش است و این گروه متوجه بود که در آن نشست، موضوع اصلی شورای عالی نظامی کشور آنها خواهند بود و تصفیه خواهند شد.
از طرف دیگر، در مورد بخش قابل توجهی از این افراد گولنی در درون ارتش، دادگاه ارتش پرونده‌های دادرسی تشکیل داده و آنها را مورد محاکمه قرار خواهد داد. آنها با توجه به این پرونده‌های سنگین تصمیم به اقدام پیش دستانه گرفتند.
علت انتخاب زمان کنونی را می‌توان از مقدمه گفته شده دریافت، این کودتا در واقع با هدف کودتا علیه خود ارتش برنامه ریزی شد و هدف اصلی آن ایجاد شکاف بین مردم و ارتش، ایجاد شکاف میان پلیس و ارتش و بی اعتبار کردن ارتش در دیدگان ملت است.
وقتی برنامه ریزی‌های انجام شده برای کودتا را مورد مشاهده و توجه قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم که فرماندهان و افراد اصلی این کودتا خود متوجه بوده‌اند که هدف اصلی کودتا یعنی به دست گرفتن دولت و اداره کشور محقق نخواهد شد، برای همین وقتی به مناطقی که توسط این افراد بمباران شده، توجه می‌کنیم می‌بینیم که اینها به جای نهادهای دولتی و مقر ریاست جمهوری یا نخست وزیری بیشتر محل‌های نظامی و ارتشی و مجلس را مورد حمله خود قرار داده اند چراکه هدفشان از بین بردن شخصیت قهرمان ارتش در چشم مردم است، زیرا در ماه‌های اخیر ارتش توانسته بود با عملیات‌های موفقی که در جنوب شرق داشت از محبوبیت قابل توجهی نزد مردم ترکیه برخوردار شود."
نکته ای که در اجرا و ناکامی این کودتا بیش از همه جلب توجه می کند و به همان اندازه نیز حائز اهمیت است، برجسته سازی این احتمال است که گویا اردوغان در روابط دولتش با کشورهای همسایه و به خصوص آن دولتهایی که در جریان مساله سوریه قرار دارند، قصد تجدید نظر دارد و همین موضوع نیز بر رهبری گروهک فتح الله گولن که در امریکا ساکن می باشد، گران آمده و رهبری این گروه را وادار به واکنش در برابر دولت اردوغان کرده است؛ واکنشی که در قالب کودتای ناکام و نافرجام اخیر در کشور ترکیه رخ نمود.
با فرض درستی نظریه بالا به نظر می رسد آنچه که پیش و بیش از هر گزینه ای دولتهای حامی دولت سوریه را از دولت اردوغان راضی می کند، قطع رابطه آنکارا با گروه های تروریستی موجود به خصوص گروه داعش در سوریه و عراق است که اگر این مهم برآورده شود و قرار داده شود در کنار سایر تغییرات راهبردی و دیپلوماتیک که قرار است دولت ترکیه در قبال همسایگان روی دست گیرد، آنگاه می توان به دولت اردوغان به عنوان یک دولت غیر شرور و همکار در برقراری صلح و ثبات منطقه ای نگاه اساسی و راهبردی داشت؛ اما در غیر آن که ترکیه بخواهد از سیاست دو پهلوی استفاده ابزاری از گروههای تروریستی موجود در سوریه و باز هم علیه کشورهایی چون سوریه و روسیه و ایران و عراق سود ببرد، طرفی از این شگرد نخواهد بست و به انزوای بیشتر این دولت و کشور در میان کشورهای مهم منطقه، منجر خواهد شد.
