انتظار؛ سکون، انفال و رکود یا تحول آفرینی رو به صعود؟

فرارسیدن نیمه‌ی شعبان المعظم، سالروز میلاد منجی عالم بشریت حضرت مهدی موعود(عج) را به کافّه‌ی مستضعفان جهان و همچنین بر پیروان و ارادت‌مندان حضرت‌ش تبریک و تهنیت عرض می‌داریم. به همین مناسبت مطلبی را در خصوص مفهوم صحیح انتظار محضر مبارک مخاطبین ارجمند خبرگزاری بین‌المللی صدای افغان(آوا) پیش‌کش می‌نمائیم امیدواریم مورد توجه و دقت عزیزان قرار بگیرد ان‌شاءالله.

 

در میان آموزه‌های دینی یکی از مواردی که بسیار مورد توجه و تأکید واقع شده است مسأله‌ی انتظار است. چنانچه در احادیثی از پیامبر(ص) و ائمه‌ی معصومین(ع)، از موضوع انتظار به عنوان بهترین اعمال یاد گردیده است؛ «افضل اعمال امتى انتظار فرج الله؛(1) بهترین اعمال امت من انتظار فرج الهى است». 

 

 حضرت امام‌علی(ع) در نشستی با یاران خود، چهارصد نکته مربوط به دین و دنیاى مسلمانان را در حوزه‏هاى مسائل اخلاقى، اجتماعى، سیاسى، رفتاری، بهداشتى و بر مى‌شمرند. از جمله در مورد انتظار فرج مى‌فرمایند: «انتظروا الفرج و لا تیأسوا من روح الله فانَّ احبّ الاعمال الى الله عزوجل انتظار الفرج».(2) منتظر فرج بمانید و هرگز از رحمت الهى ناامید نگردید چرا که بهترین کارها در پیشگاه خداوند، انتظار فرج است. 

 

حضرت امام‌جواد(ع) نیز بهترین اعمال شیعیان را انتظار فرج مى‌داند؛ «افضل اعمال شیعتنا، انتظار الفرج».(3)

از احادیثی که ذکر گردید، مشخص است که مسأله‌ی انتظار یک مسأله‌ی بسیار مهمی است که از لحاظ فضیلت در درجه‌ی اول قرار گرفته است. پس لازم است ابتدا مفهموم انتظار تبیین گردد که انتظار مورد نظر در احادیث چه نوع انتظاری است؟

 

انتظار در لغت به معنای چشم‌به‌راه بودن، دیده‌بانی، درنگ در امور و نوعی امید بستن به آینده است و منتظر به کسی گفته می‌شود که از وضع حاضر و موجود راضی نیست و برای وضع بهتری در تلاش است.(4)

 

انتظار در اصطلاح عبارت است از چشم‌به‌راهی برای آینده‌ای که در آن ظلم و ستم و بی‌عدالتی‌ها نباشد و جهان از همه‌ی زشتی‌ها رهایی یابد و عدالت در سراسر جهان حاکم باشد.

انتظار، امید به آمدن انسان کاملی است که جهان به‌وسیله‌ی او پر از عدل و داد شود؛ و آسایش و امنیت و خیر و صلاح در سراسر گیتی برقرار گردد.(5)

 

به عبارت بالاتر و بهتر انتظار یعنی امید و آرزوی آمدن یک منجی مصلح و حاکم عادلِ مطلق بر سراسر جهان و امید به جایگزین شدن حکومت عدل و عدالت به جای حکومت‌های جور و ستم.(6)

 

از تعاریف لغوی و اصطلاحی انتظار چنین بدست می‌آید که انتظار نوعی تلاش و کوششِ همراه با امید داشتن به آینده‌ی مطلوب است. برخلاف برداشت نا صواب از مفهوم انتظار که آن‌را نوعی سکون و انفعال تعبیر می‌کنند و منتظران با این نوع بینش همیشه منتظر یک معجزه و یک اتفاق است تا همه‌چیز یک‌شبه تغییر کند.

 

انتظاری مورد نظر در متن احادیثی معصومین(ع) عبارت از انتظاری است که جامعه و مردم را وادار به تکاپو و تلاش می‌نماید، و این انتظار مختص به جامعه‌ی آخرالزمانی نبوده بلکه حتی در دوران شخص پیامبر(ص) و هریک از ائمه(ع) مورد دقت و تأکید بوده است. زیرا قرآن کریم به صراحت می‌فرماید: «و أن لیس للانسان الا ما سعی...».(سوره نجم، آیه 39) یعنی انسانها هرآنچه از وضعیت خوب و یا بد را در زندگی تجربه می‌کنند نتیجه‌ی اندازه و چگونگی سعی و کوشش خودشان است. نمی‌شود منتظر وضعیت مطلوب بود ولی در عمل هیچ تلاش و کوششی برای دست‌یابی به آن صورت نگیرد. بنا بر برخی تعابیر« در جامعه و فرهنگ انتظار، مردمانش همواره در حال برگزارى آزمون و تمرین چگونه زندگى کردن بر مبناى فهم درست از قرآن و دین هستند؛ یعنى همه‌ی افعال عبادى، اخلاقى، سیاسى و اجتماعى مناسب این فرهنگ است و قرار نیست معجزه‏اى رخ دهد و یا دستى از آسمان بیرون آید تا مشکلات و ناهنجارى‏ها و همه کژى‌ها را برطرف نماید».(8)

 

در عصر حاضر و زمان غیبت امام زمان(عج)، انتظار با مفهوم سازنده بودن آن، بار مسؤلیتی سنگین‌تری را بر دوش مردم و منتظران -البته به فراخور ظرفیت و استعداد و توانایی هرشخص- می‌گذارد، زیرا در این زمان امام معصوم غایب است و مردم از رهنمایی مستقیم و صریح امام در مسائل و موضوعات فقهی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برخوردار نیستند. در این میان علما و دانشمندان دینی وظیفه‌ی خطیری را بردوش دارند تا مفاهیم و ارزشهای دینی را آنطور که شاید و باید برای مردم تبیین کنند. در مقابل مردم نیز وظیفه‌ دارند با دقت و واقع بینی مطالب و آموزه‌های دینی را از آدرس‌ها و شخصیت‌های دریافت کنند که حقیقتا شایسته‌گی نیابت از امام زمان(عج) در عصر غیبت را داشته باشند. لذا همه مسؤلیت دارند برنامه‌ی زندگی خود را در عرصه های مختلف فردی، اجتماعی، فرهنگی سیاسی، اقتصادی و اخلاقی طوری بچینند که هر تلاش روزمره منتج به زمینه‌سازی ظهور منجی و تحقق آن آرزوی مطلوب برای همگان باشد.

 

مسأله‌ی انتظار یک موضوع بسیار گسترده‌ای است که از حوصله این مختصر خارج است. اما به عنوان یک جمع‌بندی و خلاصه از مطالب فوق، می‌توان گفت: انتظار یک جریان ذهنى منفى و خالى از عمل و حرکت نیست. انتظار آدمى را به ناامیدى و مسدود شدن باب اراده و تحول آفرینى، دعوت نمى‌کند. انتظار مفهومى مخالف از زندگى و تعهد با آنچه که در کلیت اندیشه دینى وجود دارد، ارائه نمى نماید. بلکه انتظار سازنده و تحول آفرین، یک جریان دنباله‌دار و مستمر است. لذا یک منتظر واقعى و یک جامعه منتظر، روابط و مناسبات زندگى خود را به گونه‏اى تنظیم مى‌کند که برآیند آن، بروز و ظهور خوبى‌ها و اجراى عدالت است. گر چه هیچ‌گاه انتظار تحقق جامعه‌ی آرمانى امام زمان(عج) نمى‌رود، ولى هدف و جهت، تکاپوی فرهنگ و خرد جمعى، عینیت یافتن آن جامعه‌ی آرمانی خواهد بود. 

 

منابع:

قرآن کریم

1. عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 39 و مسند زید بن على ص 496.

2. بحارالانوار،ج 10، ص 90.

3. الصراط المستقیم الى مستحق التقدیم، ج 2، ص 231.

4. التحقیق فی کلمات القرآن، ج ۱۲، ص ۱۶۶.

5. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۷، ص ۳۸۱؛ عزیز اللّه حیدری، انسان معاصر، ص ۳۲.

6. https://golestanekeshmiri.ir/kashkolemahdaviyat/

7. نشریه پاسدار اسلام 1387 شماره 8