داکتر سید عبدالحمید معصومی؛ پژوهشگر و کارشناس امور دینی سهشنبه شب (12قوس) در مراسم دعای توسل متوسلین به امام صادق (ع) در دفتر مرکز فعالیتهای فرهنگی اجتماعی تبیان در مشهد مقدس برگزار شده بود پیرامون "نیاز ها و آرزو ها" ی انسان ها سخن گفت.
داکتر سید عبدالحمید معصومی در ابتدای سخنان خود با اشاره به جلسه پر فیض دعا گفت:اگر قرار است چند دعای ما مورد قبول قرار بگیرد باید مهم ترین خواسته های خود را مطرح کنیم مثل هدایت به راه راست، نجات از گمراهی ،نجات از چاه طبیعت که در آن قرار داریم اینجاست که دعا اگر برمبنای نیاز ها باشد، ارزش پیدا می کند.ما به عدالت نیاز داریم ، اگر برای عدالت کاری نکنیم ، دعوت پیامبران را پاسخ نداده ایم.
وی ادامه داد: در سوره مبارکه حدید خداوند می فرماید: ما پیامبرانی و کتبی فرستادیم تا عدالت را به پا دارند، همه پیامبران آمده اند تا ما و شما برای عدالت کاری کنیم ، قیامی کنیم اگر خواستار عدالت نباشیم به دعوت پیامبران لبیک نگفتیم،بنابراین عدالت نیاز ماست وباید خواسته ی ما باشد،اگر خواسته ی ما عدالت است ، باید ببینیم خواسته ی واقعی ماست؟ اگر مانند انسان تشنه آن را از خداوند واقعا بخواهیم و به سوی آن حرکت کنیم یعنی آن را با تمام وجود بخواهیم یعنی واقعا خواستار آن هستیم.
وی ادامه داد: دوست داشتن عدالت با خواستن آن فرق دارند، اگر واقعا عدالت می خواهیم باید در گفتار و کردار ما نمایان شود چطور نمایان شود؟ ما تا کنون با نیروهای ضد عدالت چقدر در ستیز بودیم؟ چه مقدار انرژی مصرف کردیم؟با آنهایی که محورهای عدالت را می شکنند کتاب عدالت رامی سوزانند، به سوی عدالت خواهان تیراندازی می کنند، چقدر درگیر بودیم؟ اگر بودیم پس خدا می بیند که ما عدالت می خواهیم؛حالا اگردعا کنیم "اللهم عجل لولیک الفرج " خداوند هم می بینند که ما بندگان هم عدالت می خواهیم و هم دعامی کنیم و هر موقع خواست خداوند متعال باشد، دعا ها زود مستجاب شده و آن عدالت گستر جهان تشریف می آورد؛وقتی چیزی را می خواهیم باید به نمایش بگذاریم که ما میخواهیم عدالت را میخواهیم و روی آن کار بکنیم .
معصومی بیان کرد:باید برای عدالت گام برداریم و در برابرفساد و آنچه ضد عدالت است مقاومت کنیم. این امر کوچکی نیست، امروز صلاح و فساد در روی زمین این گونه تن به تن باهم در گیرند .امروز یکی سرباز صلاح و دیگری سرباز فساد است، یک عده هم مانند سیب زمینی بیتفاوت اند و به چیزی کار ندارند؛آنهایی که دنبال اصلاح و نورانیت جامعه اند، لباس صلاح و اصلاح می پوشند، آنهایی که دنبال گندیدگی جامعه اند، لباس فساد پوشیده اند و از فاسد بودن گذشته و مفسد شده اند. آنها باهم در گیرند، در کجا ؟
مشروح سخنرانی داکتر معصومی در این مراسم به شرح ذیل می باشد:
دعا به معنای جلب توجه طرف، اصطلاحا دعا به معنای خواستن است، خواسته های یک فرد یا خواسته های یک جامعه بر دو مبنا است، گاهی مبنای خواسته های ما آرزو های ماست، این آرزو ها به خواسته تبدیل می شود، و ممکن است این خواسته شکل دعا به خود بگیرد، از خداوند می خواهیم،اگر خواسته ها بر مبنای آرزو ها باشد، حسابی دارد، و اگر نه خواسته ها بر مبنای نیاز باشد، بر مبنای آن چه ما به او احتیاج داریم باشد، این بحث دیگری است.
بنابراین ما در اول باید حساب این دو خواسته را جدا کنیم، آن چه که بنده می خواهم بر مبنای آرزو هایی است که دارم یا بر مبنای نیاز هایی است که دارم، کدامش است؟چون در خیلی از موارد آرزو ها با نیاز ها تفاوت دارد، ما چیزی را آرزو می کنیم که به آن نیاز نداریم، و آن چه را که به آن نیاز داریم، فراموش می کنیم، این دو بحث کاملا جاگانه است.
امروز شرق و غرب دنیا، منظور از شرق ، همین شرقی است که ما زندگی می کنیم، هند و چین نیست، همین شرق، همین منطقه، همین جایی که خبر ساز شده است، و غرب هم غرب است، و در میان غربی ها هم آن کشور معروف ترشان منظور ست.
این خواسته چقدر معقول است یا نیست، کار ندارد، میگه آزادی هر چه بخواهی ، بنابراین طبق آرزوی خودت و طبق تمایل خودت ما با تو رفتار می کنیم، وقتی در کانون های فرهنگی و کانون های علمی مشرق زمین شما تشریف بیاورید، این جا می گوید، تو به چه نیاز داری، آرزو هایت برای خودت باشد، اما تو به این چیز ها نیاز داری، بحث دو بحث است ، این دو بحث جنبه نظری صِرف ندارد، کاملا جنبه عملی دارد و این جا چون جلسه دعا توسل است، این مطلب کاملا از ارزش خاصی برخودار است.
حالا اگر کسی بپرسدکه کدام یکی از این خواسته ها ارزش بیشتر دارد، ما کدام را بخواهیم، ما طبق آرزو های خود در زندگی رفتار کنیم یا مطابق نیاز های خود؟ آرزو ها همین است، بنده عصر می روم در خیابان ،نگاه میکنم به یک مغازه بزرگ و در آن جا مُبلی می بینم به طرز جدید و زیبا و دیگر آرزو می کنم که ای کاش من از این مبُل هم یکی دو تا داشته باشم، جلو تر می روم ، ماشینی را می بینم ، میبینم که ماشین گران بها و تیز رو و با سرعت آرزو می کنم که چه خوب است منم امسال یا سال بعد این را داشته باشم، 100 متر جلو تر می روم ، در آن جا خانه ای را می بینم ، و در آن جا آرزو می کنم که ای کاش منم چنین منزلی داشته باشم، اگر جوانی باشد و سن جوانی همین طور آرزوی همسر، همسر دوم و سوم و چهارم تا بلخره کار می رسد به یک آرزو های فراوانی که یک لیستی مفصلی را تشکیل می دهد، این آرزو ها است.
اگر دعاهای ما مثل چنین شب هایی یا در جا های دیگر بر مبنای آرزو باشد، خب این خیلی خیلی ارزش ندارد، واقعا ارزش ندارد برای این که آرزو های ما،اگر ما مطالعه و تحقیق کنیم، در اکثریت موارد به چیز های کم ارزش تعلق می گیرد، آخر خواسته، مرحله بعدی از معرفت است، هر کس به اندازه معرفت خود خواسته دارد، شما اگر برای خوشحالی یک بچه 5 یا 6 ساله خواسته باشید که یک بسته پفک به دستش بدهید، او خوشحال بر می گردد و نزد مادر خود، ولی برای یک جوان این هدیه قانع نمی سازد، یک دانشمند به هیچ وج قانع نمی سازد، و حتی اگر 10 یا 20 برابرش هم شما انجام بدهید، او خوشحال نمی شود، او دنبال چیز های دیگر است، دنبال چیز های بالا تر است.
خردمندان ما و خواسته های ما به بالا توجه دارند، و آن خواسته ها را بر مبنای نیاز تعیین نمی کنند نه بر منبای آرزو ، دقت بفرمایید ، حالا شما ممکن است این سوال را از خود یا از کس دیگری بکنید که در این زمینه یک صحبت شفاف و روشن و راه گشاه از ناحیه دین و دیانت آمده جواب، بله! دین مهمترین کاری که می کند، و اسلام ما مهمترین کاری که می کند، این است که ما را متوجه می سازد که تو به چه نیاز داری، و به چه چیزی نیاز بیشتر داری، در حالی که اگر این نمی بود، ما از آن غافل می ماندیم.
حالا دقت بفرمایید، عبادتی که ما انجام میدهیم و در روز چند بار آن را انجام میدهیم و یکی از عبادت های بسیار اصیل و در واقع رکن محسوب می شود نماز است، این نماز ارتباط مستقیم یک انسان به ظاهر، طاهر و پاک با خدای پاک است، در این نماز چه چیز گفته می شود ، یک متن بسیار زیبا در عین حال خلاصه و کوتاه بسیار جامع از بالا آمده که این متن را که در قالب یک سوره است، سوره فاتحه الکتاب ما باید واجب بخوانیم، که اگر بدون دلیل در شرایط معمولی آن را نخوانیم خب نماز ، نماز حساب نمی شود، این سوره حمد که ما میخوانیم میدانید چقدر ارزش دارد، این ارزشش معادل کل قرآن است،
سبع مثانی که بهش می گویند،یعنی هفت تا آیه ای دارد که این هفت آیه به هم دیگر ارتباط دارد، ارتباط تنگاتنگ دارد.
وقتی خداوند به پیامبر هدایای درجه یک خود را ذکر می کند می گوید ما به تو قرآن و سبع مثانی دادیم،خب قرآن که کافی است و دربرگیرنده ی سوره ی فاتحه هم هست چرا این ها را جدا کرده است؟ برای اینکه ارزش این سوره را برای مردم بیان کند که حمد یعنی کل قرآن، خلاصه ی قرآن اینجاست.
خدای بزرگ در این سوره ی مبارکه می گوید: شما یک چیز از من بخواهید، خدا کریم است و عقل ما به درجه ی کرامت خداوند قد نمی دهد،اگر به جهان نگاه بیندازیم به انتهایش نمی رسیم، همه ی این ها جلوه ی کرامت و عطا ،بخشش و رحمت خداوند است.
خداوند کریم از ما می خواهد چه چیزی را در وسط سوره از او بخواهیم؟آیات پایانی این سوره هم حول محور این خواسته است یعنی همان چیزی که ما به آن نیاز داریم
عزیزان مااگر نیاز های خود را بررسی کنیم متوجه می شویم نیاز زیادداریم اما مهم ترین آنها نیاز به "هدایت" است، ما در این جهان مسافریم و باید مسیری را طی کنیم ، اگر دو قدم اشتباه برداشتیم باید آن را جبران کنیم،اگر مسیر ما قهقرایی بود مسلما در وسط راه می مانیم و بره ای که در وسط راه مانده طعمه ی گرگ است.
دراین سوره آمده است:"اهدنا"خداوندا مرا هدایت کن"اهدنا الصراط المستقیم"این اولین نیاز ماست،اگر ما به هدایت رسیدیم و به دیگر نیاز ها نرسیدیم دچار مشکل جدیی نمی شویم ولی اگر به همه ی نیازها و آرزوها رسیدیم و به هدایت نرسیدیم انگار به هیچ چیزی نرسیدیم،این خواسته در کل نماز به طور جدی مطرح می شود که واجب است و آن این است که خدایا مرا به راه راست هدایت کن، و این دعاست و مطابق و برخاسته از نیاز است.
اگر بگوییم این دعا بسیار خوب و کلیدی و مهم و ارزشمند است ولی می بینیم همه می گویند ما صراط مستقیم می خواهیم و در صراط مستقیم هستیم، در حالی که ما با آنها متفاوتیم ، خنجر به دستانی که از خونریزی سیر نمی شوند ، وجودشان با خون بی گناهان آغشته شده هم می گویند ما در صراط مستقیم هستیم،کسانی که اهل قبله و موحدین را تکفیر می کنند هم میگویند ما درصراط مستقیم هستیم.
در اینجا سوالی مطرح می شود، مشکل حل شد یا باقی ماند؟ مشکل اینکه ما از خداوند صراط مستقیم خواستیم آیاخدا در همین نماز اشاره ای دارد که صراط مستقیم را به من بنده نشان دهد؟در نماز و قرآن هم به صراط مستقیم اشاره شده است.ما دنبال مصداقیم که صراط مستقیم یعنی راه چه کسی؟ چه کسی در این راه الگو است؟ در ادامه نماز و تشهد بعد از شهادت خداوند و رسالت پیامبر ذکر واجبی وجود دارد که اگر عمدا این ذکر را نگوییم نماز دچار مشکل می شود.
این جمله و دعا ارتباط نزدیکی باصراط مستقیم دارد، برای ما سوالی وجود دارد که مصداق صراط مستقیم چه کسی است؟ و آن این است "اللهم صل علی محمد و آل محمد" در ابتدا دانستیم که صراط مستقیم خواست کلیدی ماست و اینجا ضمنا به مورد خاصی اشاره می شود، در نماز جز حضرت محمد اسم شخص دیگری ذکر نشده
در تشهد که میگوید خداوندا به محمد و خاندان او رحمت بفرست، یعنی این بزرگواران رهبران ما، برجسته ترین ها و محبوب ترین ها نزد خداوند هستند؛یعنی همین پیامبر و خاندانش صراط مستقیم اند، به صورت رمزی می گوید به پیامبر و خاندانش درود بفرست که اگر نفرستی نماز قبول نیست، امام شافعی هم آن را به صورت شعر درآورده است،این نیاز است که به صورت دعا مطرح شده ، اگر تمام خواسته های ما بر مبنای نیازهایمان تنظیم شود مشکلی نداریم،ما به کمال نیازداریم و باید دعایمان رسیدن به کمال باشد،اگر به کمال نرسیم به صورت ناتمام و ناقص از دنیا می رویم و مارا به بهشت راه نمیدهند
چطور به کمال برسیم؟پیامبران به فرزندانشان می گویند: "ولا تموتن" یعنی نمیرید، مگر مرگ دست خود انسان است؟ خیر جمله بعدی این مطلب را روشن می کند"نمیرید مگر آنکه مسلم باشید"یعنی تسلیم خواسته ها و دستورات پروردگارباشید ، انسانی که به این تسلیم رسیده یعنی دلش را به خداوند سپرده تااو هرچه اراده کند این دل فرمان بردار باشد،ما به قلب سلیم به طور جدی نیازداریم ، اگر با چشم یا دستو پای سالم از دنیا برویم اما قلبمان بیمار باشد، ما بیمار ازدنیا رفتیم
آن قلبی که خداوند می خواهد را نیاز داریم،خواسته ی ما باید داشتن قلب سلیم باشد، ما به نجات نیاز داریم.
امت پیامبر بعد از پیامبر هرچه دارند از امیر مومنان دارند، ایشان بی نظیر اند، یک جمله ای دارند:"فانکم لو قد آینتم ما قد آی من مات منکم لجزعتم و وهلتم، ولکن محجوب عنکم ما قد آینوا" یعنی اگر شما چیزهایی که گذشتگان شما دیده اند را ببینید، چنان جزع می کنید و فریاد می کشید که شکیبایی تان را از دست می دهید، اما آن چیزی که آنها دیده اند در حال حاضر پشت پرده است؛پس ما به بیمه آخرت نیاز داریم، به واکسن زدن دربرابر بیمای ها و مشکلاتی که بعد از مرگ به سراغ ما می آیند، واکسن و بیمه اش در همین دنیاست، پس دعای ما باید این باشد.
اگر قرار است چند دعای ما مورد قبول قراربگیرد باید مهم ترین خواسته هایمان را مطرح کنیم مثل :هدایت به راه راست، نجات از گمراهی ، نجات از چاه طبیعت که در آن قرارداریماینجاست که دعا اگر برمبنای نیاز ها باشد، ارزش پیدا می کند.ما به عدالت نیاز داریم ، اگر برای عدالت کاری نکنیم ، دعوت پیامبران را پاسخ نداده ایم
در سوره مبارکه حدید خداوند می فرماید: ما پیامبرانی و کتبی فرستادیم تا عدالت را به پا دارند، همه پیامبران آمده اند تا ما و شما برای عدالت کاری کنیم ، قیامی کنیم اگر خواستار عدالت نباشیم به دعوت پیامبران لبیک نگفتیم،بنابراین عدالت نیاز ماست وباید خواسته ی ما باشد،اگر خواسته ی ما عدالت است ، باید ببینیم خواسته ی واقعی ماست؟ اگر مانند انسان تشنه آن را از خداوند واقعا بخواهیم و به سوی آن حرکت کنیم یعنی آن را با تمام وجود بخواهیم یعنی واقعا خواستار آن هستیم.
دوست داشتن عدالت با خواستن آن فرق دارند، اگر واقعا عدالت می خواهیم باید در گفتار و کردار ما نمایان شود چطور نمایان شود؟ ما تاکنون با نیروهای ضد عدالت چقدر در ستیز بودیم؟ چه مقدار انرژی مصرف کردیم؟با آنهایی که محورهای عدالت را می شکنند کتاب عدالت رامی سوزانند، به سوی عدالت خواهان تیر اندازی می کنند، چقدر در گیر بودیم؟ اگر بودیم پس خدا می بیند که ما عدالت می خواهیم؛حالا اگردعا کنیم "اللهم عجل لولیک الفرج " خداوند هم می بینند که ما بندگان هم عدالت می خواهیم و هم دعامی کنیم و هر موقع خواست خداوند متعال باشد، دعا ها زود مستجاب شده و آن عدالت گستر جهان تشریف می آورد.
وقتی چیزی را می خواهیم باید به نمایش بگذاریم که ما میخواهیم عدالت را میخواهیم و روی آن کار بکنیم .
باید برای عدالت گام برداریم و در برابرفساد وآنچه ضد عدالت است مقاومت کنیم. این امر کوچکی نیست، امروز صلاح و فساد در روی زمین این گونه تن به تن باهم در گیرند .امروز یکی سرباز صلاح و دیگری سرباز فساد است، یک عده هم مانند سیب زمینی بیتفاوت اند و به چیزی کار ندارند؛آنهایی که دنبال اصلاح و نورانیت جامعه اند، لباس صلاح و اصلاح می پوشند، آنهایی که دنبال گندیدگی جامعه اند، لباس فساد پوشیده اند واز فاسد بودن گذشته و مفسد شده اند. آنها باهم در گیرند، در کجا ؟
الان میدان نبردحق و باطل به گستردگی کره زمین است، محدود به یک جای خاص نیست .(جنگ صلاح و فساد،جنگ ثواب و گناه،جنگ بهشت وجهنم،و...)
ما کدامش را میخواهیم ؟ آیا آن را که میخواهیم ،در اعمال ما این خواستن نمایان هست یا نیست؟اگر نمایان نیست یعنی ما نمیخواهیم ، اگر نمایان هست درست است. واگر دعا کنیم "اللهم اصلح کل فاسد من امور المسلمین" آن ملائک میگویند احسنت به این مرد نازنین هم خودش تلاش میکند وهم از خداوند میخواهد.
مراسم پرفیض دعای توسل به صورت هفتهوار، هر سهشنبه شب در دفتر نمایندگی مرکز فعالیتهای فرهنگی اجتماعی تبیان در مشهد مقدس برگزار میشود. در کنار این مراسم باشکوه معنوی، تلاش میشود تا با دعوت از کارشناسان حوزههای مختلف، به تحلیل و بررسی مسایل و موضوعات روز افغانستان و جهان اسلام پرداخته شود.