افغانستان تاکنون ۱۶ دوره پارلمانی داشته است که اعضای بیشتر دوره‌ها انتصابی بوده است؛ اما اینک با شکل‌گیری نظام جدید، برگزاری انتخابات پارلمانی، قوه قانونگذاری را به سازمانی مردم‌نهاد تبدیل کرده است.
اولین پارلمان چه وقت تاسیس شد؟
نخستین دوره شورای ملی را محمد نادر شاه (پدر محمدظاهر شاه؛ آخرین شاه افغانستان) تشکیل داد و افتتاح کرد.
برای عضویت در مجلس اول (۱۲-۱۳۱۰)، دولت ۱۱۱ نفر را از میان اعضای جرگه بزرگ سال ۱۳۰۹ انتصاب کرد.
قانون اساسی ۱۳۰۹ افغانستان به مجلس اختیاراتی در زمینه‌های قانونگذاری، تصویب بودجه، نظارت بر کارکردهای دولت و حتی فراخواندن وزیران برای ارائه توضیحات داده بود.
با این حال، تاریخ‌نگاران بر این باور اند که نخستین مجلس شورای ملی کشور اختیارات چندانی نداشت و عمدتا موضوعات مذاکرات آن را پیشنهادهای دولت تشکیل می‌داد.
زمانی که ظاهرشاه به قدرت رسید (۱۳۱۲)، پارلمان‌های افغانستان تا دوره یازدهم پارلمان‌های انتصابی بودند.
دهه دموکراسی و مجلس نمایندگان افغانستان (۱۳۴۳ تا ۱۳۵۲(
در دوره دوازدهم فعالیت پارلمان، برای نخستین بار در سال ۱۳۴۳، با به وجود آمدن تفکیک قوای سه گانه، مجلسی مقتدر و با صلاحیت ایجاد شد.
نخستین انتخابات پارلمانی "دهه دموکراسی" در سنبله ۱۳۴۴ برگزار شد که به نظر می‌رسد، از لحاظ دموکراتیک بودن تا آن زمان در افغانستان سابقه نداشت.
بر اساس تقسیمات اداری جدید، طی این انتخابات ۲۱۶ نماینده، از همین تعداد حوزه انتخاباتی در سراسر کشور وارد مجلس نمایندگان شدند.
این نخستین بار بود که نمایندگان مردم از مناطق مختلف و با زبان‌ها، قومیت‌ها، مذاهب و فرهنگ‌های مختلف به طور آزادانه با هم در صحن یک مجلس گفت‌وگو می‌کردند.
اداره برگزار کننده انتخابات کدام بود؟
قانون انتخابات ۱۳۰۹ برگزاری انتخابات را به عهده ادارات محلی دولت گذاشته بود. بررسی صلاحیت های نامزدها هم به عهده همین ادارات بود. قانون اساسی ۱۳۴۳ هم اداره خاصی را به عنوان نهاد مسؤول برگزاری انتخابات مشخص نکرد و این کار کماکان از مسؤولیت های ادارات محلی شمرده می شد.
ولی قانون اساسی جدید (۱۳۸۲) "کمیسیون مستقل انتخابات" را مسؤول این کار کرده و این کمیسیون در اجرای کار خود مطابق قانون، مستقل است. در حال حاضر هزینه کار این کمیسیون و برگزاری انتخابات از طریق منابع خارجی تامین می شود.
زنان در پارلمان
هرچند قانون اساسی به "عمومی" بودن انتخابات اکتفا کرد؛ اما قانون انتخابات این حق را برای زنان رسمیت داد.
در این دوره، برای نخستین بار در تاریخ پارلمانی افغانستان، چهار زن هم عضو مجلس دوازدهم شدند: رقیه حبیب و اناهیتا راتب‌زاد از کابل، خدیجه احراری از هرات و معصومه عصمتی از قندهار.
نظام انتخاباتی چگونه بود؟
با انتخابی شدن پارلمان افغانستان، نظام انتخاباتی اکثریتی ساده مورد استفاده قرار گرفت. قاعده این نظام طوری است که آن کاندیداهایی که در حوزه انتخابی خود بیشترین آرا را کسب کرده‌اند، پیروز انتخابات معرفی می‌شوند.
در مقایسه با حوزه‌های کنونی که هر ولایت به عنوان یک حوزه حساب می‌شود، حوزه‌های انتخابیه آن زمان کوچکتر بودند یعنی هر ولسوالی یک حوزه انتخاباتی بود.
دولت بدون پارلمان
با کودتای داوود خان، نخستین رئیس جمهوری افغانستان و تشکیل حکومت جدید، پارلمان منحل شد. هرچند در قانون اساسی سال ۱۳۵۵، شورای ملی تک‌مجلسی در نظر گرفته شده بود؛ اما این قانون اجرایی نشد.
در سال ۱۳۶۷ بار دیگر در دوره حکومت نجیب‌الله، شورای ملی مجددا بعد از ۱۴ سال وقفه با دو مجلس (ولسی جرگه و سنا) آغاز به کار کرد؛ ولی این پارلمان بیشتر متشکل از اعضا و افراد وابسته به حزب دموکراتیک افغانستان بود.
بعد از فروپاشی حکومت نجیب‌الله، از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۸۴ برای ۱۴ سال افغانستان فاقد قوه مقننه بود.
پارلمان پساکنفرانس بن
انتخابات سراسری افغانستان نتیجه نشست بن بود، نشستی که منجر به برقراری نظام سیاسی جدید در این کشور شد.
با تصویب قانون اساسی جدید سال ۱۳۸۲، پارلمانی با دو مجلس ایجاد شد که در سال ۱۳۸۴ دوره ۱۵ پارلمانی، برای مدت پنج سال آغاز به کار کرد. بعدا دوره ۱۶ مجلس نمایندگان در سال ۱۳۸۹روی کار آمد که با گذشت هشت سال، تاکنون ادامه دارد.
پارلمان کنونی افغانستان رکن اصلی قوه مقننه دولت حساب می‌شود و از صلاحیت‌های ویژه مانند استیضاح و رد صلاحیت مقام‌های بلندپایه دولتی برخوردار است.
پارلمان افغانستان ۲۴۹ نماینده دارد (پارلمان آینده ۲۵۰ نماینده خواهد داشت) و مدت نمایندگی آنها پنج سال است. همچنین بر اساس قانون، حد اقل ۲۷ درصد از کرسی‌های پارلمان باید به زنان اختصاص یابد.
اولین پارلمان چه وقت تاسیس شد؟
نخستین دوره شورای ملی را محمد نادر شاه (پدر محمدظاهر شاه؛ آخرین شاه افغانستان) تشکیل داد و افتتاح کرد.
برای عضویت در مجلس اول (۱۲-۱۳۱۰)، دولت ۱۱۱ نفر را از میان اعضای جرگه بزرگ سال ۱۳۰۹ انتصاب کرد.
قانون اساسی ۱۳۰۹ افغانستان به مجلس اختیاراتی در زمینه‌های قانونگذاری، تصویب بودجه، نظارت بر کارکردهای دولت و حتی فراخواندن وزیران برای ارائه توضیحات داده بود.
با این حال، تاریخ‌نگاران بر این باور اند که نخستین مجلس شورای ملی کشور اختیارات چندانی نداشت و عمدتا موضوعات مذاکرات آن را پیشنهادهای دولت تشکیل می‌داد.
زمانی که ظاهرشاه به قدرت رسید (۱۳۱۲)، پارلمان‌های افغانستان تا دوره یازدهم پارلمان‌های انتصابی بودند.
دهه دموکراسی و مجلس نمایندگان افغانستان (۱۳۴۳ تا ۱۳۵۲(
در دوره دوازدهم فعالیت پارلمان، برای نخستین بار در سال ۱۳۴۳، با به وجود آمدن تفکیک قوای سه گانه، مجلسی مقتدر و با صلاحیت ایجاد شد.
نخستین انتخابات پارلمانی "دهه دموکراسی" در سنبله ۱۳۴۴ برگزار شد که به نظر می‌رسد، از لحاظ دموکراتیک بودن تا آن زمان در افغانستان سابقه نداشت.
بر اساس تقسیمات اداری جدید، طی این انتخابات ۲۱۶ نماینده، از همین تعداد حوزه انتخاباتی در سراسر کشور وارد مجلس نمایندگان شدند.
این نخستین بار بود که نمایندگان مردم از مناطق مختلف و با زبان‌ها، قومیت‌ها، مذاهب و فرهنگ‌های مختلف به طور آزادانه با هم در صحن یک مجلس گفت‌وگو می‌کردند.
اداره برگزار کننده انتخابات کدام بود؟
قانون انتخابات ۱۳۰۹ برگزاری انتخابات را به عهده ادارات محلی دولت گذاشته بود. بررسی صلاحیت های نامزدها هم به عهده همین ادارات بود. قانون اساسی ۱۳۴۳ هم اداره خاصی را به عنوان نهاد مسؤول برگزاری انتخابات مشخص نکرد و این کار کماکان از مسؤولیت های ادارات محلی شمرده می شد.
ولی قانون اساسی جدید (۱۳۸۲) "کمیسیون مستقل انتخابات" را مسؤول این کار کرده و این کمیسیون در اجرای کار خود مطابق قانون، مستقل است. در حال حاضر هزینه کار این کمیسیون و برگزاری انتخابات از طریق منابع خارجی تامین می شود.
زنان در پارلمان
هرچند قانون اساسی به "عمومی" بودن انتخابات اکتفا کرد؛ اما قانون انتخابات این حق را برای زنان رسمیت داد.
در این دوره، برای نخستین بار در تاریخ پارلمانی افغانستان، چهار زن هم عضو مجلس دوازدهم شدند: رقیه حبیب و اناهیتا راتب‌زاد از کابل، خدیجه احراری از هرات و معصومه عصمتی از قندهار.
نظام انتخاباتی چگونه بود؟
با انتخابی شدن پارلمان افغانستان، نظام انتخاباتی اکثریتی ساده مورد استفاده قرار گرفت. قاعده این نظام طوری است که آن کاندیداهایی که در حوزه انتخابی خود بیشترین آرا را کسب کرده‌اند، پیروز انتخابات معرفی می‌شوند.
در مقایسه با حوزه‌های کنونی که هر ولایت به عنوان یک حوزه حساب می‌شود، حوزه‌های انتخابیه آن زمان کوچکتر بودند یعنی هر ولسوالی یک حوزه انتخاباتی بود.
دولت بدون پارلمان
با کودتای داوود خان، نخستین رئیس جمهوری افغانستان و تشکیل حکومت جدید، پارلمان منحل شد. هرچند در قانون اساسی سال ۱۳۵۵، شورای ملی تک‌مجلسی در نظر گرفته شده بود؛ اما این قانون اجرایی نشد.
در سال ۱۳۶۷ بار دیگر در دوره حکومت نجیب‌الله، شورای ملی مجددا بعد از ۱۴ سال وقفه با دو مجلس (ولسی جرگه و سنا) آغاز به کار کرد؛ ولی این پارلمان بیشتر متشکل از اعضا و افراد وابسته به حزب دموکراتیک افغانستان بود.
بعد از فروپاشی حکومت نجیب‌الله، از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۸۴ برای ۱۴ سال افغانستان فاقد قوه مقننه بود.
پارلمان پساکنفرانس بن
انتخابات سراسری افغانستان نتیجه نشست بن بود، نشستی که منجر به برقراری نظام سیاسی جدید در این کشور شد.
با تصویب قانون اساسی جدید سال ۱۳۸۲، پارلمانی با دو مجلس ایجاد شد که در سال ۱۳۸۴ دوره ۱۵ پارلمانی، برای مدت پنج سال آغاز به کار کرد. بعدا دوره ۱۶ مجلس نمایندگان در سال ۱۳۸۹روی کار آمد که با گذشت هشت سال، تاکنون ادامه دارد.
پارلمان کنونی افغانستان رکن اصلی قوه مقننه دولت حساب می‌شود و از صلاحیت‌های ویژه مانند استیضاح و رد صلاحیت مقام‌های بلندپایه دولتی برخوردار است.
پارلمان افغانستان ۲۴۹ نماینده دارد (پارلمان آینده ۲۵۰ نماینده خواهد داشت) و مدت نمایندگی آنها پنج سال است. همچنین بر اساس قانون، حد اقل ۲۷ درصد از کرسی‌های پارلمان باید به زنان اختصاص یابد.
منبع : بی‌بی‌سی فارسی
