مشارکت زنان در اجتماع

پذیرش یا عدم پذیرش مشارکت اجتماعی زنان درجامعه به طورگسترده، بر دیدگاه هایی استوار است. درست است که زن، انسان است، چنان که مرد. اما زن، زن است ومرد هم مرد؛ یعنی آن دو درانسانیت مشترک اند؛ ولی درجنسیت متفاوت. بنابر این، ساحت جنسیت اقتضائاتی دارد که مساوات نمی طلبد؛ ولی در ساحت انسانیت هر دو برابرند. زن ومرد، تفاوت هایی دارند که براساس آنها، احکام خاصی برای هرکدام وجود دارد.این تفاوت ها تکوینی وطبیعی است.

فمینیست های افراطی هیچ گونه تفاوتی را نمی پذیرند وآن را مبنای تقسیم تکلیف وحقوق منزلت اجتماعی نمی دانند. اینان حضور اجتماعی زنان را به صورت بی هیچ گونه تفاوت جنسیتی مجاز می شمارند. این دیدگاه پیامدهای ناخوشایند بسیاری دارد که اکنون به مشکل اساسی بعضی کشورها تبدیل شده است و در جای خود باید مورد بحث قرار گیرد.
در مقابل، برخی تفاوت های تکوینی را مبنای تفاوت های تکلیفی می دانند ومی گویند: مردان موظف اند بیرون ازخانه کار کنند و در انواع فعالیت های اجتماعی شرکت کنند؛ ولی زنان چنین حقی ندارند. اینان مشارکت اجتماعی را مساوی مشابهت با زن غربی می دانند وچون این امر را نمی پذیرند، مانع مشارکت می شوند.

در این زمینه اندیشه امام خمینی"ره" نیز از تعالیم اسلام متأثر است. امام تفاوت های جنسی را می پذیرد که احکام خاص خود رادارد؛ ولی معتقد است که این تفاوت ها مانع حضوراجتماعی زن نمی شود. زن می تواند با همین تفاوت ها مشارکت اجتماعی داشته باشد؛ نه تنها زن، بلکه در مورد مرد هم این تفاوت ها نباید مانع حضور او در اجتماع باشد، چنان که می فرماید:
«البته باید توجه داشته باشید که حجابی که اسلام قرار داده است، برای حفظ آن ارزش های شماست؛ هرچه را که خدا دستورفرموده است ـ چه برای زن وچه برای مرد ـ برای این است که آن ارزش های واقعی که آنها دارند وممکن است به واسطه وسوسه های شیطانی یا دست های فاسد استعمار پایمال می شدند اینها، این ارزش ها زنده بشود»(صحیفه امام خمینی،1374،ص97).
باسیرکوتاهی درسخنان وپیام های امام خمینی"ره" می توان مشارکت اجتماعی زنان را به دو بخش غیرمستقیم ومستقیم تقسیم کرد. منظورازمشارکت غیرمستقیم، تعلیم، تربیت وتهذیب فرزندان به وسیله مادران است و فرزندان تربیت شده با نقش وحضور خویش درجامعه، سعادت وانحطاط جوامع را رقم می زنند.این نوع مشارکت به وسیله فرزندان صورت می گیرد. خانواده نهاد اصلی و شالوده یک جامعه است. وجود این نهاد به جامعه هویت می بخشد وفروپاشی آن، جامعه رابه انحطاط می کشاند.

بدین ترتیب، امام نقش اول ومهم مادررا تربیت فرزند می داند، زیرا تربیت فرزند توسط مادر، از تربیت پدرواستاد بهتراست. مادر نباید به بهانه اشتغال یا فعالیت های دیگر، وظیفه اصلی خود را فراموش کند. جدایی فرزند ازدامن مادر، مفاسد بسیاری رادر پی دارد. ایشان می فرماید:

«دامان شما یک مدرسه است که درآن باید جوانان بزرگ تربیت بشود» (صحیفه نور ج5،1361،ص74)
امام بیشتربه دنبال تحول واستحکام خانواده و احیای نقش آن درتربیت نسل ها است؛ چیزی که دراین عصربه تدریج فراموش می شود. امام به کارکردهای مهم خانواده درجامعه آگاه است، به همین دلیل نقش زنان را در توسعه اساسی و زیربنایی می داند. ایشان می فرماید:
«زن مربی جامعه است. ازدامن زن انسان هاپیدا می شود... زن باتربیت صحیح خودش، انسان درست می کند و با تربیت صحیح خودش کشور را آباد می کند».(صحیفه نور ج5،1361،ص74)
در قسمت مشارکت مستقیم زنان در اجتماع امام معتقد است:
«اسلام زن رامثل مرد در همه شئون(همان طور که مرد درهمه شئون دخالت دارد)دخالت می دهد»(صحیفه نور جلد14، 1374، ص66).

ایشان به نقش سازنده زنان در سازندگی اشاره کرده و می فرماید: «درنظام اسلامی، زن به عنوان یک انسان می تواند مشارکت فعال با مردان، دربنای جامعه اسلامی داشته باشد»(همان،ص65)؛
ایشان می فرماید: «امروز زنان درجمهوری اسلامی، همدوش مردان، در تلاش سازندگیِ خود و کشور هستند»(همان،ص72).

به نظر رهبر فقید انقلاب، زن می تواند دربخش های مختلف اقتصادی، صنعتی، تعاونی و همه کارهایی که در سازندگی کشورموءثر است، به فعالیت بپردازد. زن در اراده و اداره امور و سرنوشت خود آزاد است ونباید نیمی ازجمعیت کشور را از دخالت در مقدرات خود محروم کرد. می توان گفت که نگاه امام به مشارکت، براساس تکلیف ووظیفه است نه جنسیت؛ چرا که زن هم انسان است وتکلیف دارد.امام حفظ جامعه اسلامی، دخالت در تعیین سرنوشت خود وجامعه و... را برای زن و مرد تکلیف می دانند ودراین میان هیچ فرقی میان این دو نمی گذارند. به نظرایشان زنان نباید خیال کنند که مردان اداره امور را بر عهده دارند و همه باید برای سازندگی دست به دست هم دهند:

«این آشفتگی ها باید به دست ما وشما، به دست ملت و دولت، تنها هیچ کدام نمی توانند این کارها رادرست بکنند. اگر خانم ها خیال کردند که کنار بروند ومردها این کارها راانجام دهند ویا مردها خیال کنند که کنار بروند... این خیال، خیال صحیحی نیست؛ برای اینکه کارهااین قدرآشفته است، گرفتاری ها اینقدر زیاد است که هرشخصی باید در هر محلی هست، تکلیفی که دارد این است که آنجا راخوب بسازد».(همان،1374،ص67)

حضرت امام در فرازهایی از سخنان خود، زنان را به سازندگی کشور، همدوش مردان دعوت می کند و می فرماید:
«امروز زنان در جمهوری اسلامی، همدوش مردان، در تلاش سازندگی خود و کشور هستند»(صحیفه نور،1374،ص72).
نگرش امام خمینی "ره" به مسئله زن، برخواسته ازآموزه های دینی است.

امام با الهام از وحی، سیره نبوی و دستاوردهای فقهی، به مسئله زن نگاهی متفاوت دارد. امام خمینی"ره" با درنظر داشتِ مقتضیات زمان درباره زن اظهارنظر کرده و هرگز او را در خانه محدود ندانسته، بلکه با روشن بینی تمام در مورد حقوق زن دراسلام، فعالیت های او در اجتماع را مجاز شمرد.