اکثر پژوهشگران بر این باورند که اولین تجربه انتشار روزنامه در افغانستان به دوران امیر شیر علی خان باز می گردد و شمس النهار اولین نشریه ای است که در تاریخ افغانستان منتشر شده است. ظاهرا این نشریه در 1875 منتشر شده است و بعد از مدتی متوقف شده است و برای مدت های مدیدی افغانستان از وجود هر گونه نشریه ای محروم بوده است. دوران امیر شیرعلی خان به تایید بسیاری از کارشناسان تاریخ افغانستان یکی از برهه هایی بوده است که تجدد افغانی در حال ظهور و نشو و نما بوده است. گفته شده است که امیر اولین سلطان تاریخ افغانستان بوده است که دستگاه چاپ سنگی را از خارج به افغانستان وارد ساخته و در نتیجهT تاریخ صنعت چاپ در افغانستان هم از دوران امیر شیر علی خان آغاز می شود. شمس النهار نشریه ای است که امیر شیر علی خان به ترغیب سید جمال الدین اسد آبادی به انتشار آن دست یازید و این جمله مورد پذیرش اکثریت مورخان است.
متاسفانه بسیاری از شمارگان این نشریه در دسترس نمی باشد که بتوان با قطعیت در مورد آن بحث کرد ولی این را برخی نوشته اند که شمس النهار در فصل پاییز سال مذکور اولین شماره خود را منتشر نموده است و البته نظرات دیگری هم وجود دارد که این نشریه قدری زودتر از فصل پاییز منتشر شده است که متاسفانه هیچکدام از این نظرات را نمی توان به طور یقین رد یا پذیرش نمود.
ترتیب انتشار شمس النهار هم نامرتب بوده است و دقیقا معلوم نیست که چند وقت به چند وقت این نشریه منتشر می شده است. مقایسه ی میان شمارگان باقی مانده این نظر را تایید می کند که میان انتشار شمارگان زمان های مختلفی در بین بوده و شمس النهار به گونه ی یک گاهنامه منتشر می شده است.
بصیر احمد حسین زاده در یکی از مقالاتش مطلب فوق را اینگونه ثابت می کند: "با توجه به شماره پنجم، ٢۵ رمضان، شماره هشتم، ٢٢ شوال، شمــاره دهم، پانزده ذیحجه ١٢٩٠ و شماره‌های شانزدهم و هفدهم به ترتیب دردهم صفر١٢٩١ و ششم ربیع الاول همان سال نشر شده‌اند، معلوم می‌شود، نشر جریده شمس‌النهار کابل نامرتب بوده است."
در مورد مدت زمان حیات شمس النهار هم نظریات مختلفی وجود دارد، ولی نظری که بیشترین توجهات را به خود جلب کرده، این است که شمس النهار کمتر از سه سال بیشتر حیات نداشته است. رسول رهین، محقق و پژوهشگر معاصر در یکی از کتابهایش که به سیر تاریخ ژورنالیزم در افغانستان پرداخته است در این باره جملاتی دارد که به شرح زیر است:
"آخرین شماره‌ای که از جلد سوم (سال سوم) جریده شمس‌النهار کابل داریم شماره ۴٧ است. این می‌رساند که از نشر اولین شماره آن تا تاریخ ٢٠ شوال ١٢٩٢ که جمعا دوسال وسی و پنج روز می‌شود، به گمان غالب درین مدت، ۴٨ شماره به چاپ رسیده باشد"
درباره این که چه کسانی در شمس النهار قلم می زدند تا حدی شماره گان باقی مانده مطالبی را برای ما روشن ساخته اند. از مشخصات نشریه این گونه می توان برداشت کرد که مدیریت شمس النهار را فردی به نام میرزا عبدالعلی خان بر عهده داشته و مقالات آن نیز توسط یکی از کاتبان سرشناس دربار به نام عبدالقادر پیشاوری به خط خوش نستعلیق نگاشته می شده است. در میان مطالب شمس النهار ترجمه هایی نیز به چشم می خورند که در این صورت اولین نسل مترجمان رسمی افغانستان را می توان به دوران امیر شیر علی خان منتسب نمود. این مترجمان به ترجمه برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام می نمودند و سپس آن را در شمس النهار منتشر می نمودند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان آشنا می نمودند.
متاسفانه بسیاری از شمارگان این نشریه در دسترس نمی باشد که بتوان با قطعیت در مورد آن بحث کرد ولی این را برخی نوشته اند که شمس النهار در فصل پاییز سال مذکور اولین شماره خود را منتشر نموده است و البته نظرات دیگری هم وجود دارد که این نشریه قدری زودتر از فصل پاییز منتشر شده است که متاسفانه هیچکدام از این نظرات را نمی توان به طور یقین رد یا پذیرش نمود.
ترتیب انتشار شمس النهار هم نامرتب بوده است و دقیقا معلوم نیست که چند وقت به چند وقت این نشریه منتشر می شده است. مقایسه ی میان شمارگان باقی مانده این نظر را تایید می کند که میان انتشار شمارگان زمان های مختلفی در بین بوده و شمس النهار به گونه ی یک گاهنامه منتشر می شده است.
بصیر احمد حسین زاده در یکی از مقالاتش مطلب فوق را اینگونه ثابت می کند: "با توجه به شماره پنجم، ٢۵ رمضان، شماره هشتم، ٢٢ شوال، شمــاره دهم، پانزده ذیحجه ١٢٩٠ و شماره‌های شانزدهم و هفدهم به ترتیب دردهم صفر١٢٩١ و ششم ربیع الاول همان سال نشر شده‌اند، معلوم می‌شود، نشر جریده شمس‌النهار کابل نامرتب بوده است."
در مورد مدت زمان حیات شمس النهار هم نظریات مختلفی وجود دارد، ولی نظری که بیشترین توجهات را به خود جلب کرده، این است که شمس النهار کمتر از سه سال بیشتر حیات نداشته است. رسول رهین، محقق و پژوهشگر معاصر در یکی از کتابهایش که به سیر تاریخ ژورنالیزم در افغانستان پرداخته است در این باره جملاتی دارد که به شرح زیر است:
"آخرین شماره‌ای که از جلد سوم (سال سوم) جریده شمس‌النهار کابل داریم شماره ۴٧ است. این می‌رساند که از نشر اولین شماره آن تا تاریخ ٢٠ شوال ١٢٩٢ که جمعا دوسال وسی و پنج روز می‌شود، به گمان غالب درین مدت، ۴٨ شماره به چاپ رسیده باشد"
درباره این که چه کسانی در شمس النهار قلم می زدند تا حدی شماره گان باقی مانده مطالبی را برای ما روشن ساخته اند. از مشخصات نشریه این گونه می توان برداشت کرد که مدیریت شمس النهار را فردی به نام میرزا عبدالعلی خان بر عهده داشته و مقالات آن نیز توسط یکی از کاتبان سرشناس دربار به نام عبدالقادر پیشاوری به خط خوش نستعلیق نگاشته می شده است. در میان مطالب شمس النهار ترجمه هایی نیز به چشم می خورند که در این صورت اولین نسل مترجمان رسمی افغانستان را می توان به دوران امیر شیر علی خان منتسب نمود. این مترجمان به ترجمه برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام می نمودند و سپس آن را در شمس النهار منتشر می نمودند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان آشنا می نمودند.
منبع : خبرگزاری صدای افغان(آوا)
