پیشگفتار
حکومت افغانستان برای تشدید، تقویت و توسعه همگرایی‌های منطقه‌یی به خصوص در بعد اقتصادی تمرکز کرده و تلاش‌هایش را در این راستا شدت بخشیده است. مبدل ساختن افغانستان از نقطه تقابل‌های سیاسی و امنیتی به میدان تعامل و همکاری‌های اقتصادی و معرفی اهمیت و ظرفیت نقش جیواکونومیک آن به کشورهای منطقه و جهان، بدنه اصلی دیپلوماسی منطقه‌یی حکومت را تشکیل می‌دهد که تاکنون دستاوردهای مهمی نیز در پی داشته است.
کنفرانس‌های ریکا، استانبول و سایر فعالیت‌های دیپلوماتیک حکومت از جمله امضای موافقت‌نامه‌های همکاری‌های دو و یا چند جانبه مکانیزم رسیدن به این هدف قلمداد می‌شود. آغاز فعالیت‌های عملیاتی پروژه تاپی، کاسا یک هزار، وصل شدن افغانستان به خطوط آهن منطقه و جهان، برقراری ارتباط ریلی بین چین و افغانستان، آغاز مطالعات طرح ترانزیتی «یک کمربند، یک جاده»، نزدیک شدن به توافق نهایی راه لاجورد، افتتاح بندر چابهار و... از دستاوردهای عمده این سیاست می‌باشند.
با توجه به حمایت‌ها و استقبال‌های منطقه‌یی از این رویکرد، به‌زودی افغانستان منبع تعاملات دو و چند جانبه تجارتی و ترانزیتی بین اکثر کشورهای منطقه خواهد بود؛ منبعی که نه‌تنها منافع اقتصادی میلیاردها انسان را به هم گره می‌زند، بلکه پیوندهای فرهنگی و تاریخی مردمان این منطقه را نیز بیش از پیش، تجدید و تقویت خواهد کرد و به تسهیل و تسریع ظهور آسیایی قدرتمند از لحاظ اقتصادی، نقش اساسی بر عهده خواهد داشت.
کلمات کلیدی: همگرایی، حاکمیت ملی، تروریسم، فقر و منافع ملی
استقبال از سیاست همگرایی افغانستان در منطقه
با وجود ثروت بی‌نظیر در کشورهای مختلف منطقه، به خصوص در بخش نیروی ارزان کاری و ذخایر و منابع طبیعی فراوان و از همه مهم‌تر، مشترکات غنی فرهنگی و تاریخی، متأسفانه علل و عوامل مختلف مانع بهره‌برداری از این ثروت و ظرفیت عظیم شده است. در نتیجه، فقر، خشونت، بی‌ثباتی و تنش‌های سیاسی و مرزی را برای اکثر این کشورها به ارمغان آورده است. در این میان، افغانستان به دلیل موقعیت خاص جیوپولیتیکی که دارد، سال‌ها به عنوان نقطه تقابل منافع کشورهای منطقه‌یی و فرامنطقه‌یی قلمداد می‌شد که تأثیرات ناگواری بر وضعیت افغانستان و منطقه داشته است.
ولی سال‌ها تنش، سردی در روابط و تخاصم و تنازع منطقه‌یی به سیاستمداران و دولتمردان منطقه ثابت ساخت که سرشت و سرنوشت این کشورها به همدیگر گره خورده است و مشکلات و چالش‌های یک کشور منطقه، بر دیگر کشورها نیز اثرات منفی برجای می‌گذارد.
افغانستان که چندین دهه قربانی سیاست‌های خصمانه‌ی منطقه‌یی و جهانی بوده، سیاست خارجی خود را با رویکرد همگرایی منطقه‌یی بنا کرده است. البته این سیاست با استقبال و حمایت روزافزون نیز روبه‌روست، چنانچه در ماده هشتم اعلامیه پایانی ششمین نشست کشورهای عضو پروسه استانبول در هند صریحاً آمده است که: «ما از تلاش‌های سازنده حکومت افغانستان در راستای همکاری‌های منطقه‌یی و تعهد این کشور جهت ایجاد فضای اعتماد و اطمینان در منطقه قدردانی نموده و پشتیبانی قوی و صریح خویش را اظهار می‌نماییم.(۱)
استقبال و حمایت از سیاست‌های همگرایانه افغانستان و طرح‌ها و برنامه‌های آن، توسط کشورهای هم‌منطقه‌یی‌اش، نشان می‌دهد که اکنون این درک و برداشت به‌خوبی در این کشورها به میان آمده است و زمینه و بستر تحقق برنامه‌های همگرایی منطقه‌یی بیش از پیش فراهم گردیده و افغانستان در این راستا پیشقدم است.
در ملاقات‌های متعدد دو و چند جانبه رؤسای جمهور و نخست‌وزیران کشورهای منطقه با رئیس‌جمهور افغانستان، دو نگاه مشترک تأیید شده است که اولاً؛ کشورهای منطقه بدون همکاری با همدیگر نمی‌توانند بر چالش‌های مشترک منطقه‌یی فایق آیند و ثانیاً؛ رشد اقتصادی و توسعه پایدار، مستلزم سرمایه‌گذاری‌های مشترک دو یا چند جانبه می‌باشد. افغانستان از طریق کنفرانس‌های ریکا و پروسه استانبول این سیاست را فعالانه پیگیری کرده که برگزاری ادواری این دو کنفرانس مهم منطقه‌یی در کشورهای عضو، نشان از اقبال و استقبال این سیاست در منطقه است. در این راستا، رئیس‌جمهور محمد اشرف غنی، به پاس تلاش‌های پیوسته در بخش گسترش روابط اقتصادی و منطقه‌یی، اخیراً دکترای افتخاری نیز دریافت نمود.(۲)
نگرش افغانستان به همگرایی منطقه یی
در نگرش افغانستان، «اتصال» و به‌هم‌تنیدن سرزمین‌ها در راستای ایجاد یک نظام اقتصادی همگرا نقش کلیدی را ایفا می‌کند(۳) و همگرایی اقتصادی باعث ایجاد تغییرات سریع و تحولات برگشت‌ناپذیر در منطقه می‌گردد. همکاری‌های اقتصادی منطقه‌یی از منظر افغانستان، به معنای تحقق این دیدگاه است که افغانستان از یک نقطه‌ی تضاد به یک نقطه‌ی همکاری منطقه‌یی و بین‌المللی مبدل می‌شود.
نگرش همگرایانه، از آنجا نشأت می‌گیرد که افغانستان پسا ۲۰۰۱ از میان جنگ و خاکستری سر بر آورد که محصول دخالت‌های خارجی بود و به همین خاطر، این کشور در تلاش است تا صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز و رفاه منطقه‌یی را با خود به ارمغان بیاورد. به همین دلیل، سیاست تعامل همه‌جانبه با تمام کشورهای دنیا و اتخاذ رویکرد همگرایانه با کشورهای همسایه و منطقه، شالوده‌ی سیاست خارجی افغانستان را تشکیل می‌دهد.
از نگاه افغانستان، همگرایی منطقه‌یی به این دلایل اهمیت کلیدی دارد:
۱-ایجاد فرصت‌های مشترک:
همگرایی و همکاری‌های منطقه‌یی فرصت‌هایی را خلق می‌نماید که در رشد، رفاه، آسایش و آرامش تمام کشورهای منطقه مؤثر می‌باشند؛ از جمله:
۱-۱- باز شدن شریان‌های مسدودشده آسیای مرکزی: افغانستان قلب آسیا است؛ اما در گذشته جریانی در این قلب وجود نداشت(۴) بنابراین، همگرایی زمینه تحقق مشارکت و همکارهای متقابل را فراهم می‌سازد و همکاری‌های متقابل، موجب باز شدن شریان‌های مسدود این قلب می‌شود.(۵) خوشبختانه، افغانستان به عنوان قلب آسیا، از نعمت جغرافیایی برخوردار است که می‌تواند نقش کلیدی در همگرایی منطقه داشته باشد و تار و پود قاره آسیا را با همدیگر پیوند بزند. چنانچه بارها رئیس‌جمهور افغانستان به این ظرفیت کلیدی اشاره کرده است: «موضوع دیگر، توجه به ساختار جغرافیایی ما است. در یک ساختار بی‌نظیر قرار داریم که به موجب آن، قاره اوراسیا می‌تواند از یک انتها تا انتهای دیگر به همگرایی برسد.(۶) در تعامل منطقه‌یی،کشور ما جزء لاینفک آسیای مرکزی و آسیای مرکزی جزء لاینفک افغانستان می‌باشد.(۷)
۲-۱- تقویت روابط نیک و پیوندهای انسانی: افغانستان کنونی با این شعار پا به منطقه گذاشته است که: ما وصل می‌خواهیم نی فصل! هماهنگی می‌خواهیم نی جدایی! با هم ترقی می‌خواهیم نی افراطیت و مرگ! زیرا هر چه همکاری ما بیشتر شود، رفاه متقابله زیادتر می‌شود.(۸)
رئیس‌جمهور افغانستان پس از بازگشت از مراسم افتتاح تاپی، در جمع استقبال‌کنندگان مردمی صریحاً همگرایی را یک دیدگاه و دکترین اعلان کرده و تصریح نمود که استقبال ملت از پروژه نیست؛ استقبال ملت از این دیدگاه (همگرایی منطقه) است(۹) به این دلیل که، وقتی زندگی ما به همدیگر بسته باشد، معنی‌اش این است که اتکای متقابل ایجاد می‌شود. بر اساس این اتکای متقابل چه چیز تغییر می‌کند؟ نکته‌ای که قدرت‌های استعماری به وجود آورده بودند تا آسیای مرکزی و جنوبی را از هم جدا کنند و تحت سلطه خود قرار بدهند.(۱۰) اما این دسیسه با همگرایی و همکاری، به‌خصوص در عرصه سرمایه‌گذاری خنثی می‌گردد. زیرا ایجاد روابط اقتصادی بین کشورهای منطقه، پیوندهای قلبی ملت‌ها را به دنبال دارد.(۱۱) به همین دلیل، افغانستان، هر همسایه را شریک رفاه خود می‌داند، با هیچ همسایه‌ای ضدیت ندارد؛ مگر این که منافع منطقه‌یی و منافع ملی ما را زیر پا بگذارند.
بنابراین، تعاملات دوستانه منطقه‌یی و تأمین نیازهای همدیگر، علاوه بر رشد و ارتقایی اقتصادی، پیوند انسانی را نیز بین ملت‌ها برقرار می‌سازد و هر کشوری، منبع تحولات انسانی و اجتماعی در کشور دیگر منطقه خواهد بود و از این طریق پیوندها محکم و مستحکم‌تر از پیش خواهد شد.(۱۲)
و البته «تقویت و توسعه همکاری‌ها بین کشورهای منطقه مستلزم کار پایدار، سرمایه‌گذاری و ایجاد روابط» نیک می‌باشد.(۱۳)
۳-۱- رشد اقتصادی و تأمین رفاه زندگی: به باور افغانستان، بدون داشتن روابط دوستانه بین کشورهای همسایه و منطقه، تحول اقتصادی و فرهنگی در هیچ کشور منطقه رخ نخواهد داد(۱۴) و با عنایت به همین نکته، افغانستان بر همگرایی تأکید دارد و برای گسترش همکاری‌های اقتصادی منطقه‌یی و رشد سرمایه‌گذاری تلاش می‌کند.(۱۵) زیرا به تعبیر رئیس‌جمهور غنی، هر رابطه منطقه‌یی باعث ایجاد تأثیر شبکه‌یی می‌گردد، اما زمانی که این شبکه‌ها با همدیگر وصل شوند یک تأثیر انکشافی مرکب را ایجاد می‌کند که می‌تواند مردم منطقه را از فقر به رفاه ترقی دهد.(۱۶)
با توجه بر فقر حاکم در آسیا، افغانستان معتقد است که رهبران این قاره مکلف‌اند زندگی مردم را به صورت اساسی تغییر دهند.(۱۷) بدین لحاظ، موانع و فرصت‌هایی که زندگی شهروندان ما را رقم می‌زنند، باید به واسطه توانمندی رهبران حکومت‌ها، جامعه تجاری و جامعه مدنی جهت شکل‌گیری فضای همکاری و هماهنگی منطقه‌یی و جهانی، تعریف گردد. بنابراین، مسؤولیت رهبران است که اصول و میدان بازی در بین ملت‌ها را از رقابت، به همکاری تغییر دهند.(۱۸)
به همین دلیل، همگرایی عمیق به خاطر صلح و رفاه یک امر الزامی است.(۱۹)
با سرمایه‌گذاری منطقه‌یی در بخش‌های مختلف از جمله ترانسپورت می‌توان مناطق درگیر جنگ را به مناطق همکاری مبدل ساخت و در این راستا افغانستان می‌تواند به یک نقطه آزمایشی کلیدی مبدل گردد.
به عنوان مثال، در طرح ترانسپورت منطقه‌یی افغانستان، چین از طریق افغانستان نه‌تنها به ایران، بلکه به پاکستان و هند نیز وصل می‌گردد. به همین ترتیب، ایران علاوه بر ازبکستان با سرتاسر دنیا وصل خواهد شد. در کنار توسعه طرح ترانسپورت در آن – به همان طریقی که ترکمنستان انجام داده – لین‌های انتقال انرژی و پایپ‌لاین‌ها که به عنوان ساختارهایی برای اتصال مدنظر گرفته می‌شود، حایز اهمیت است زیرا در آن فرصتی نهفته است که به موجب آن می‌توان ده‌ها میلیون نفر را از فقر رهایی بخشید.(۲۰)
۴-۱- تسهیل و تسریع روند آسیایی قدرتمند: با توجه به اینکه آسیا در حال تغییر به یک قاره بزرگ اقتصادی است، افغانستان باور دارد که برای تحقق و تسریع این مهم، نیاز به همگرایی منطقه‌یی است. به همین خاطر، تلاش‌های کشورهای منطقه برای همکاری‌های اقتصادی و همکاری با ما، به جای دشمنی، از دیدگاه افغانستان گامی در راستای تحقق آسیای قدرتمند از لحاظ اقتصادی است و آن را یک هدیه تلقی می‌کند.(۲۱)
۲-چالش‌ها و تهدیدات مشترک
چالش‌هایی که منطقه با آن روبه‌رو است، زنجیره‌یی، پیچیده و وابسته به همدیگر می‌باشد؛(۲۲) آسیای غربی بار دیگر شکار منازعات شده و دامنه‌ی آتش این جنگ طولانی در آسیا – که گاه شعله‌ور و گاه خاموش می‌شود – وارد یک مرحله نوینی از ویرانگری شده است. نکته قابل تأمل این است که ناکامی سیاست در چند دولت، می‌تواند بر تمامی نظام دولتی اثر منفی بگذارد. زیرا دولت‌های ناکام یا ضعیف، به‌نوبه‌ی خود زمینه را برای پرورش سیاست‌های ناکارا و شبکه‌های جنایتکار مساعد می‌سازند. آمیزش سیاست‌های مخرب و جنایت، به این شبکه‌ها سرعت و انعطاف بیشتری می‌بخشد و ظرفیت مقابله‌ی سازمان‌ها را با سلسله‌مراتب آنان به چالش می‌کشد. بنابراین، راه حل این معضل، از یک سو در پاسخگویی جمعی و منسجم نظام دولتی در برابر تهدیداتی که از سوی عناصر غیردولتی به وجود آمده‌اند، نهفته است و از جانب دیگر دولت‌ها باید از هر گونه حمایت از عناصری که هدف‌شان تنها تخریب دولت‌هاست، خودداری کنند(۲۳) پس، به‌خاطر فایق آمدن به چالش‌ها و تهدیدهای منطقه‌یی، به یک استراتیژی مشترک منطقوی(۲۴) شامل تشریک اطلاعات، تحلیل‌های مشترک و اقدامات مشترک نیاز می‌باشد.(۲۵)
از نظر افغانستان چهار چالش عمده وجود دارد که برای تمام کشورهای منطقه تهدید و خطر مشترک به حساب می‌رود:
۱-۲- تروریسم: هم‌اکنون نزدیک به سی گروه تروریستی در تلاش هستند تا با ایجاد پایگاه‌های امن در افغانستان، منطقه و جهان را بی‌ثبات سازند(۲۶) پدیده‌ای که تهدید بر ضد تمام کشورهای منطقه است و در حال حاضر همه کشورهای منطقه را آماج قرار داده‌اند.(۲۷) یقیناً تروریستان مشکلات سیاسی با دولت افغانستان ندارند، بلکه پلان و هدف آنها بی‌ثبات نمودن منطقه است. تروریستان از آسیای مرکزی، چین، پاکستان، روسیه، عربستان سعودی و شرق میانه منطقه را هدف قرار داده‌اند، لذا، تروریزم دشمن مشترک همه ماست(۲۸) به همین خاطر تنها تلاش متمرکز، آگاهانه و سیستماتیک می‌تواند ما را به پیروزی نزدیک ساخته و منجر به باامن شدن افغانستان و آسیا گردد.(۲۹)
از طرفی، تروریزم خوب و بد وجود ندارد و تروریزم، قوم، زبان و مذهب را هم نمی‌شناسد، به خاطر این که تروریستان به هیچ دین و قانونی احترام ندارند(۳۰) به همین دلیل، شناخت واحد از دشمن، محل صدور آن، منابع تمویل‌کننده، نحوه تمویل و مراجعی که از آن استفاده ابزاری می‌نمایند، لازمه همکاری‌ها در امر مبارزه مؤثر با تروریزم می‌باشد. بدون درک و شناخت این عناصر، مسؤولیت ما در این زمینه ناتمام خواهد ماند.(۳۱)
متأسفانه تاکنون، پاسخ دولت‌ها در این زمینه پراکنده بوده و حتی برخی از آنان هنوز هم برای شبکه‌های تروریستی پناهگاه فراهم کرده و از آنان حمایت نموده و یا با آنان مدارا می‌کنند(۳۲) در این مورد می‌توان به نشست سه‌جانبه چین، پاکستان و روسیه در مسکو اشاره کرد.
۲-۲- اقتصاد جرمی: شبکه‌های اقتصاد جرمی با تکیه بر مواد مخدر و قاچاق آن و دیگر فعالیت‌های غیرقانونی عمل می‌کنند که باعث فراهم نمودن بستر لازم برای سیاست‌های جرمی می‌گردد. از آنجایی که این پدیده تهدید برای ثبات تمام کشورهای منطقه می‌باشد، لازم است برای از بین بردن آن اقدام شود. در وهله نخست، مبارزه با اقتصاد جرمی مستلزم تدویر جلسه در سطح آسیا و منطقه و اثبات هویت کسانی است که از تولید، پروسس، قاچاق و مصرف مواد مخدر سود می‌برند.(۳۳)
۳-۲- مواد مخدر: مواد مخدر محرک عمده خشونت می‌باشد که به طور نمونه می‌توان به جنگ مواد مخدر امریکای لاتین اشاره کرد(۳۴) عدم همکاری مشترک در مبارزه با مواد مخدر، می‌تواند تجربه تلخ امریکای لاتین را در منطقه ما نیز تکرار کند. کوکائین، کارتل‌های مواد مخدر و بزهکاری از درد‌هایی هستند که کشورهای امریکای لاتین از آنها رنج می‌برند. باندهای مواد مخدر میلیاردها دالر درآمد دارند و اکثر این کشورها را به نزاع و خشونت طولانی فرو برده‌اند.
۴-۲- فقر: با وجود ذخایر سرشار، فقر گسترده یکی از ویژگی‌های قاره آسیا قلمداد می‌شود. با توجه به حاکمیت گسترده این پدیده در منطقه و در سطح آسیا، افغانستان معتقد است که رهبران این قاره مکلف‌اند زندگی مردم را به صورت اساسی تغییر دهند(۳۵) و این مهم زمانی محقق خواهد شد که دولت‌های منطقه با همدیگر همکاری صادقانه و متعهدانه داشته باشند.
۵-۲- تهدید حاکمیت‌های ملی: از آنجایی که هدف اساسی موج پنجم برهم زدن قرارداد اجتماعی بین شهروندان و دولت از طریق حمله همه‌جانبه بر آزادی‌هایی می‌باشد که از ایجاد نظام‌های دولتی ملی و بین‌المللی تبلور یافته است، به حرکت در آوردن نظام دولتی در تمامی سطوح به‌منظور غلبه و نابودی این موج، حایز اهمیت بوده و حیاتی است.(۳۶) دولت‌های منطقه باید با اشباح داخل خانه یعنی موج پنجم خشونت سیاسی مقابله کنند. هرچند ماهیت، مقیاس و وسعت پنجمین موج خشونت سیاسی، ریشه‌ی مشکلات می‌باشند اما می‌توان از آن جلوگیری کرد.(۳۷)
۳- سرنوشت مشترک:
افغانستان در قلب آسیا موقعیت دارد؛ تحولات و تغییرات داخلی و منطقه‌یی متقابلاً بر یکدیگر اثر می‌گذارند. به همین دلیل، افغانستان – با توجه به این دیدگاه که در نظر دارد به چهارراه آسیا مبدل شود که در آن محصولات، مفکوره‌ها و مردم تمام منطقه در آن منعکس باشند – مصمم به آوردن صلح، ثبات و رفاه برای خود و منطقه می‌باشد (۳۸) و متقابلاً از کشورهای منطقه نیز چنین انتظاری را دارد.
انتظارات افغانستان از کشورهای منطقه
افغانستان به سیاست خارجی خود به‌مثابه مجموعه‌ای از روابطی می‌نگرد که گستردگی و حدود آن به اعتماد و احترام متقابل و تصمیم‌گیری بر اساس منافع ملی، منطقه و جهان برمی‌گردد.(۳۹)
بنابراین، افغانستان متقابلاً از کشورهای منطقه و جهان انتظار دارد که موارد ذیل را در سیاست خارجی خود در مورد این کشور جدا رعایت نمایند:
۱-افغانستان از خاک همسایه تهدید نشود: همان طوری که افغانستان هرگز به کسی اجازه نخواهد داد که از قلمروش علیه دولت یا سازمان مشروع دیگر استفاده شود، در عوض، از دیگران نیز عین توقع را دارد.(۴۰)
۲-روابط دولت با دولت: پیام افغانستان به کشورهای منطقه واضح است؛ مناسبات دولت با دولت در چارچوب منافع ملی. زیرا، تنها در چوکات منافع علیای ملی ما می‌تواند در منطقه ثبات بیاید.(۴۱)
از منظر افغانستان، داشتن روابط با گروه‌های غیرحکومتی در مغایرت با صلح و ثبات افغانستان و منطقه است و چنین اقداماتی تأثیرات معکوس داشته و دولت‌ها را بی‌ثبات می‌سازد.(۴۲)
۳-احترام به استقلال و حاکمیت ملی: با وجود ناگزیری‌ها و مشکلات و چالش‌های متعددی که گریبانگر افغانستان می‌باشد، اما احترام به استقلال و حاکمیت ملی یکی از بایسته‌ها و الزامات تعاملی کشورهای منطقه با افغانستان است و کشورهای بدخواه بداند که افغانستان هیچ گاهی استقلال خود را به دیگران تسلیم نخواهد کرد.(۴۳)
نقش جغرافیایی افغانستان در همگرایی منطقه
یکی از دستاوردهای مهم حکومت کنونی افغانستان، استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌های مختلف جهت رشد و توسعه افغانستان می‌باشد. معرفی ظرفیت طبیعی و جغرافیایی افغانستان به عنوان یک سرمایه ارزشمند در اتصال و همگرایی منطقه‌یی، یکی از این تلاش‌های استراتیژیک به حساب می‌رود. رئیس‌جمهور افغانستان بارها به این مهم اشاره کرده است که یکی از بزرگ‌ترین منابع ما، موقعیت جغرافیایی کشور است.(۴۴)
از لحاظ جغرافیایی، افغانستان در قلب آسیا قرار گرفته و تاریخ، این سرزمین را به نقطه‌ی اصلی تقاطع بین قدرت‌ها و افکار رقیب، مبدل ساخته است. بنابراین، لازم است که سیاست خارجی ما با سیاست داخلی پیوند داشته باشد. به همین دلیل، با درک این که ما در محل تقاطع پنج حلقه‌ی روابط بین‌الملل قرار داریم، هدف ما باید ایجاد بستر مساعد برای همکاری بین این دولت‌ها، سازمان‌ها، قدرت‌ها و شبکه‌ها در افغانستان باشد.(۴۵) این نقطه‌ی تقاطع جغرافیایی که به اثر سوء مدیریت، مدت‌ها به عنوان نقطه‌ی تقابل استراتیژیک منطقه‌یی و جهانی مبدل شده بود، اکنون در سیاست حکومت وحدت ملی به مثابه یک فرصت استراتیژیک برای تعاملات دوستانه نگریسته می‌شود و تلاش می‌شود تا از این فرصت‌ها منحیث پتانسیل‌های انکشافی و توسعه‌یی افغانستان بهره برده شود.(۴۶)
با درک ظرفیت‌های مختلف جغرافیایی کشور، رئیس‌جمهور همواره در نشست‌های مختلف جهانی و منطقه تلاش کرده است تا نقش حیاتی و مهم افغانستان را به‌خصوص در اتصال ترانسپورت منطقه‌یی، به منطقه و جهان معرفی کند.(۴۷)
برنامه‌های آینده و چشم‌انداز سیاست همگرایی افغانستان
هدف حکومت افغانستان این است که هر ولایت سرحدی افغانستان به منطقه تجارتی مبدل گردد.(۴۸) زیرا موقعیت جغرافیایی کشور و فعالیت‌های فشرده و هدفمند حکومت وحدت ملی، این باور را به وجود آورده است که تبدیل شدن افغانستان به نقطه‌ی تعامل و اتصال منطقه‌یی، دیگر یک رؤیا نیست و سرمایه‌گذاری در زمینه اتصال در افغانستان می‌تواند به سطح آسیا نتایج و تأثیر داشته باشد. به همین دلیل، افغانستان با اتخاذ یک رویکرد شبکه‌یی، توسعه زیربناها را در صدر اولویت‌های انکشافی خود قرار داده است تا بتواند فضاهای پراکنده (غیرقابل استفاده) را به یک سیستم یکپارچه مبدل سازد و شریان‌های قلب آسیا را باز نماید.(۴۹)
حکومت در تلاش است تا افغانستان از وابستگی به کمک‌های خارجی رهایی یابد(۵۰) و برای رسیدن به این هدف، در نظر دارد تا افغانستان را به چهارراه آسیا مبدل کند(۵۱) در صورتی که حمایت به‌موقع، کارآمد و مؤثر از طریق هماهنگی جهانی و آسیایی برای حمایت از سیستم‌های زیربنایی افغانستان صورت بگیرد، به‌زودی به خودکفایی دست یافته و مردم ما از فقر به سوی رفاه سوق داده خواهند شد.(۵۲) طبق طرح‌های افغانستان، مناطق کشورهای آسیا از طریق خطوط آهن، فایبر نوری، لین‌های انتقال انرژی و سرک‌ها به همدیگر قابل اتصال هستند(۵۳) و همچنین به‌منظور تأمین و گسترش ارتباطات تجارتی و اقتصادی منطقه، باید خطوط هوایی بین آسیای مرکزی و جنوبی اتصال پیدا کند و نقشه ترافیکی هوایی نیز در این زمینه ترتیب گردد.(۵۴)
خوشبختانه، با توجه به جایگاه افغانستان به عنوان یک نقطه‌ی اتصال منطقوی، می‌توانیم یک دورنمای اقتصادی جدید برای منطقه تعیین کنیم. در شمال خط لوله‌هایی وجود دارد که به عمق آسیای مرکزی امتداد می‌یابند. در غرب، دسترسی به نفت و کاریابی وجود دارد. در جنوب، می‌توانیم ترانسپورت را گسترش داده، امور ترانزیت را بهبود ببخشیم. همچنین در این مناطق، ساحاتی وجود دارد که تمرکز بر دستاوردهای سریع، فرصت‌های گسترش و توسعه هر چه بیشتر همکاری‌های منطقوی را مساعد می‌سازد. تولید، انتقال و تجارت برق، خط لوله‌های نفت و گاز، شبکه‌های مخابراتی و فایبر نوری، خط آهن و شاهراه‌ها، روی دست گرفته شود که همگی در نتیجه همکاری مشترک تحقق خواهد یافت.(۵۵)
اقدامات و تلاش‌های افغانستان
جهت تحقق همگرایی منطقه‌یی و اتصال کشورهای منطقه به همدیگر از طریق خاک افغانستان، دولت اقدامات گسترده‌ی عملی را هم در سطح منطقه و هم در سطح ملی و داخلی آغاز کرده است، از جمله تدوین پالیسی و استراتیژی‌های مرتبط با این طرح، برگزاری ادواری نشست‌های پروسه استانبول – قلب آسیا، برگزاری اجلاس ریکا، حضور فعال و معرفی طرح‌ها و برنامه‌ها توأم با پیشنهادات مشخص در سازمان‌های منطقوی مانند سارک، شانگهای،کرک و ایکو و... که با استقبال و اقبال فراوان روبه‌رو شده‌اند.
از طرفی دیگر، جهت تحقق سریع‌تر و کامل‌تر اتصال منطقه‌یی، افغانستان شورای عالی اتصال و توسعه همکاری‌های اقتصادی منطقوی را تشکیل داده و رئیس‌جمهور – که در رأس این شورا قرار دارد – دستور داده است تا خلاهایی که در بخش زیربنای ترانسپورتی وجود دارد، شناسایی و راه‌های حل آن جستجو گردد. هدف عمده ایجاد این شورا، عملی شدن طرح‌ها و برنامه‌های افغانستان برای اتصال منطقه‌یی می‌باشد.(۵۶)
به همت و تلاش این شورا، مسوده اولیه اتصال منطقه‌یی تهیه شده است. این پلان برای توسعه اقتصادی، بندرها و احداث راه‌های ترانزیتی، رشد صادرات و سرمایه‌گذاری افغانستان در نظر گرفته شده است. مسوده ابتدایی پلان اتصال منطقه‌یی در سه بخش انرژی، تجارت و معلومات متمرکز می‌باشد. افغانستان همچنین برای تحقق این طرح‌ها، با کشورهای مختلف منطقه موافقت‌نامه‌های دو و چند جانبه را به امضا رسانیده است.(۵۷)
دستاوردهای افغانستان
گام نخست تلاش‌های افغانستان تغییر نگرش منطقه نسبت به نقش این کشور متمرکز بود؛ حکومت با تلاش‌های هدفمند و فعال، کوشش کرد تا جایگاه افغانستان به عنوان چهارراه آسیا تثبیت گردد. در کنفرانس شانگهای که بخش عمده‌ای از کشورهای همسایه و منطقه در آن سهیم بودند، فرصتی شد تا این دیدگاه افغانستان به صورت جامع تبیین گردد.(۵۸) افغانستان در سیاست خارجی خود طی دو سال اخیر دستاوردهای فراتر از تصور دارد(۵۹) در حال حاضر، کشور به مرحله‌ای رسیده است که از انزوای بین‌المللی و فقر امکانات بیرون شده است و اکنون فعالیت‌ها به سمت چگونگی استفاده مؤثر از این امکانات معطوف شده است.(۶۰)
اجرایی شدن پروژه بزرگ تاپی نمونه‌ای از این دستاوردهاست که اکنون در حال گسترده‌تر شدن به یک شبکه شامل خط لوله، لین انتقال انرژی، شبکه فایبر نوری، خط آهن، جاده و میدان‌های هوایی است که منجر به ایجاد یک سیستم پیوسته اتصال بین ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند گردیده است.(۶۱) حتی اگر برخی از همسایه‌های بد ما می‌گذاشتند، سرعت تحرک توسعه اقتصادی افغانستان طی دو سال گذشته می‌توانست چهار برابر بیشتر از این باشد.(۶۲)
افتتاح و بهره‌برداری از بندر چابهار، قرار داشتن در آستانه توافق نهایی بهره‌برداری از مسیر ترانزیتی راه لاجورد، وصل شدن افغانستان به خطوط آهن منطقه و جهان، تداوم بررسی‌های پرشتاب دیگر مسیرها و راه‌های ترانزیتی و... بخشی از دستاوردها در دوره حکومت کنونی به حساب می‌رود.
از همه مهم‌تر این که، نگرش همگرایی منطقه‌یی و قبولاندن این نکته به کشورهای منطقه که سرنوشت همه به همدیگر وابسته است و نیز تغییر نقش استراتیژیک افغانستان از تقابل کشورها به سمت ظرفیت و جایگاه کلیدی افغانستان در تعامل و همکاری، کاری بس بزرگ و دستاورد ماندگار حکومت کنونی برای افغانستان، منطقه و جهان خواهد بود.
.........
منابع
۱- http://aop.gov.af/dari/۳۶۳۳
۲- http://aop.gov.af/dari/۳۵۶۵
۳- از سخنرانی رئیس‌جمهور در ششمین کنفرانس قلب آسیا.
۴- http://aop.gov.af/dari/۳۵۶۱
۵- http://aop.gov.af/dari/۳۵۶۱
۶- از سخنان رئیس‌جمهور در کنفرانس جهانی ترانسپورت پایدار http://aop.gov.af/dari/۳۵۶۱
۷- http://aop.gov.af/dari/۳۶۲۷
۸- http://aop.gov.af/dari
۹- از سخنان رئیس‌جمهور در استقبال مردمی از ایشان در برگشت از افتتاح پروژه تاپی.
۱۰- همان.
۱۱- از بیانیه رئیس‌جمهور در افتتاح خط آهن آقینه – اتامراد http://aop.gov.af/pashto/۳۵۸۲
۱۲- http://aop.gov.af/dari/۳۵۷۱
۱۳- از بیانیه رئیس‌جمهور در ششمین کنفرانس قلب آسیا http://aop.gov.af/dari/۳۶۲۷
۱۴- http://aop.gov.af/dari/۳۵۷۷
۱۵- http://aop.gov.af/dari/۳۱۵۷
۱۶- از سخنان رئیس‌جمهور در ششمین نشست قلب آسیا.
۱۷- از سخنان رئیس‌جمهور حین امضای موافقت‌نامه چابهار http://aop.gov.af/dari/۲۳۵۰
۱۸- http://aop.gov.af/dari/۱۰۲۵
۱۹- http://aop.gov.af/dari/۱۰۲۵
۲۰- http://aop.gov.af/dari/۳۵۶۱
۲۱- http://aop.gov.af/pashto/۳۵۸۲
۲۲- http://aop.gov.af/dari/۳۶۲۷
۲۳- http://aop.gov.af/dari/۲۸۵۰/۲۲۹۸
۲۴- http://aop.gov.af/dari/۱۰۷۶
۲۵- همان.
۲۶- http://aop.gov.af/dari/۳۶۲۷
۲۷- http://aop.gov.af/dari/۳۱۹۲
۲۸- از سخنان رئیس‌جمهور در پانزدهمین نشست سازمان همکاری‌های شانگهای.
۲۹- از سخنان رئیس‌جمهور در ششمین نشست قلب آسیا.
۳۰- http://aop.gov.af/dari/۳۱۹۲
۳۱- http://aop.gov.af/dari/۱۰۷۶
۳۲- http://aop.gov.af/dari/۳۶۲۷
۳۳- http://aop.gov.af/dari/۲۷۳۵/۲۱۹۷
۳۴- http://aop.gov.af/dari/۲۸۷۴/۲۳۲۲
۳۵- http://aop.gov.af/dari/۲۳۵۰
۳۶- http://aop.gov.af/dari/۳۶۳۶
۳۷- از سخنان رئیس‌جمهور در ششمین اجلاس قلب آسیا.
۳۸- سخنرانی رئیس‌جمهور در هجدهمین نشست سران سارک http://aop.gov.af/dari/۱۰۲۵
۳۹- سخنرانی رئیس‌جمهور در پنجمین اجلاس قلب آسیا در چین http://aop.gov.af/dari/۲۸۵۰/۲۲۹۸
۴۰- http://aop.gov.af/dari/۲۷۲۱/۲۱۸۶
۴۱- http://aop.gov.af/dari/۱۰۲۵
۴۲- http://aop.gov.af/dari/۲۷۲۱/۲۱۸۶
۴۳- http://aop.gov.af/dari/۳۱۹۲
۴۴- سخنان رئیس‌جمهور در افتتاح خط آهن آقینه – اتامراد.
۴۵- از سخنان رئیس‌جمهور در چهارمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای پروسه استانبول – قلب آسیا /http://aop.gov.af/dari/۲۸۵۰/۲۲۹۸
۴۶- از سخنان رئیس جمهوری در پانزدهمین نشست سازمان همکاری‌های شانگهای.
۴۷- http://aop.gov.af/dari/۳۱۵۴
۴۸- از سخنان رئیس‌جمهور پس از افتتاح خط آهن بندر آقینه – اتامراد.
۴۹- از سخنان رئیس‌جمهور در ششمین کنفرانس قلب آسیا.
۵۰- همان.
۵۱- http://aop.gov.af/pashto/۱۵۱۰
۵۲- از سخنان رئیس‌جمهور در ششمین اجلاس قلب آسیا.
۵۳- از سخنان رئیس‌جمهور در کنفرانس جهانی ترانسپورت پایدار http://aop.gov.af/dari/۳۵۶۱
۵۴- http://aop.gov.af/dari/۳۱۵۴
۵۵- http://aop.gov.af/dari/۱۰۲۵
۵۶- http://aop.gov.af/dari/۸۸۷
۵۷- http://aop.gov.af/dari/۳۲۴۴
۵۸- http://aop.gov.af/pashto/۱۱۱۹
۵۹- http://aop.gov.af/dari/۳۰۴۱
۶۰- http://aop.gov.af/dari/۳۵۷۷
۶۱- از سخنان رئیس‌جمهور در ششمین اجلاس قلب آسیا.
۶۲- http://aop.gov.af/dari/۳۵۷۷
منبع: ریاست عمومی اداره امور ریاست جمهوری
نوسنده: دانش
