جرم و جنایت اتباع خارجی؛ حساسیت افکار عمومی و مساله پوشش رسانه‌ای

خبرگزاری صدای افغان (آوا)-سرویس مانیتورینگ: بعد از راه افتادن موج جدید مهاجرت اتباع افغانستان به ایران با روی کار آمدن مجدد امارت اسلامی، حوادثی اتفاق افتاد که حساسیت عمومی را در خصوص پیامدهای حضور اتباع در جامعه ایرانی به شدت برانگیخت.
 
یکی از اولین و مهم‌ترینِ این رویدادها حمله به چند طلبه در حرم رضوی (علیه‌السلام) در فروردین/حمل سال گذشته بود. اخیرا هم وقوع جنایاتی در استان‌های/ولایات یزد و هرمزگان و نیز ماجرای قتل «داریوش مهرجویی» و همسرش این حساسیت‌ها را تشدید کرده و نمود آن تصاویری بوده که هفته‌های گذشته در شبکه‌های اجتماعی از برخورد با برخی خانواده‌های افغانستانی در شهرهایی مانند قزوین و میبد منتشر شده است.
 
برخی رسانه‌ها حتی در عملیات تروریستی مانند وقایع شاهچراغ و حمله چند روز پیش به پاسگاه انتظامی راسک رد پای اتباع را دیده و خواستار تصمیم جدی نهادهای امنیتی ایران در این زمینه شده‌اند.
 
در همین حال، برخی فعالان مدنی، فضای ایجاد شده درباره مهاجران افغانستانی را نتیجه نوعی بازنمایی رسانه‌ای از حضور آنان در جامعه ایران دانسته‌اند. در همین زمینه پژوهشگر ایرنا نظر سه نفر از فعالان حوزه مطبوعات و رسانه را جویا شده است.

انبارلویی: افغان‌هراسی توطئه‌ای امنیتی است که نباید در دام آن بیافتیم
«محمدکاظم انبارلویی» روزنامه‌نگار اصولگرای ایرانی و سردبیر سابق روزنامه «رسالت» در پاسخ به این پرسش که آیا اکنون جامعه درگیر موج افغان‌هراسی یا بازنمایی رسانه‌ای در این زمینه است می‌گوید: موج افغانی‌هراسی یک تحریک ضدانقلابی است که می‌تواند یک مشکل یا بحران را در کشور ایجاد کند. برادران افغانی تاکنون در کنار نیروهای پاکستانی، ایرانی و سوری در دفع شر نقش تعیین‌کننده داشته‌اند و سخت‌ترین کارها را در حوزه‌های مختلف خصوصا در کارهای ساختمانی بر عهده گرفته‌اند.
 
به گفته وی، افغانستان پاره تن ایران بوده که چند سال پیش از ایران جدا شده است. آن‌ها هم برادران ما هستند و طی دوره‌هایی به دلیل مشکلاتی در کشورشان مجبور به مهاجرت به کشور ما شدند و در ایران حدود چندین سال است که زندگی می‌کنند.
 
انبارلویی بر این باور است که سرویس‌های امنیتی غربی خصوصا انگلیس و اسرائیل روی مقوله افغانی‌هراسی خیمه زده‌اند تا برای ایران یک مشکل امنیتی به وجود آورند و لذا باید هوشیار بود و در دام طراحی‌های دشمنان اسلام نیافتاد.
 
این روزنامه نگار افزود: ما امیدواریم این مرزهای دروغین که از جنگ جهانی اول کشورهای اسلامی را تجزیه کرده‌اند، از بین بروند و شاهد شکل گیری امت اسلام باشیم و عظمت گذشته را بتوانیم تجدید کنیم.
 
وی در پاسخ به این پرسش که بعد از وقوع حوادث و پرونده‌های جنایی که نام اتباع مطرح می‌شود مانند حوادث استان‌های/ولایات یزد و هرمزگان رویکرد رسانه‌ها باید چگونه باشد پاسخ می‌دهد: مقولاتی مانند قتل مگر فقط مخصوص افغانی‌ها است؟ این مقولات و تئوری افغان‌هراسی توطئه امنیتی است که نباید در دام آن افتاد. نقش رسانه باید روشنگری باشد و این روشنگری کمک می‌کند در این دام امنیتی نیافتیم. بنابراین نباید به این توطئه‌ها دامن بزنیم.
حسین امامی: رسانه باید بی‌طرف و حفظ امنیت مردم برایش اولویت باشد
دکتر «حسین امامی» مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌های نوین نیز در پاسخ به این پرسش که آیا نوعی بازنمایی رسانه‌ای در زمینه حضور افغانستانی‌ها در جامعه ایران صورت می‌گیرد، پاسخ می‌دهد: بله قطعا همین طور است. چه در رسانه‌های جمعی و چه در شبکه‌های اجتماعی وضعیت به همین صورت است. به واسطه اینکه بیشتر اخبار منعکس‌شده از افغانستانی‌ها در رسانه‌ها جنبه امنیتی یا تهدیدآمیز دارد یا به ورود غیرقانونی آنها مربوط می‌شود که هیچ نظارتی هم بر آن‌ها صورت نمی‌گیرد، به مساله افغان‌هراسی دامن زده می‌شود. در واقع این‌ها مواردی هستند که رسانه‌ها بیشتر به آن پرداخته‌اند و در جامعه هم به آن‌ها بیشتر توجه می‌شود.
 
این کارشناس علوم ارتباطات درباره بایسته‌های فعالیت رسانه‌ها در زمینه انعکاس اخبار مربط به حضور اتباع خارجی در کشور ادامه می‌دهد: رسانه باید بیطرفانه ظاهر شود و نقش مطالبه‌گرانه و مسئولانه خود را حفظ کند و از مسئولیان بخواهد اقدامات لازم را نسبت به این حوادث و حفظ امنیت مردم انجام دهند.
 
البته این امر جدا از مساله تبیین‌گری نیست که علل وقوع حادثه را بررسی کنند. خود همین موضوع تبیین‌گری هم باعث می‌شود از حوادث مشابه جلوگیری شود. به هر حال رسانه‌ها باید از یک سو نگرانی‌های سیاسی و امنیتی سیاستگذاران را مد نظر قرار دهند و از سوی دیگر آن‌ چیزی که برای رسانه‌ها هم اولویت دارد تضمین منافع ملی مردم ایران است.
 
در هر حال باید رسانه‌ها توجه کنند که به اختلافات نژادی و قومی بیشتر از این دامن زده نشود زیرا خود همین موضوع هم تبعات و خطرات دیگری از لحاظ ملاحظات امنیتی و سیاسی خواهد داشت.
کامبیز نوروزی: وقتی حادثه‌ای اتفاق افتاد رسانه باید دنبال علت باشد نه تابعیت
«کامبیز نوروزی» فعال رسانه‌ای و حقوقدان که پس از قتل مرحوم مهرجویی مصاحبه و یادداشت‌هایی از وی درباره این پرونده در رسانه‌ها منتشر شد، در این خصوص که در پرونده‌هایی مشابه، تابعیت خارجی اعم از مهاجر قانونی یا غیرقانونی از سوی رسانه‌ها برجستگی می‌یابند و افکار عمومی پیش از روشن شدن زوایای حوادث به شدت تحریک می‌شود به کوتاهی بیان می‌دارد: وقتی واقعه‌ای یا قتلی اتفاق می‌افتد، رسانه باید روشن‌گری انجام دهد یعنی به این بپردازد که علت حادثه چیست یا انگیزه قتل چه بوده است نه اینکه به این بپردازد که تابعیت قاتل چیست.
 
به عقیده نوروزی، این موضوع عنصر اصلی نیست، بلکه کار اصلی رسانه باید شفاف‌گری و بازتاب واقعیت باشد و نه دامن زدن به برخی مسائل حساسیت برانگیز.