تحول ادبیات و چاپ و نشر در افغانستان پساطالبان؛ فعالیت بیش از 100 ناشر و تولید سالانه 5 هزار عنوان کتاب

افغانستان متفاوت؛ نباید سیاه و سفید نگریست!
به گزارش خبرگزاری صدای افغان(آوا)، شفیق شرق، رایزن فرهنگی سفارت افغانستان در ایران که این نشست‌ها با همکاری آن‌ها و هم‌چنین موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد، به خبرنگار آوا گفت که افغانستان پس از سال 2001، یک افغانستان متفاوت و در عرصه‌های مختلف متحول است.

وی با بیان این‌که در رابطه به یک کشور، همان طور که ما از افغانستان نباید نگاه سیاه و سفید به ایران داشته باشیم، از ایران نیز نگاه سیاه و سفید داشتن به افغانستان اشتباه است؛ "درست است از افغانستان اخبار خوبی به گوش ما نرسد، اما در عین دو تصویر سیاه و سفید، تصویر خاکستری هم وجود دارد و تصویر خاکستری، این است که در افغانستان نهادها فعال است، مردم کتاب می‌خوانند، کتاب چاپ می‌شود، شاعران شعر می‌سرایند، مردم عاشق می‌شوند و زندگی جریان دارد".

رایزن فرهنگی سفارت افغانستان در ایران در مورد نشست ادبیات معاصر کشور پس از سال 2001، گفت که این ادبیات تفاوت‌های زیادی با ادبیات دوران طالبان و پیش از آن دارد؛ چه ادبیاتی که در داخل افغانستان خلق شده، و چه آثاری که در دوران مهاجرت، در ایران و پاکستان و یا کشورهای دیگری که هم‌وطنان ما زندگی می‌کنند.

به گفته وی، این ادبیات هم از نظر کاربرد زبان و هم پیام، محتوا و شکل تفاوت‌هایی با گذشته دارد که با حضور متخصصین این بخش مورد بررسی قرار گرفت.

شرق در حوزه چاپ و نشر کتاب نیز در افغانستان پس از طالبان گفت، یکی از عرصه‌هایی که در افغانستان پس از 2001 جدا متحول شده، عرصه چاپ و نشر است؛ "18 سال گذشته پژوهشگران و نویسندگان زیادی ظهور کردند، کتاب‌های زیادی در دانشگاه‌ها تألیف شده، مطبعه‌های تازه تأسیس شده و ترجمه‌ها و تألیف‌های بسیار خوبی صورت گرفته است".
 
ویژگی‌های شعر معاصر افغانستان؛ تفاوت‌های شعر دهه‌های اول و دوم پس از طالبان
نصیراحمد آرین، استاد دانشگاه البیرونی افغانستان که در نشست بررسی ادبیات معاصر افغانستان در سرای اهل قلم، شبستان مصلی امام خمینی(ره) و نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سخن می‌گفت، شعر معاصر افغانستان را به دو دهه تقسیم کرد؛ یکی دهه اول و دیگری، دهه دوم پس از طالبان.

به گفته وی، با عبور از دوره طالبان، موج جدیدی از فعالیت‌های فرهنگی و ادبی در کابل، بلخ و هرات شکل گرفت، که حاصل این موج‌ها هم صدف‌هایی بودند که خوش درخشیدند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: "شعر دهه اول پس از طالبان، یک چیز خیلی مهم کم داشت و آن عدم قاطعیت معنایی بود. در شعر دهه اول پس از طالبان، معنای یک اثر یا معنا در یک اثر به اصطلاح دموکراتیک نیست و ما در امر کسب معنا در آثار ادبی این دهه، دچار شک معنایی می‌شویم، ویژگی که مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، خداوند آن است".

به گفته وی، خواننده اشعار دهه اول پس از طالبان در امر دریافت معنا، دچار سراسیمگی و شک می‌شود. این شعر واجد قطعیت معنایی است و می‌تواند به عنوان یکی از آسیب‌های این دوره به حساب آید.

آرین به دیدگاه لطیف ناظری نیز اشاره کرد که معتقد است دوره پس از طالبان و بروز تحولات اجتماعی، شاعران را واداشت تا انتقادات سیاسی اجتماعی را در شعرهای‌شان مطرح سازند، اما در عین حال برخورداری از آزادی بیان باعث شد که شعر ما عریان، برهنه و شعاری شود.

اما به گفته وی، مهمترین دست‌آورد شعر دهه اول پس از طالبان این بود که از راه رشد فضاهای مجازی و ترجمه آثار، ادبیات ما تا اندازه‌ای به ملل دیگر بازشناخته شد.

این استاد دانشگاه البیرونی در بخش دوم سخنان خود ادامه داد که حس عدم قاطعیات معنا در شعر دهه دوم پس از طالبان نیز وجود دارد و شعر دهه دوم ما واجد لایحه‌های تفصیلی است که در برخی مواقع چنان موج‌ها در حرکت می‌گردد که مخاطب کلا درگیر آن‌ها می‌شود.

اما به گفته وی، نظامی بر ذهن مخاطب از شعر دهه دوم پس از طالبان حاکم می‌شود، برخلاف نظام قبلی، دموکراتیک است و مخاطب در امر درک معنا، کاملا آزاد است و می‌تواند از تقابل خویشتن خویش با متن، معنا بیافریند و به اصلاح شعر ما قدرت تفسیر و تعبیر می‌یابد.
 
فعالیت بیش از 100 ناشر و تولید سالانه 5 هزار عنوان کتاب در افغانستان
و اما در نشست بررسی وضیت چاپ و نشر در افغانستان پسا 2001، شیراحمد سعیدی، رییس اتحادیه ناشران افغانستان در ایران گفت که افغانستان پساطالبان، یک افغانستان با نویسندگان پویا و جامعه مدنی فعال، شاعران و نویسندگان خوب است که با توجه به آمار موجود، پس از سال 2001 که حوزه نشر کتاب عملا فلج بود، هر ساله بر تعداد ناشران، نویسنده و خوانندگان افزوده شده است.

به گفته وی، ما در سال 1381 تقریبا بیش از یک ناشر نداشتیم، آن هم ناشر دولتی بود و ناشران افغانستان به طور پراکنده در کشورهای همسایه، ایران، پاکستان و سایر نقاط جهان فعالیت داشتند، اما پس از سال 2001 و افغانستان نوین، تعداد زیادی از ناشران پا به عرصه فعالیت گذاشتند، و هم اکنون در حدود بیش از 50 ناشر فعال در شهر کابل، 20 نشر فعال در شهر جلال‌آباد، 15 ناشر فعال در شهر قندهار و همین‌طور 15 ناشر فعال در ولایت هرات فعالیت دارند و در شهرهای دیگر هم به شکل جسته و گریخته ناشرانی فعالیت می‌کنند.

سعیدی افزود که در مجموع در حدود 300 کتاب فروشی در افغانستان فعال هستند که در عرصه‌های مختلف فعالیت می‌کنند.

به گفته وی، حضور گسترده دانشجویان با بیش از 120 دانشگاه خصوصی و بیش از 50 دانشگاه دولتی بر تحول عرصه چاپ و نشر کتاب در کشور تأثیرگذار بوده است.

رییس اتحادیه ناشران افغانستان در ایران خاطرنشان کرد، آمارهای سال 1397 و 96 نشان می‌دهد که ما سالانه در حدود 5000 عنوان کتاب در افغانستان تولید داشتیم که سقف بیشتر این تولیدات و کتاب‌ها ترجمه بوده است.

وی با اشاره به نمیشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت، در کنار این‌که ناشران افغانستانی به طور فعال در کشور فعالیت دارند، روابط خوب و صمیمانه‌ای با ناشران ایرانی دارند و برنامه‌های بسیار خوبی در خصوص تولید و نشر کتاب‌های مشترک و گرفتن نمایندگی ناشران ایرانی در افغانستان وجود دارد که حضو 10 غرفه در بخش بین‌الملل نمایشگاه تهران، نشان‌دهنده این روابط و این همکاری‌ها است.
 
نکات مثبت و منفی حوزه کتاب در افغانستان؛ از عدم بررسی محتوای کتاب پیش از چاپ تا نبود سیستم حمایتی
سید موسی حسینی، مسئول انتشارات صبح امید نیز در سخنانی در این نشست، به فعالیت دانشگاه‌های خصوصی و فشار آن بر دانشگاه‌های دولتی و تأثیر آن بر حوزه چاپ و نشر کتاب در افغانستان اشاره کرد.

وی در مورد وجه مثبت حوزه چاپ و نشر کتاب در افغانستان گفت که بر اساس قانون رسانه‌های آزاد، کتاب در کشور هیچ‌گاه قبل از چاپ بررسی نمی‌شود؛ تعداد مشخصی شابک داده می‌شود و شما کتاب چاپ می‌کنید، اما تذکر داده می‌شود که کتاب شما شاکی خصوصی نداشته و مسائلی که تفاوت‌های قومی و زبانی را برجسته می‌کند، دامن نزند و شما می‌توانید کتاب چاپ کنید، و این یک نکته مثبت است.

اما نکته منفی، به باور سید موسی حسینی، ناآشنایی ناشران و هم‌چنین دولت با قانون‌ها در حوزه چاپ و نشر کتاب، دریافت مالیات، تخصصی و حرفه‌ای نبودن بسیاری از ناشران و نشرها و نبود یک سیستم حمایتی دولتی از چاپ و نشر کتاب، از مشکلات این حوزه است.

به گفته وی، سیستم حمایتی که فعلا در ایران در حوزه چاپ و نشر کتاب از سوی دولت وجود دارد، متأسفانه در افغانستان نیست.

مسئول انتشارات صبح امید در عین حال از نبود یک اتحادیه ناشران قدرتمند در کشور که بتواند از حقوق ناشران دفاع کند نیز انتقاد نمود.

البته به گفته وی، در چند سال اخیر، تغییرات بسیار عمده‌ای در بازار کتاب افغانستان ایجاد شده که یکی از عوامل آن، تخصصی شدن ناشران و ایجاد رقابت بین آن‌ها بوده است.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا دو روز دیگر به روی علاقه‌مندان باز می‌باشد و افغانستان با 10 انتشارات و بیش از 1700 عنوان کتاب، در این نمایشگاه حضور دارد.