اشاره: این تحقیق از سوی گروه پژوهش‌گران بی‌بی‌سی انجام شده و خبرگزاری آوا، در قبال صحت و سقم اطلاعات، نحوه نگرش خاص بی‌بی‌سی به مسایل افغانستان، تعابیر و برداشت‌ها و همچنین جهت‌گیری‌های ضمنی آن، هیچ مسؤولیتی ندارد. بازتاب این تحقیق در خبرگزاری آوا، لزوما به معنای تأیید کامل محتوای آن نیست.
یک تحقیق بی‌بی‌سی دریافته است طالبان که نیروهای مورد حمایت آمریکا میلیاردها دالر صرف شکست دادن شان کرده، اکنون به طور علنی در ۷۰ درصد از خاک افغانستان فعال هستند.
ماه‌ها تحقیق در سراسر افغانستان نشان می‌دهد که پس از خروج نیروهای رزمی خارجی در سال ۲۰۱۴ مناطق بیشتری در معرض تهدید و یا در کنترل طالبان قرار گرفته است.
دولت افغانستان این گزارش را بی‌اهمیت انگاشته و می‌گوید که بیشتر مناطق در کنترل دولت است.
اما در حملات اخیر طالبان و گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در کابل و مناطق دیگر افغانستان شمار زیادی از افراد کشته شده اند.
پاسخ مقام‌های افغان و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به این حملات، رد کردن گفت‌وگو با طالبان بود.
ال گذشته آقای ترامپ اعلام کرد که نظامیان آمریکایی برای زمان نامحدودی در این کشور باقی خواهند ماند.
این تحقیق چگونه انجام شد؟
تحقیق بی‌بی‌سی که در اواخر سال ۲۰۱۷ شروع شد، تصویر نادری از وضعیت امنیتی در تمامی ولسوالیهای افغانستان از ۲۳ آگوست (اوت) تا ۲۱ نوامبر ۲۰۱۷ ارایه می‌کند.
شبکه‌ای از گزارشگران بی‌بی‌سی در سراسر افغانستان با بیش از ۱۲۰۰ نفر از منابع محلی در هر کدام از ۳۹۹ ولسوالی این کشور حرف زدند تا تصویری همه‌جانبه از حملات شورشیان در همین دوره زمانی به دست آورند.
این گفت‌وگوها یا به صورت تلفنی و یا حضوری انجام شده است و همه اطلاعات به دست‌آمده دست‌کم با دو، و در بیشتر موارد حتی تا شش منبع دیگر هم بازبینی شده است. در برخی موارد گزارشگران بی‌بی‌سی به ایستگاه‌های محلی که از آنجا افراد به مناطق دورافتاده سفر می‌کنند، رفتند تا اطلاعات درباره وضعیت را دوباره با آنها چک کنند.
نتیجه این گزارش تحقیقی نشان می‌دهد که حدود ۱۵ میلیون نفر یعنی نصف نفوس افغانستان، در مناطقی زندگی می‌کنند که یا در کنترل طالبان قرار دارد و یا به صورت علنی در آنها حضور دارند و به طور مرتب مورد حمله آنها قرار می‌گیرد.
میزان پیشرفت آنها فراتر از مرکز اصلی شان در جنوب افغانستان، در مناطق شمالی، غربی و شرقی خیلی بدیهی است. مناطقی از جمله سنگین، موسی‌قلعه و نادعلی در هلمند که نیروهای به رهبری آمریکا پس از راندن طالبان از قدرت در سال ۲۰۰۱ از دست این گروه خارج کردند، از ۲۰۱۴ به این طرف به دست طالبان سقوط کرده است.
سردار در ولسوالی شیندند در غرب افغانستان که هر هفته مورد حمله قرار می‌گیرد، می‌گوید: "وقتی از خانه بیرون می‌شوم، برایم مشخص نیست که آیا زنده برمی‌گردم یا نه. وحشت و انفجارهای طالبان بخشی از زندگی روزمره ماست".
تحقیق بی‌بی‌سی همچنین نشان می‌دهد که گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) بیشتر از هر زمان دیگر در افغانستان فعال است، هرچند قدرت به مراتب کمتری از طالبان دارد.
چه اندازه از قلمرو افغانستان در کنترل طالبان است؟
به دست آوردن اطلاعات دقیق و قابل اتکا پس از خروج نیروهای رزمی خارجی و تسلیم‌دهی مسئولیت‌های امنیتی به نیروهای افغان روز به روز مشکل‌تر می‌شود.
بررسی‌های قبلی درباره قدرت طالبان که بدون دسترسی به اطلاعات تمامی ولسوالیهای کشور انجام شده، با این هشدار همراه بود که ممکن است وضعیت واقعی بدتر باشد.
مطالعه بی‌بی‌سی نشان می‌دهد که طالبان حالا ۱۴ ولسوالی افغانستان (چهار درصد از خاک کشور) را در کنترل کامل خود دارند. همچنین در ۲۵۳ ولسوالی دیگر (۶۶ درصد از افغانستان) حضور فعال و علنی دارند.
ین میزان از قدرت طالبان به طور چشمگیری بالاتر است از آنچه که قبلا درباره قدرت طالبان تخمین زده می‌شد.
در مناطقی که در آن طالبان حضور فعال و علنی دارند، شورشیان حملات زیادی علیه مواضع نیروهای دولتی انجام می‌دهند. از حملات گروهی بر پایگاه‌های ارتش گرفته تا حملات پراکنده و انفرادی و کمین‌ها علیه کاروان‌های ارتش و پاسگاه‌های پلیس.
حملاتی که در دوره زمانی این گزارش تحقیقی به ثبت رسیده است تناوب ثابتی نداشته است: از وقوع یک حمله در هر سه‌ماه (حضور ضعیف طالبان) تا دو بار در هفته (حضور قوی طالبان).
در این گزارش تحقیقی، ولسوالی‌هایی در کنترل دولت خوانده شده است که نماینده دولت از کابل به عنوان ولسوال (فرماندار)، رئیس پلیس و یا رئیس دادگاه در آن حضور و فعالیت دارند.
امرالدین که مالک یک شرکت حمل و نقل است در نزدیک خط مقدم جنگ در ولسوالی بهارک بدخشان در شمال افغانستان، در جایی که بی‌بی‌سی میزان خشونت و حضور طالبان در آنجا را متوسط ارزیابی می‌کند، زندگی می‌کند.
او می‌گوید: "زندگی ما با یک ترس مداوم همراه است. زمانی که دولت با طالبان می‌جنگد ما در بین گیر می‌مانیم و زندگی عادی ما متوقف می‌شود. حالا اینجا آرام است اما طالبان هنوز اینجا هستند."
در ولسوالی سنگین که در کنترل طالبان است، محمد رضا، پدر هشت فرزند، زندگی در آنجا را به دلیلی آرامی "بهتر" توصیف می‌کند.
او می‌گوید: "فقط زمانی خشونت‌بار می‌شود که نیروهای دولت به اینجا می‌رسد."
بی‌بی‌سی در جریان تحقیق دریافت که در ۱۲۲ ولسوالی (اندکی بیشتر از ۳۰ درصد کشور) طالبان به طور علنی حضور ندارند. این مناطق به عنوان مناطق در کنترل دولت نام گذاری شده است اما به این معنا نیست که در این مناطق هیچ رویداد خشونت‌باری رخ نمی‌دهد.
به طور مثال کابل و شهرهای بزرگ دیگر در دوره زمانی این تحقیق، پیش و پس از آن شاهد حملات گسترده‌ای بوده است که در مناطق همجوار و یا از سوی هسته‌های مخفی طراحی می‌شوند.
ماه‌گل، معلمی از یک ولسوالی شمالی کابل به بی‌بی‌سی گفت: "مردم هیچ گزینه دیگری غیر از ترک خانه و کاشانه و مزرع خود و یا زندگی زیر حاکمیت طالبان ندارند."
او می‌گوید خانواده‌اش از روستای شان در ماه اکتبر فرار کردند و برای پناه گرفتن به مرکز ولسوالی که تحت کنترل دولت است رفتند، اما برادر او دو روز بعد در یک حمله انتحاری در آنجا کشته شد.
در غرب پایتخت، جمیله، مادر پنج فرزند گفت: "دو موشک طالبان ماه گذشته در باغ خانه ما اصابت کرد. ما فقط در فاصله چند صد متری از دفتر فرمانداری قرار داریم. اینجا امن نیستیم."
در جریان تحقیق این گزارش همچنین شواهدی از بالا رفتن مالیاتی که طالبان از مردم می‌گیرند هم به دست آمد. در ولسوالی‌هایی که آنها حضور علنی دارند، در حالی که حقوق و پرداخت‌های خدمات اساسی مثل مکاتب/مدارس و بیمارستان‌ها را به عهده دولت می‌گذارند، این شورشیان کشاورزان، افراد دارای کسب و کار محلی و حتی کاروان‌های کالاهای تجاری را مجبور به پرداخت مالیات می‌کنند.
ولسوال(فرماندار) یکی از ولسوالی‌ها در جنوب می‌گوید: "آنها مردم را به خاطر برقی که ما تهیه می‌کنیم مجبور به پرداخت می‌کنند."
تحقیق بی‌بی‌سی توسط شبکه تحلیلگران افغانستان که از سال ۲۰۰۹ به این طرف فعالیت دارند، به بررسی گرفته شد.
کیت کلارک، یکی از مدیران این نهاد می‌گوید: "گزارشی که اینچنین به خوبی درباره جنگ افغانستان تحقیق شده باشد، خیلی کم است و از آن باید استقبال شود. یافته‌ها تکان‌دهنده است اما متاسفانه تعجب‌برانگیز نیست. این یافته‌ها یک نقشه دقیق از میزان درگیری در افغانستان است."
او می‌افزاید: "اما خیلی ناراحت‌کننده است که هر قطعه‌‌ای از نقشه با سایه نارنجی رنگ شده که به معنای از دست رفتن جان افراد و خسارات است."
طالبان کیستند؟
گروه اسلام‌گرای تندرو طالبان در سال ۱۹۹۶ در پایان جنگ داخلی افغانستان که پس از خروج نیروهای شوروی از این کشور روی داد، قدرت را تصرف کردند و در سال ۲۰۰۱ در نتیجه عملیات نظامی آمریکا و تصرف افغانستان حکومت آن سرنگون شد.
در دوران حکومت، قوانین شدید و سخت گیرانه شریعت را حاکم کردند، از جمله ممنوعیت آموزش دختران و محروم کردن کامل زنان از حیات اجتماعی و اعدام ها، قطع عضو و سایر مجازات های خشن به صورت علنی.
مردها نباید ریش‌های خود را می‌تراشیدند و زنان مجبور بودند سختگیرانه‌ترین نحوه حجاب یعنی برقع بپوشند، تلویزیون، موسیقی، سینما و بسیاری از سرگرمی‌های دیگر ممنوع شد.
طالبان قبل و بعد از سرنگونی حکومتشان به رهبران القاعده پناه داده و از زمان سرنگونی نبرد شدیدی علیه دولت مرکزی افغانستان را آغاز کردند که تا امروز ادامه دارد.
در سال ۲۰۱۶ رقم تلفات غیرنظامیان در افغانستان رکورد جدیدی به جا گذاشت. سازمان ملل متحد گروه طالبان را مسئول افزایش چشمگیر تلفات می‌داند.
شهرها چقدر در معرض خشونت‌های جدی قرار دارند؟
خشونت‌ها از زمانی که سه‌سال پیش نیروهای رزمی بین‌المللی افغانستان را ترک کردند، افزایش یافته است.
نظر به آمار سازمان ملل بیش از ۸۵۰۰ غیرنظامی در ۹ ماه اول سال ۲۰۱۷ کشته یا زخمی شده‌اند. آمار نهایی کل سال هنوز اعلام نشده است. اکثریت افغان‌ها در خشونت‌های شورشیان کشته می‌شوند اما زمانی که نظامیان با پشتیبانی آمریکا، از طریق زمین و هوا با شورشیان می‌جنگند، در بیشتر مواقع غیرنظامیان هم کشته و زخمی می‌شوند.
با وجود آن که بیشتر خشونت‌ها گزارش نمی‌شوند، حملات بزرگ در شهرها بیشتر در سرخط اخبار قرار می‌گیرند. این گونه حملات با دفعات فراوان اتفاق می‌افتد و به نظر می‌رسد که نیروهای امنیتی افغان از متوقف کردن آن عاجز هستند.
در جریان تهیه این گزارش تحقیقی، افراد مسلح به دفتر مرکزی تلویزیون شمشاد در کابل حمله کردند که در نتیجه آن یک کارمند این تلویزیون کشته و ۲۰ نفر دیگر زخمی شدند. داعش مسئولیت آن را به عهده گرفت.
همچنین حملات دیگری در قندهار، هرات و جلال‌آباد صورت گرفت.
در ده روز ماه جنوری (ژانویه) سال جاری سه حمله در کابل، وضع پایتخت را وخیم کرد. در این حملات بیش از ۱۳۰ نفر کشته شدند. در ماه مه سال گذشته، کابل شاهد مرگبارترین حمله از ۲۰۰۱ به این سو بود.
پس از آن که یک کامیون بمبگذاری شده در جایی که امن‌ترین نقطه شهر قلمداد می‌شد، منفجر شد، دست‌کم ۱۵۰ نفر کشته شدند و بیش از ۳۰۰ نفر زخم برداشتند. هیچ گروهی مسئولیت آن حمله را به عهده نگرفت.
خشونت‌های رو به افزایش در پایتخت، باعث شده‌است که ساکنان آن به طور روزافزونی احساس آسیب‌پذیری کنند.
گروه داعش در افغانستان چقدر قدرت دارد؟
در حالی که داعش نشان داد که می‌تواند محلاتی را در جاهایی مثل کابل هدف قرار بدهد، آنها بیشتر محدود به مرکز اصلی شان در یک منطقه نسبتا کوچک در ولایت شرقی ننگرهار در مرز پاکستان هستند.
در جریان این تحقیق دست‌کم ۵۰ نفر در جلال‌آباد، مرکز ولایت ننگرهار به قتل رسیدند. برخی از قربانیان به ضرب گلوله و برخی در انفجار و سه نفر هم توسط داعش سربریده شدند.
مشرقی‌وال، تاجر در جلال‌آباد می‌گوید: "عمویم دم در خانه‌اش به قتل رسید. او یک مسئول امنیتی در شهر بود. من مجبور شدم جلال‌آباد را ترک کنم. خانه‌ام هنوز آنجاست اما رفتن به آنجا خیلی خطرناک است."
مردم محل و مقام‌هایی را که بی‌بی‌سی با آنها صحبت کرده است می‌گویند که داعش اکنون در ۳۰ ولسوالی افغانستان نه تنها در شرق، بلکه در ولسوالی‌هایی مثل کوهستانات و خان‌آباد در شمال هم حضور دارد.
گروه داعش برای کنترل مناطق بیشتر هم با نظامیان افغان و هم با طالبان می‌جنگد.
در جریان سال ۲۰۱۷ شمار حملاتی که به این گروه نسبت داده می‌شود، افزایش یافت. حملات داعش در بیشتر موارد مراکز شهری و اکثرا مسلمانان شیعه را هدف قرار می‌دهد. چیزی که در چهل سال جنگ افغانستان بی‌سابقه بوده است.
داعش هیچ یک از ولسوالیهای افغانستان را به طور کامل در کنترل ندارد. با این حال اما بخشی‌هایی از ولسوالی درزاب را به تصرف درآورده است و صدها نفر را از خانه‌های شان بی‌جا کرده است.
چه میزانی از قلمرو افغانستان به گفته دولت در اختیار دولت است؟
وقتی یافته‌های بی‌بی‌سی برای شاه‌حسین مرتضوی، سخنگوی رئیس‌جمهوری غنی توضیح داده شد، او گفت: "در برخی ولسوالی‌ها، مناطق شاید دست به دست شوند. اما اگر به وضعیت امسال (۲۰۱۷/۲۰۱۸) نگاه کنید، فعالیت‌های طالبان و داعش به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است."
او افزود: "نیروهای امنیتی افغان، جنگ در روستاها را برده‌اند. دیگر ممکن نیست که شورشیان کنترل یک ولایت را به دست بگیرند و یا یک ولسوالی بزرگ و یا یک شاهراه را. هیچ شکی نیست که آنها تاکتیک جنگ را عوض کرده‌اند و مساجد و بازارها در کابل را مورد حمله قرار می‌دهند."
او همچنین گفت: برداشت من این است که گزارش بی‌بی‌سی تحت تاثیر گفت‌وگوها با مردمی قرار گرفته است که شاید رویدادی را برای یک ساعت یا یک روز تجربه کرده باشند. اما فعالیت‌ها و خدماتی که توسط مسئولان محلی ما در تمام ولسوالی‌ها ارایه می‌شود نشان می‌دهد که دولت یک اکثریت قاطع ولسوالی‌ها را در اختیار و کنترل دارد، به جز چند ولسوالی که طالبان در آن حضور دارند.
در همین حال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا با پذیرفتن وخیم‌تر شدن وضعیت امنیتی در افغانستان، سال گذشته اعزام ۳۰۰۰ نیروی بیشتر به افغانستان را تایید کرد که شمار نیروهای آمریکایی در افغانستان را به ۱۴ هزار رساند.
موضوع به تصرف درآمدن قلمرو بیشتر توسط شورشیان مورد مناقشه قرار دارد.
در آستانه منتشر شدن گزارش تحقیقی بی‌بی‌سی وزارت دفاع آمریکا ممنوعیت یک نهاد ناظر به خاطر افشا کردن مناطق تخمینی تحت کنترل طالبان در افغانستان را رد کرد. بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) در گزارش اخیر خود این حرکت را "ناراحت‌کننده" توصیف کرد.
در عین حال، هیچ چشم‌اندازی برای پایان جنگ وجود ندارد و نسل جدیدی از افغان‌ها در سایه خشونت زندگی می‌کنند.
پهلوان، یک تاجر قالی، پدر ۱۳ فرزند می‌گوید: "فرزندان من در بیرون از خانه مصون نیستند و به همین خاطر نمی‌گذارم شان که بیرون از خانه بروند. آنها در واقع در حبس خانگی به سر می‌برند. برای شان یک مکتب/مدرسه در گوشه حیاط خانه‌ام ساخته‌ام جهان آنها دیوارها و قالی‌هاست. با وجودی آن که ما در کابل هستیم، مثل این است که آنها در جنگل بزرگ شوند."
(در این گزارش برخی نام‌ها به دلیل حفظ هویت افراد، تغییر داده شده‌اند.)
