دو مرکز خبرنگاری در نتیجه‌ی یک پژوهش تازه دریافته است که در یکونیم سال گذشته، حتا یک درصد از دوصد هزار زنِ معتاد به مواد مخدر در افغانستان که با مرگ تدریجی روبه‌رو اند، درمان نشده‌اند.
داده‌ها و معلومات وزارت‌های صحت عامه، مبارزه با مواد مخدر و سازمان ملل متحد، شمار کُلِ زنان معتاد به مواد مخدر را در افغانستان، تا ۸۵۰هزار تن نشان می‌دهد که نزدیک به ۲۰۰هزارتن‌شان، نیاز به تداوی فوری دارند، اما تلاش‌های دولت افغانستان با پشتی‌بانی جامعه‌ی جهانی در راستای مبارزه با اعتیاد و ارائه‌ی خدمات صحی به معتادانِ نیازمند، تا یک درصدِ این معتادان را پوشش نداده است.
در حالی که مسوولانِ وزارت صحت عامه، نیمی از کُلِ معتادان مواد مخدر کشور را، نیازمند تداوی و روبه خطر دانسته و بقیه را افرادی عنوان نموده که به صورت وقفهای از مواد مخدر استفاده میکنند، اما در حال حاضر ۲۵۰۰ بستر برای مداوای معتادان مواد مخدر در ۳۲ ولایت فعال است که در یک سال، ظرفیتِ تداوی بیش از ۴۵هزار بیمار را ندارد. هم‌چنان، دولت افغانستان در یکونیم سال گذشته، حتا کم‌تر از یک‌هزار زن معتاد را نتوانسته تداوی کند.
افزایش بی‌پیشینه و ظرفیت ناچیز
تنها ۱۳ مرکز درمانی با ظرفیت بیش از ۶۰۰ بستر، برای دستِ‌کم ۲۰۰هزار زن معتادِ نیازمند به تداوی فوری؛ آن هم در۶ ولایت کشور (کابل، بدخشان، بلخ، هرات، فراه و ننگرهار) وجود دارد. ظرفیتی‌که وزارت صحتِ عامه‌‌ی کشور نیز، بسنده نمی‌داند، زیرا به گفته‌ی مسوولان وزارت صحت عامه ۹۵ درصد از معتادانِ تداوی‌شده، دوباره به اعتیاد رو آورده‌اند.
دشواری‌های اقتصادی و اجتماعی در کشور، گسترش فقر، بدامنی و بی‌کاری، نبود یک برنامه‌ی مدون و پایدار برای پیش‌گیری از اعتیاد، کمبود امکانات تفریحی، ورزشی و هم‌چنان سرکوب شدن برخی از خواسته‌های زنان در شماری از خانواده‌ها و اجتماع، از عامل‌های گرایش زنان به استعمالِ مواد مخدر شمرده شده‌اند. برخی از مسوولان مراکز درمان معتادین در کابل می‌گویند که تا دو سال پیش، هیچ زنِ معتاد برای درمان در این مراکز وجود نداشت، اما اکنون با وجود ده‌ها مرکز درمانی، صدها زن معتاد نیاز به درمانِ فوری دارند.
داکتر عبدالشکور حیدری، از مسوولانِ اداره‌ی کاهش تقاضای مواد مخدر وزارت صحت عامه به خبرنگار پیک گفته است که سالانه دستِ‌کم ۴۰هزار معتاد زیر پوشش تداوی در مراکز درمانی قرار می‌گیرند و۳۵ درصدِ این رقم، زنان و کودکان هستند. آماری‌که در مقایسه با سند ارائه شده از سوی این نهاد تفاوت دارد. یعنی بر بنیاد سند کتبی این نهاد که از طریق ایمیل به پیک ارسال داشته، در سال گذشته بیشتر از (۱۷۵۷۴) تن مشمولِ (۴۲۱) زن و (۱۲۸) کودک معتاد در بیش از یکصد مرکز درمانی در سراسر کشور، تداوی نشده اند.
داده‌های معلوماتی این نهاد که در پاسخ به برگه‌ی تقاضای اطلاعات پیک به دست آمده، ۱۰۳ مرکز را در ۳۲ ولایت کشور نشان می‌دهد که از این میان، ۱۳ مرکز آن برای زنان و ۱۰ مرکز دیگر برای کودکان معتاد اختصاص یافته است. ولایت‌های ارزگان و نورستان، هیچ مرکز درمانی برای مردان، زنان و کودکان معتاد به مواد مخدر ندارند.
آمنه زن ۵۰سالهای که همراه با پسر معتادش در منطقه‌ی آق‌تپه‌ی ولسوالی قلعه‌ی زال ولایت قندوز، از سال‌ها به این‌سو تریاک استفاده می‌کند و همه‌ی داروندار زندهگی (زمین کشاورزی و چندین رأس گاو و گوسفند) را صرف اعتیاد کرده است، می‌گوید: «تریاک نخورم، جانم درد می‌کنه، کار کده نمی‌تانم، کاش‌که یک راه تداوی می‌داشت که از شرش خلاص می‌شدم …»
او با لهجه‌ی ترکمنی و اشاره به نواسه‌های پسری‌اش می‌گوید که حتا عروس و نواسه‌هایش نیز معتاد اند و بدون تریاک، خواب راحت ندارند. آمنه امیدوار است که حد اقل نواسه‌هایش از این اعتیاد نجات یابند، اما هیچ فرد یا نهادی را در آن منطقه سراغ ندارد که او را یاری و رهنمایی کند.
داکتر عبدالقدوس میاخیل آمر شفاخانه‌ی معتادان ولایت قندوز نیز، می‌پذیرد که با وجود یک ساختمان جدید زیر نامِ مرکز ۲۰ بستر درمانی برای معتادان در ولسوالی قلعه‌ی زال، هیچ‌گونه عرضه‌ی خدمات درمانی برای زنانِ معتاد در این ولسوالی وجود ندارد. در حالی که به گفته وی، ولسوالی قلعه‌ی زال بیش‌ترین زنان معتاد را در مقایسه با سایر ولسوالی‌های زون شمال‌شرق کشور دارد.
بر بنیاد گزارش سازمان ملل متحد که در پایان سال گذشته میلادی منتشر شد، دستِ‌کم سه‌ونیم میلیون شهروند افغانستان، به مواد مخدر اعتیاد دارند که این رقم، ۱۲ درصد کُلِ جمعیت کشور را در بر می‌گیرد.
بر بنیاد گزارش این نهاد، آمار اعتیاد به مواد مخدر از سال ۲۰۰۹ تا اکنون، بیشتر از ۶۰ درصد افزایش یافته است. اما با وجود این افزایش و بدتر شدنِ وضعیت، به گفته‌ی داکتر حیدری در سال گذشته ۹ میلیون دالر و در سال روان، ۱۳ میلیون دالر بودجه برای تداوی معتادان منظور شده، اما نیمی از این رقم هنوز، از سوی وزارت مالیه پرداخت نشده است.
در پاسخ به این گفته‌ها، خسرو مُهمند آمر سکتور صحت ریاست بودجه‌ی وزارت مالیه به ایمیل پیک، نگاشته است:
«پروژه تأسیس مراکز تداوی معتادین به کمبود بودجه مواجه بود. وزارت مالیه در بررسی وسط سال مالی ۱۳۹۶ بیش از دو میلیون دالر در بودجه‌ی متذکره اضافه کرد و سند بررسی آن توسط کابینه تأیید شده است.»
عرفان‌الله عرفان عضو مجلس نماینده‌گان نیز، از مواصلت اسناد بودجه‌ی پیشنهادی وزارت صحت عامه در بخش تداوی معتادان مواد مخدر برای تصویب این مجلس، اطمینان می‌دهد که تا دو هفته‌ی آینده تصویب خواهد شد.
بر بنیاد داده‌های معلوماتی وزارت مالیه، بودجه‌ی مرکزهای تداوی معتادان در سال روان خورشیدی، سیزده میلیون و یکصد و چهل‌هزار دالر امریکایی است که هشت‌ونیم میلیون آن از سوی دولت افغانستان و چهار و نیم میلیون دیگر آن از سوی اداره‌ی تنفیذ قانون و مبارزه با مواد مخدر امریکا (NIL) تمویل می‌شود.
به‌گفته‌ی آقای مهمند، از جمله‌ی ۱۰۳ مرکز درمان معتادان در ۳۲ ولایت، عرضه‌ی خدمات صحی ۵۷ مرکز توسط وزارت صحت عامه و ۴۶ مرکز آن توسط مؤسسه‌های غیردولتی ارائه می‌شود.
برخورد سطحی، راه‌‍حل نیست
دست‌رسی آسان و ارزان به مواد مخدر در شهر و روستاهای کشور، نبود مراکز درمانی ویژه‌ی زنان معتاد در ۲۸ ولایت و برگشت دوباره ۹۵درصد از درمان‌شدگان به اعتیاد، از عواملِ برجسته‌ی ناکامی مسوولان در امر جلوگیری از اعتیاد و تداوی معتادان مواد مخدر، عنوان شده‌اند.
در حالی که افزون بر میلیون‌ها دالر بودجه‌ی ملی دولت افغانستان، به گزارش بازرس ویژه‌ی امریکا در امور بازسازی افغانستان، ایالت‌های متحد امریکا در ۱۵ سال گذشته بیش از هفت‌ونیم ملیارد دالر در راه مبارزه با مواد مخدر در افغانستان مصرف کرده است، اما پرسش این‌جاست که با وجود میلیاردها دالر هزینه، چرا هنوز دولت افغانستان نتوانسته که صدها مرد و زن و کودکِ معتاد به مواد مخدر را از کوچه و بازار و زیر پل‌های دریای کابل گردآوری و تداوی کند؟
پرسشی که مسوولان دولت هم، از ارائه‌ی پاسخ به آن عاجز اند.
اما حنیف دانش‌یار سخنگوی وزارت مبارزه با مواد مخدر می‌گوید، همان‌گونه که مارکیت جهانی مواد مخدر در بیرون از افغانستان است و مقدار ناچیز آن در داخل کشور مصرف می‌شود، به همین گونه مبارزه‌ی جدی در برابر این پدیده نیز، نیازمند همکاری‌های جهانی و منطقه‌ای است و بدون همکاری صادقانه‌ی جامعه‌ی جهانی، این مبارزه از توان دولت افغانستان بیرون است. به گفته وی، هزینه‌ی تداوی هر فرد معتاد، به سه تا چهار دالر در یک روز می‌رسد که با توجه به شمار روزافزون معتادان، دولت افغانستان نمی‌تواند این هزینه‌ی سنگین را بپردازد.
به‌گفته‌ی دانش‌یار، در حال حاضر به اندازه‌ی توان و هزینه، برنامه‌های چهل و پنج روزه تا نوَد روزه‌ای برای ترک اعتیاد معتادان در ده‌ها مرکز درمانی سراسر کشور راه‌اندازی شده است.
پیش از این مسوولان وزارت صحت عامه نیز، از روی کار بودن یک مرکز دو صد بستر زنانه در کابل و پنج مرکز دیگر در ولایت‌های بلخ، هرات، ننگرهار، نیمروز و هلمند خبر داده اند، اما این نهاد می‌پذیرد که با این همه، عرضه‌ی خدمات صحی برای معتادان نیازمند به تداوی در سراسر کشور ناچیز است و نیاز به تقویت و حمایت‌های جهانی دارد.
با این همه انتظار می‌رود اگر با جلب هزینه‌ی بیشتر از حکومت و جامعه‌ی جهانی برای ایجاد مراکز درمانی هر چه بیشتر، خدمات لازم صحی برای افراد معتاد و نیازمند به تداوی فوری فراهم شود و از سوی دیگر، دست‌رسی ساده و ارزان مواد مخدر را به حد اقل کاهش یابد، به همان اندازه معتادان بیشتری از مرگ زودرس نجات خواهند یافت، در غیر آن میزانِ روز افزون اعتیاد و افزایشِ بی‌پیشینه‌ی مردان، زنان و کودکان معتاد تا آینده‌ی نه چندان دور، به یک سونامی خطرناک در این کشور بدل خواهد شد.
چنان‌که در این اواخر، به نقل از برخی رسانه‌های ملی و بین‌المللی «تن‌فروشی و کودک‌فروشی» به عنوان تازه‌ترین پی‌آمدهای اعتیاد زنان به مواد مخدر در برخی از مناطق کشور، نیز گزارش شده است.
گُلِی بانوی جوان ۲۴ سالهای که اکنون در یکی از مرکزهای درمانی شهر کابل زیر درمان است، پیش از این هم یک‌بار تداوی شده است، اما به دلایل آزار و اذیت، حقارت، ناداری، بی‌کاری، بی‌سرپرستی، هم‌نشینی با دوستان معتاد و دست‌رسی آسان و ارزان به مواد مخدر، دوباره به اعتیاد روی آورده و از ندامت‌های خود چنین می‌گوید:
«خانواده و همه را از دست دادم، بس است دگه… می‌خواهم کار کنم، ازدواج کنم و خوش‌بخت زندگی کنم…»
این بانوی بیمار (معتاد به تریاک و هیرویین) که از زیر پل سوخته در شهر کابل، به پای خود برای تداوی دوباره به مرکز درمانی صد بستر زنان آمده است، می‌افزاید:
«مثل من، بسیاری از زنان دیگر می‌خواهند به زندهگی عادی و آغوش خانواده‌های‌شان برگردند، اما این مافیای مواد مخدر است که روزانه هزاران پوری هیرویین و قرص تریاک را توسط افراد دست‌فروش در انظار همه توزیع می‌کند و هیچ‌کس با آن‌ها کاری ندارد، به جز مرد و زنِ معتاد و خریدار مواد…»
منبع: 8 صبح
