بیش از یک ماه از وقت قانونی و موعد مقرر برای انتخابات ریاست جمهوری در افغانستان می گذرد. در این بین هر چند در گذشته اشرف غنی احمدزی و عبدالله عبدالله اعلامیه مشترکی را به منظور ایجاد دولت وحدت ملی در افغانستان به امضا رساندند و در متن توافقنامه امضا شده بین دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری گذر از مرحله حساس کنونی در افغانستان بر مبنای اجماع سیاسی و التزام و احترام به قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان و حرکت در چهارچوب احکام و دستورات آن، حفظ دستاوردهای جهاد و مقاومت مردم افغانستان ، ایجاد حکومت وحدت ملی، ایجاد فوری پست رئیس اجرایی حکومت توسط رئیس جمهور و.. تاکید کردند اما همچنان چالشهای گوناگونی فراروی سرانجام انتخابات این کشور موجود است. در این بین اگر نگاه به مهمترین چالشهای توافق سرنوشت ساز داشته باشیم این چالش ها به چند دسته تقسیم میشود.
اختلاف در روند شمارش آرا: هر چند بعد از توافق دو تیم اصلاحات و همگرایی و تحول و تداوم برخی از اختلافات در مورد بازشماری آرا حل شد اما در واقع تیم اصلاحات و هگمرایی همچنان از روند بازرسی آرا دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ناخشنود است و بازرسی آرا با گذشت هر روز با مشکل نوینی روبرو میشود که عملا نتیجه این بازرسی را زیر سوال خواهد برد. چنانچه در هفته های گذشته بارها این روند متوقف شده است. به عنوان نمونه از نگاه تیم عبدالله نشانه گذاریهای مشابه، حضور ۶۰۰ رای به نفع یک نامزد در صندوق رای و دیگر تخلفهایی تقلب باید باطل گردد اما کمیسیون انتخابات و تیم سازمان ملل به گونه سطحی آنان را بازرسی میکنند و ناظران داکتر اشرف غنی احمدزی هم بر نبود هیچ تکنولوژی برای اثبات شباهت نشانه گذاری ها و مشکلات توجه میکنند. در همین حین نیز کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان روند جمع بندی نتایج بررسی آرا را آغاز کرده است. همچنین در جریان بررسی آرا شماری از صندوقها، در شمار رای های مشکوک کنار گذاشته شد ولی ابطال آرای صندوقهای کنار گذاشته شده مورد اختلاف است. در این میان باید توجه داشت که حامد کرزی اشاره کرده است که افغانستان باید تا ۱۵ روز آینده رئیس جمهور و حکومت نوین داشته باشد ولی با توجه به دامنه تقلب در آرا این امر از نگاه تیم اصلاحات ناممکن به نظر می رسد. در همین راستا هر چند تیم عبدالله معتقد است که تعداد شرکت کننده حدود یک و نیم تا دو ملیون نفر بیشتر از واقعیت است و حداقل یک و نیم میلیون رای تقلب باید باطل اعلام گردد اما به نگاه کمیسیون انتخابات و تیم احمد زی ابطال آرا در حد محدود است و موجب تغییر معادله کلی نخواهد شد.
اختلاف در نگاه به دولت وحدت ملی: هر چند دو سوی کنونی انتخابات برای تحقق دولت وحدت ملی توافقنامه ای را با میانجی گری جان کری وزیر امور خارجه امریکا امضا کردند اما درز واقعیت اختلاف نظرها همچنان ژرف است. در واقع گذشته از اینکه پیشنهاد دولت وحدت ملی امریکایی یا بین الافغانی است آنچه در عمل رخ داده برداشت های گوناگون از دولت پیشنهادی وحدت ملی است. یعنی بعد از توافق نامه امضا شده هر کدام از دو گروه عبدالله و احمد زی تفسیر ویژه ی خود را از توافقنامه داشته اند. در همین راستا اختلاف اصلی بر سر پست ریاست اجرایی، تعیین حوزه اقتدار و قدرت آن (که طبق قانون اساسی پیش بینی نشده ) و آینده نوع نظام کشور همچنان چالش زا است. یعنی هر چند کمیته کمیسیون وحدت ملی، درباره چگونگی ایجاد حکومت وحدت ملی و لویه جرگه و ساختار حکومت آینده گفتگو هایی را با شرکت دو تیم برگزار کرده اما تا کنون در مورد پست اجرایی، ساختار گزینش مقام های دولتی و چهارچوب حکومت وحدت ملی توافق نهایی انجام نشده و اختلاف نظر در باره صلاحیتهای رئیس جمهور و رئیس اجرائی همچنان وجود دارد. از نگاه تیم اصلاحات قدرت باید میان رئیس جمهور و رئیس اجرایی توزیع و صلاحیتهای گسترده ای به رئیس اجرایی داده شود. در کنار این هم در مورد چگونگی گزینش رئیس اجرایی هم اختلاف نظرهایی بین دو تیم وجود دارد. در همین راستا تیم عبدالله عبدالله انتظار دارد که تقسیم قدرت مساوی بین اقوام صورت گیرد و در دولت آینده نوعی توازن عمومی ایجاد گیرد. در این نگاه فارغ از برنده و یا بازده شدن تیم عبدالله پست ریاست اجرایی باید دارای وجهه و قدرت ویژه باشد و تمامی صلاحیتها تنها در رئیس جمهور متمرکز نباشد و گام هایی برای تغییر به سوی نظام پارلمانی برداشته شود. اما از نگاه تیم تحول و غنی جایگاه ریاست اجرایی دولت وحدت ملی به معنای تقسیم قدرت نیست و تمرکز قدرت همچنان باید در دستان رئیس جمهور باشد.
عدم نگاه های واحد در بین دو تیم در مورد اختلافات:
در واقع هم در بدنه تیم عبدالله و هم در بدنه تیم غنی احمد زی موافقان و مخالفان توافق با رقیب وجود دارد. در این میان در واقع در تیم غنی دو نگاه تاکتیکی و راهبردی در مورد توافق با رقیب وجود دارد در حالی که برخی چون مسعود و دوستم از نوع توافق با تیم عبدالله نگران هستند و پست اجرایی را کاهنده قدرت خود می دانند. برخی نیز خواهان خرید زمان و توافق تاکتیکی با تیم عبدالله و سرانجام عدم پذیرش خواسته ها در فرایند زمانی تا اعلام پیروزی تیم خود هستند. در مقابل این نگاه برخی دیگر با توجه به نوع ترکیب تیم عبدالله و فشارهای خارجی بر توافق راهبردی با تیم اصلاحات نظر دارند و برآن هستند که گذشت زمان نه تنها به نفع تیم نیست بلکه دامنه تقلب را آشکار تر کرده و به نفع تیم مقابل خواهد بود. در مقابل در بین هواداران عبدالله عبدالله و تیم اصلاحات و همگرایی نیز اکنون دو نظر وجود دارد. در این بین برخی چون نور و بعضی رهبران جوان و جهادی با برنده دانستن خود برآن هستند که باید با به کاربردن ابزارهای فشار داخلی و خارجی تیم غنی را وادار به پذیرش پیروزی خود کنند. حتی در بین این دسته انقلاب، قیام و تشکیل دولتی موازی در صورت عدم دسترسی به نتیجه هم مطرح است. در مقابل گروهی دیگر نیز معتقد است که به طرف تشدید تضاد با ارگ و غنی نروند و در صورت حضور تیم غنی توافق دولت وحدت ملی به منزله یک پیروزی است و عملا بعد از دوسال نظام سیاسی کشور از ریاستی به پارلمانی تغییر خواهد کرد.
سرانجام سخن:
در شرایط کنونی افغانستان کمیسیون انتخابات تصمیم گیرنده نیست و به جای این نهاد، ناظران دو نامزد در مورد روند بررسی آرا تصمیم میگیرند. دراین حال همچنان نیز طرح و شائبه برپایی کودتا و تشکیل "دولت موقت" در صورت مشخص نشدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری افغانستان وجود دارد. در بعد دیگری تهدید قطع کمکهای مالی و نظامی به وسیله جامعه جهانی در صورت عدم توافق نامزدان و به درازا کشیده شدن پروسه دولت وحدت ملی، در کنار اوضاع وخیم اقتصادی، سیاسی و امنیتی افغانستان وجود داشته و مردم این کشور را نگران کرده است. این امر در اقتصاد این کشور نیز خود را نمایان تر کرده است. در این میان اگر به سرانجام نوع رویکرد تیم های انتخاباتی نگاه کنیم باید گفت این امر تحت تاثیر چند عامل داخلی، منطقه ای و بین الملی است. یعنی از یک سو بسیاری از کشورهای کمک کننده به افغانستان، تهدید کرده اند که اگر حکومت و نامزدان ریاست جمهوری در کوتاه مدت به توافق نرسند، با قطع کمک مواجه خواهند شد. در بعد دیگری ناتو و امریکا هنوز در افغانستان حضور دارند و ایالات متحده به عنوان نیرویی خارجی و تاثیرگذار در عرصه سیاست افغانستان ممکن است دو سوی برنده و بازندهی انتخابات را ترغیب به تعهد و یا اصرار بر مواضع کنونی کند. چه اینکه دولت نوین افغانستان باید توافقات نهایی بر سر پیمان امنیتی با آمریکا را به انجام رساند. همچنین ممکن است برنده تضاد اشرف غنی احمد زی و عبدالله طالبان باشد و این امر موجب تسریع دو تیم در نتیجه گیری گردد.
آنچه مشخص است هر چه برمیزان فشار تیم عبدالله و طرف های بین المللی بر کمیسیون انتخابات و کرزای افزوده گردد روند بازشماری آرای دور دوم انتخابات ریاستجمهوری افغانستان دقیق تر می شود و توافق نهایی درباره چگونگی ساختار حکومت وحدت ملی و برگزاری لویه جرگه، تغییر نظام افغانستان، توانایی پست ریاست اجرایی، ریاست اپوزیسیون و نحوه گزینش مقامات عالیرتبه روشن تر خواهد شد. اما هر چه از میزان فشار بر تیم غنی احمد زی و دولت کرزی کاسته گردد بر تاکید تیم تحول و تداوم بر روند غیر شفاف کنونی افزوده و عملا شرایط را برای برنده شدن تیم تحول فراهم تر کرده و از دامنه تعهدات در دولت وحدت ملی می کاهد.
نویسنده: فرزاد رمضانی بونش
اختلاف در روند شمارش آرا: هر چند بعد از توافق دو تیم اصلاحات و همگرایی و تحول و تداوم برخی از اختلافات در مورد بازشماری آرا حل شد اما در واقع تیم اصلاحات و هگمرایی همچنان از روند بازرسی آرا دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ناخشنود است و بازرسی آرا با گذشت هر روز با مشکل نوینی روبرو میشود که عملا نتیجه این بازرسی را زیر سوال خواهد برد. چنانچه در هفته های گذشته بارها این روند متوقف شده است. به عنوان نمونه از نگاه تیم عبدالله نشانه گذاریهای مشابه، حضور ۶۰۰ رای به نفع یک نامزد در صندوق رای و دیگر تخلفهایی تقلب باید باطل گردد اما کمیسیون انتخابات و تیم سازمان ملل به گونه سطحی آنان را بازرسی میکنند و ناظران داکتر اشرف غنی احمدزی هم بر نبود هیچ تکنولوژی برای اثبات شباهت نشانه گذاری ها و مشکلات توجه میکنند. در همین حین نیز کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان روند جمع بندی نتایج بررسی آرا را آغاز کرده است. همچنین در جریان بررسی آرا شماری از صندوقها، در شمار رای های مشکوک کنار گذاشته شد ولی ابطال آرای صندوقهای کنار گذاشته شده مورد اختلاف است. در این میان باید توجه داشت که حامد کرزی اشاره کرده است که افغانستان باید تا ۱۵ روز آینده رئیس جمهور و حکومت نوین داشته باشد ولی با توجه به دامنه تقلب در آرا این امر از نگاه تیم اصلاحات ناممکن به نظر می رسد. در همین راستا هر چند تیم عبدالله معتقد است که تعداد شرکت کننده حدود یک و نیم تا دو ملیون نفر بیشتر از واقعیت است و حداقل یک و نیم میلیون رای تقلب باید باطل اعلام گردد اما به نگاه کمیسیون انتخابات و تیم احمد زی ابطال آرا در حد محدود است و موجب تغییر معادله کلی نخواهد شد.
اختلاف در نگاه به دولت وحدت ملی: هر چند دو سوی کنونی انتخابات برای تحقق دولت وحدت ملی توافقنامه ای را با میانجی گری جان کری وزیر امور خارجه امریکا امضا کردند اما درز واقعیت اختلاف نظرها همچنان ژرف است. در واقع گذشته از اینکه پیشنهاد دولت وحدت ملی امریکایی یا بین الافغانی است آنچه در عمل رخ داده برداشت های گوناگون از دولت پیشنهادی وحدت ملی است. یعنی بعد از توافق نامه امضا شده هر کدام از دو گروه عبدالله و احمد زی تفسیر ویژه ی خود را از توافقنامه داشته اند. در همین راستا اختلاف اصلی بر سر پست ریاست اجرایی، تعیین حوزه اقتدار و قدرت آن (که طبق قانون اساسی پیش بینی نشده ) و آینده نوع نظام کشور همچنان چالش زا است. یعنی هر چند کمیته کمیسیون وحدت ملی، درباره چگونگی ایجاد حکومت وحدت ملی و لویه جرگه و ساختار حکومت آینده گفتگو هایی را با شرکت دو تیم برگزار کرده اما تا کنون در مورد پست اجرایی، ساختار گزینش مقام های دولتی و چهارچوب حکومت وحدت ملی توافق نهایی انجام نشده و اختلاف نظر در باره صلاحیتهای رئیس جمهور و رئیس اجرائی همچنان وجود دارد. از نگاه تیم اصلاحات قدرت باید میان رئیس جمهور و رئیس اجرایی توزیع و صلاحیتهای گسترده ای به رئیس اجرایی داده شود. در کنار این هم در مورد چگونگی گزینش رئیس اجرایی هم اختلاف نظرهایی بین دو تیم وجود دارد. در همین راستا تیم عبدالله عبدالله انتظار دارد که تقسیم قدرت مساوی بین اقوام صورت گیرد و در دولت آینده نوعی توازن عمومی ایجاد گیرد. در این نگاه فارغ از برنده و یا بازده شدن تیم عبدالله پست ریاست اجرایی باید دارای وجهه و قدرت ویژه باشد و تمامی صلاحیتها تنها در رئیس جمهور متمرکز نباشد و گام هایی برای تغییر به سوی نظام پارلمانی برداشته شود. اما از نگاه تیم تحول و غنی جایگاه ریاست اجرایی دولت وحدت ملی به معنای تقسیم قدرت نیست و تمرکز قدرت همچنان باید در دستان رئیس جمهور باشد.
عدم نگاه های واحد در بین دو تیم در مورد اختلافات:
در واقع هم در بدنه تیم عبدالله و هم در بدنه تیم غنی احمد زی موافقان و مخالفان توافق با رقیب وجود دارد. در این میان در واقع در تیم غنی دو نگاه تاکتیکی و راهبردی در مورد توافق با رقیب وجود دارد در حالی که برخی چون مسعود و دوستم از نوع توافق با تیم عبدالله نگران هستند و پست اجرایی را کاهنده قدرت خود می دانند. برخی نیز خواهان خرید زمان و توافق تاکتیکی با تیم عبدالله و سرانجام عدم پذیرش خواسته ها در فرایند زمانی تا اعلام پیروزی تیم خود هستند. در مقابل این نگاه برخی دیگر با توجه به نوع ترکیب تیم عبدالله و فشارهای خارجی بر توافق راهبردی با تیم اصلاحات نظر دارند و برآن هستند که گذشت زمان نه تنها به نفع تیم نیست بلکه دامنه تقلب را آشکار تر کرده و به نفع تیم مقابل خواهد بود. در مقابل در بین هواداران عبدالله عبدالله و تیم اصلاحات و همگرایی نیز اکنون دو نظر وجود دارد. در این بین برخی چون نور و بعضی رهبران جوان و جهادی با برنده دانستن خود برآن هستند که باید با به کاربردن ابزارهای فشار داخلی و خارجی تیم غنی را وادار به پذیرش پیروزی خود کنند. حتی در بین این دسته انقلاب، قیام و تشکیل دولتی موازی در صورت عدم دسترسی به نتیجه هم مطرح است. در مقابل گروهی دیگر نیز معتقد است که به طرف تشدید تضاد با ارگ و غنی نروند و در صورت حضور تیم غنی توافق دولت وحدت ملی به منزله یک پیروزی است و عملا بعد از دوسال نظام سیاسی کشور از ریاستی به پارلمانی تغییر خواهد کرد.
سرانجام سخن:
در شرایط کنونی افغانستان کمیسیون انتخابات تصمیم گیرنده نیست و به جای این نهاد، ناظران دو نامزد در مورد روند بررسی آرا تصمیم میگیرند. دراین حال همچنان نیز طرح و شائبه برپایی کودتا و تشکیل "دولت موقت" در صورت مشخص نشدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری افغانستان وجود دارد. در بعد دیگری تهدید قطع کمکهای مالی و نظامی به وسیله جامعه جهانی در صورت عدم توافق نامزدان و به درازا کشیده شدن پروسه دولت وحدت ملی، در کنار اوضاع وخیم اقتصادی، سیاسی و امنیتی افغانستان وجود داشته و مردم این کشور را نگران کرده است. این امر در اقتصاد این کشور نیز خود را نمایان تر کرده است. در این میان اگر به سرانجام نوع رویکرد تیم های انتخاباتی نگاه کنیم باید گفت این امر تحت تاثیر چند عامل داخلی، منطقه ای و بین الملی است. یعنی از یک سو بسیاری از کشورهای کمک کننده به افغانستان، تهدید کرده اند که اگر حکومت و نامزدان ریاست جمهوری در کوتاه مدت به توافق نرسند، با قطع کمک مواجه خواهند شد. در بعد دیگری ناتو و امریکا هنوز در افغانستان حضور دارند و ایالات متحده به عنوان نیرویی خارجی و تاثیرگذار در عرصه سیاست افغانستان ممکن است دو سوی برنده و بازندهی انتخابات را ترغیب به تعهد و یا اصرار بر مواضع کنونی کند. چه اینکه دولت نوین افغانستان باید توافقات نهایی بر سر پیمان امنیتی با آمریکا را به انجام رساند. همچنین ممکن است برنده تضاد اشرف غنی احمد زی و عبدالله طالبان باشد و این امر موجب تسریع دو تیم در نتیجه گیری گردد.
آنچه مشخص است هر چه برمیزان فشار تیم عبدالله و طرف های بین المللی بر کمیسیون انتخابات و کرزای افزوده گردد روند بازشماری آرای دور دوم انتخابات ریاستجمهوری افغانستان دقیق تر می شود و توافق نهایی درباره چگونگی ساختار حکومت وحدت ملی و برگزاری لویه جرگه، تغییر نظام افغانستان، توانایی پست ریاست اجرایی، ریاست اپوزیسیون و نحوه گزینش مقامات عالیرتبه روشن تر خواهد شد. اما هر چه از میزان فشار بر تیم غنی احمد زی و دولت کرزی کاسته گردد بر تاکید تیم تحول و تداوم بر روند غیر شفاف کنونی افزوده و عملا شرایط را برای برنده شدن تیم تحول فراهم تر کرده و از دامنه تعهدات در دولت وحدت ملی می کاهد.
نویسنده: فرزاد رمضانی بونش
