نماز از معدود عباداتى است كه سفارش هاى بسيار مؤكدى از طرف شريعت مقدسه در پى دارد و قرآن و حديث بر اهميت فوق العاده آن گواهى مى دهد.
خداوند متعال صريحا به محافظت و مراقبت از آن توصيه كرده (۱) آن را بازدارنده گناهان و انحرافات ناميده (۲)، خشوع و خضوع در آن را موجب فرح، نجات و رستگارى دانسته (۳) ضايع كردن نماز و سستى در آن را مورد نكوهش شديد قرار داده (۴)، و ترك نماز و بى اعتنايى به آن را از عوامل دوزخى شدن انسان شمرده است. (۵)
در روايات اسلامى از نماز با تعبيرات به خصوصى ياد شده كه درباره سايرعبادات اين گونه تعابير ديده نمى شود، بعضى از آن تعبيرات عبارت اند از:
مايه رضايت خداوند (۶)، حصن و قلعه اى در برابر مكايد شيطان (۷)، موجب نزول رحمت پروردگار (۸)، محبوب ترين اعمال نزد خداوند (۹)، روشنى چشم رسول خدا (۱۰) موجب تقرب به خداوند (۱۱)، بهترين عمل (۱۲)، ستون خيمه دين (۱۳)، باز دارنده از گناه (۱۴)، اولين عمل مورد محاسبه در قيامت (۱۵) و كفاره گناهان (۱۶).
علاوه بر اين تعابير، عناوين خاصى نيز در روايات ديده مى شود كه هر يك سر فصلى براى بحثى عميق و گسترده است، همچون: اهتمام به نماز جماعت (۱۷)، لزوم اداى كامل نماز (۱۸)، پرهيز از سبك شمردن نماز (۱۹)، پايبندى به خضوع و خشوع در برابر نماز (۲۰)، نهى از ترك يا تضيع نماز (۲۱)، سفارش به اقامه نماز در اول وقت (۲۲) و رعايت آداب نماز. (۲۳)
در اهميت نماز و مناجات با خداوند همين بس كه حضرت ابراهيم عليه السلام منادى بزرگ توحيد در گيتى و بنا كننده قبله اى براى موحدان عالى و كعبه اى براى خداجويان جهان، فلسفه هجرت طاقت فرسا و سكونت دادن همسر و فرزند خردسالش را در بيابان خشك و بى آب و گياه و به دور از آبادانى مكه، تنها اقامه نماز و همه گير و جهان مشمول شدن آن ذكر كرد و گفت:
ربنا انى أسكنت من ذريتى بواد غير ذى زرع عند بيتك المحرم ربنا ليقيموا الصلاة. (۲۴)
و اما سخن در اين است كه نماز با اين همه عظمت و اهميتى كه دارد، چگونه بايد همه گير شود؟ در پاسخ به اين سؤال مى توان نكاتى متعرض شد كه بعضى از مهم ترين آنها به اين شرح است. (۲۵)
معرفى الگو
با توجه به توصيه هاى مكرر شارع مقدس و عقلاى عالم درباره نقش اساسى الگو و اسوه در زندگى بشر و كارآيى اين اصل مهم، جايگاه ويژه در مسائل تربيتى به صورت عام و در مسئله همه شمول كردن نماز به صورت خاص پيدا مى كند.
قرآن مجيد مى فرمايد:
لقد كان لكم فى رسول الله اسوة حسنة لمن كان يرجوا الله و اليوم الآخر... . (۲۶)
به تحقيق كه رسول خدا براى شما الگو و اسوه نيكويى است براى هر كسى كه به خدا و آخرت ايمان دارد.
و در آيه ديگر، حضرت ابراهيم عليه السلام را مقتداى خداپرستان، حقجويان و هدايت طلبان معرفى كرده است. (۲۷)
در بسيارى ديگر از آيات، به طور ضمنى بر الگو پذيرى مسلمانان تأكيد كرده و از آن به عنوان يكى از راه هاى صحيح هدايت و رستگارى نام برده است؛ در روايات و احاديث نيز در اين باره سخن هايى به ميان آمده و مطالب متعددى مورد تعرض قرار گرفته است.
در حديث جالب و هشدار دهنده اى از امام سجاد عليه السلام ، آمده است: مبغوض ترين مردم نزد خداوند كسى است كه به اعمال و رفتار امام، پيشوا، رهبر و اسوه خود اقتدأ نكند. (۲۸) كه گوياى نقش پر اثر و با اهميت پيروى از الگوها و اسوه ها در زندگى بشر است.
ما نيز مى توانيم به عنوان بهترين راه جذب مردم، به ويژه جوانان و نوجوانان به سوى نماز، از بيان لطافت ها و ظرافت هاى نمازهاى پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله، ائمه اطهار عليهم السلام و اصحاب و الا تبارشان و علما بهره زياد و مؤثرى ببريم. (۲۹)
رعايت اختصار
مختصر بودن نماز علاوه بر آنكه مطلوب است ، مورد توصيه پيشوايان دينى نيز قرار گرفته و در حديثى آمده است كه :
رسول خدا صلى الله عليه و آله كامل ترين نمازها را اقامه مى كردند، در حالى كه كوتاه ترين و مختصرترين نمازها همان نماز رسول خدا صلى الله عليه و آله بود. (۳۰)
امام صادق عليه السلام فرمودند:
كوتاه به جاى آوردن نمازهاى واجب و مخصوصا نماز جماعت و طولانى كردن نوافل و نمازهاى مستحبى ، عبادت و مورد توصيه است . (۳۱)
معرفى آثار مادى
تبيين نعمت هاى پروردگار متعال فوايد تربيتى بسيارى دارد كه ترديد ناپذير است، لذا خداى منان در جاى جاى قرآن كريم، به مواهب و نعمت هايى كه بر بشر ارزانى داشته، اشاره فرموده است.
گاه از نعمت روز، روشنايى و خورشيد ياد مى كند (۳۲) ، گاه نعمت آب گوارا و مشروب را متذكر مى شود (۳۳)، از محصولات زراعى به عنوان نعمتى الهى نام مى برد (۳۴)، گاه نيز از مجموعه نعمت هاى الهى ياد مى كند. (۳۵)
در نهايت در يك جمله رسا و گويا و پر معنا از شمارش ناپذير بودن نعمت هاى الهى سخن گفته و مى فرمايد: ان تعدوا نعمة الله لا تحصوها (۳۶) و براى آنكه تمامى مواهب و نعمت هاى ظاهر و باطن و مادى و معنوى را فقط از ذات بارى بدانيم و ديگر عوامل را در دستيابى به آنها دخيل و سهيم ندانيم، مى فرمايد:
(و ما بكم من نعمة فمن الله ). (۳۷)
هر نعمتى كه براى شماست از طرف خداوند است .
از سوى ديگر، علاوه بر آنكه خداوند متعال در قرآن مجيد، يكى از عوامل ازدياد نعمت ها را شكر گذارى و سپاس از آنها دانسته (۳۸)، كفران و ناسپاسى نعمت ها را موجب سلب و يا كم اثر و بى بركت شدن آنها معرفى كرده است و مى فرمايد:
لئن شكرتم لأزيدنكم و لئن كفرتم ان عذابى لشديد. (۳۹)
عقل و وجدان آدمى نيز بر لزوم سپاسگذارى از كسى كه خیرى به آنان رسانده يا نعمتى به او داده است، تأكيد دارد.
بنابراين، شكرگزارى از خداوند بخشنده نعمت ها، از اوجب واجبات براى انسان، به ويژه معتقدان به مكاتب آسمانى است و نماز عالى ترين، زيباترين و رساترين سپاس ها از پروردگار متعال است. (۴۰)
تبيين لذائذ معنوى
بى شك ، فطرت آدمى پاك و خداجوى است و گرايش ناخود آگاهى به معنويات و امور ماوراى طبيعى دارد و اين غبار ماديات است كه چون بر آن مى نشيند آن را به ظاهر از مسير اصلى خود منحرف مى سازد؛ از اين رو با زدودن آن غبار مى توان انحراف ايجاد شده را نيز از بين برد و فطرت را به مسير اصلى معنوى خود باز گرداند.
از سوى ديگر اگرانسانى به سوى معنويات سوق داده مى شود و توجه به مظاهر مادى ضعيف و كمرنگ گردد، قطعا از جلوه هاى معنوى اعمال لذت بسيار مى برد و كم كم به جايى مى رسد كه تمام خوشى ها و لذت را در توجه به معنويات مى يابد و جز آن را لذت واقعى نمى انگارد.
از آنجا كه سرچشمه تمامى معنويات وجود مقدس خداوند متعالى است، چنين انسانى از مناجات، راز و نياز، تقرب به ذات لايزال او لذت ها مى برد و با حضرت حق انس فراوان مى گيرد.
پس بايد به هر وسيله ممكن سعى شود تا مؤمنان، به ويژه جوانان جامعه ابتدا به سوى معنويات سوق داده شوند و اشتياق به معنويات در آنها زنده شود، آنگاه با ذكر آثار و فوايد معنوى نماز آنان را به سوى اين عبادت بى نظير معنوى مشتاق و علاقه مند كرد.
راه هاى سوق به معنويات عبارت است از بيان حقايق و بواطن عالم وجود، تبيين فطرت پاك خدا جوى انسان، اشاره به لذت هاى معنوى و نتايج آن و ذكر داستان هايى از عباديات و معنويات سلف صالح و نيز ذكر و توضيح اين مطلب كه تمام زندگى بشر در ماديات خلاصه نمى شود؛ زيرا اگر چنان بود و معنويات جايگاهى در زندگى آدمى نداشت، نبايد بین زندگى افراد بشر و ساير حيوانات تفاوتى باشد، در حالى كه چنين نيست و امتياز انسان به معنويات و تعقل اوست .
سرانجام ، بيان آثار معنوى نماز مانند اينكه: نماز، موجب روشنى چشم رسول خدا صلى الله عليه و آله بود (۴۱) . نماز، انسان را به خدا نزديك مى كند (۴۲)؛ نماز، بهترين عبادت است (۴۳)؛ نماز، ستون استوارى ايمان است (۴۴)؛ نماز، باعث دورى انسان از فحشا و منكر و گناه و نافرمانى خداوند است (۴۵)؛ نماز، كفاره گناهان گذشته است (۴۶) و خشوع در نماز، داراى آثار با ارزش است . (۴۷)
تشويق
تشويق و تحسين با جايگاه ويژه اى كه در تعليم و تربيت دارد، آثار بسيارى بر آن مترتب است كه انكارناپذير است و همواره به عنوان يكى از اصول مهم تربيتى مورد توجه خاص و در تمامى اديان، مذاهب و مكاتب مطرح بوده است .
براى آنكه جوانان و نوجوانان به نماز علاقه مند شوند و به سوى آن گرايش يابند بايد از مسئله مهم تشويق غافل نباشيم و از اين نردبان صعود، بهترين بهره ها را بگيريم.
البته اين امر، اشكال مختلفى هم ممكن است دارا باشد كه يك نمونه آن را به عنوان مثال در اين جا معترض مى شويم .
مثلا مى توان در مساجدى كه نماز جماعت در آنها بر پا مى شود، يك شب در هفته بدون اطلاع قبلى و به وسيله امام جماعت يا يك تن از هيئت امنا، به هر يك از نوجوانان ۱۰ الى ۱۵ ساله حاضر جايزه اى تقديم و اعلام شود كه اين هديه به لحاظ حضور شما در مسجد و جماعت تقديم مى شود؛ در هفته بعد نيز در يك شب غير معين چنين برنامه اى در خصوص جوان هاى ۱۵ تا ۲۰ ساله حاضر اجرا شود.
در هفته سوم جوايزى به نوجوان ها و كودكان (زير ۱۰ سال ) داده شود؛ همين برنامه درباره خواهران حاضر در مسجد به وسيله خانمى كه از قبل معين مى شود، در طول سه هفته انجام مى شود، به اين صورت كه يك هفته درباره پسران و يك هفته در خصوص دختران اجرا شود، و به اين طريق ، ۶ هفته يعنى يك ماه و نيم سپرى مى شود و در اين مدت با شور و حال خاصى كه در مسجد پديد مى آيد، حضور در مسجد مورد توجه خاص جوانان و نوجوانان قرار مى گيرد، پس از سپرى شدن اين ۶ دوره ، مى توان از اول شروع كرد و ۶ دوره ديگر در همان مقاطع سنى را مورد نظر قرار داد.
شايان توضيح است كه اولا، در هر دوره مجدد بايد به همه جوانان و نوجوانان آن مقطع كه در مسجد حاضرند، جايزه داد، حتى اگر مرتبه قبل هم هديه گرفته باشند، تا حضور مستمر در مسجد و جماعت عملى شود. ثالثا، جوايز و هدايا متناسب با سنين مذكور باشد.
البته ، اين كار هزينه، لازم دارد و صرف هر گونه هزينه اى در اين راه اجر و پاداش دارد، اجراى اين طرح در نهايت موجب اشتياق دايمى جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد مى شود.
نمايش
يكى از طرق مؤثر در جذب جوانان و نوجوانان به مسجد، تهيه و پخش فيلم ها، سريال ها و نمايش نامه هاى جالب ، پر بار و جذاب است.
مثلا مى توان يك سرى ميان پرده هاى كوتاه و جالب درباره مسجد و آداب و احكام آن از روى داستان هاى موجود تاريخى با داستان هاى ابداعى تهيه كرد و در قبل از ساعات پخش فيلم هاى حساس و پر بيننده تلويزيون پخش كرد، اگر چه هزينه بسيار داشته باشد.
كار ديگرى كه در اين زمينه مى توان انجام داد، تهيه و ساخت فيلم هاى سينمايى جالب و جذاب است كه پيام اصلى آن مسجد و اهتمام به آن باشد و در سينما و تلويزيون به نمايش در آيد، يا حتى از طريق ويدئو در مراكز علمى ، دينى و اردو براى جوانان به نمايش گذاشته شود.
اردو
مناسب است در ايام تعطيلى مدارس به تشكيل اردوهاى مسجد توجه خاص مبذول شود تا ضمن فراهم آوردن وسايل و امكانات تفريحى براى نوجوانان و جوانان با روش هاى گوناگون انگيزه و علاقه به مسجد را در آنان بيشتر سازد.
اين كار، هم اثر طبيعى بسيارى در كل جامعه دارد، و هم در بين حاضران در اردو تأثيرات شگرفى بر جاى خواهد گذشت .
مسابقات
طرح و برگزارى مسابقات در مسجد بسيار مفيد و پر تأثير خواهد بود؛ اين گونه مسابقات مى تواند در سه بخش انجام پذيرد:
الف ) مسابقات سراسرى و عمومى: سؤال هايى درباره مسجد و آداب و احكام آن از كتابهاى شخصى طرح شود و از طريق روزنامه هاى رسمى كشور در اختيار عموم قرار گيرد و جوايز ارزنده اى براى آن در نظر گرفته شود.
ب ) مسابقات اختصاصى دانش آموزی: همين برنامه با همكارى جدى وزارت معارف در وقت مناسبى كه ايام امتحانات يا ايام تعطيلى مدارس نباشد، در مقطع ابتدایی و متوسطه، انجام شود.
ج ) مسابقات اختصاصى نظامى: همين برنامه ها در محيطهاى نظامى با همكارى اردو و پولیس ملی براى سربازان و در مقاطعى براى فرماندهان انجام شود.
فايده و اثر اين كار آن است كه:
۱ - كتب مختلف و متعددى با موضوع مسجد در اختيار شما زيادى قرار مى گيرد.
۲ - فرهنگ كتابخوانى در جامعه رواج مى يابد.
۳ - طبقات عظيمى از جوان ها و نوجوان ها و نيز زن و مرد كشور با مسائل مسجد آشنا مى شوند.
توضيح اينكه، انتخاب زمان مناسب بسيار لازم و ضرورى است.
نوار
از آنجا كه به دلايل گوناگونى امكان فراگيرى بسيار از احكام و آداب مسجد و نماز جماعت براى عده زيادى از زنان و مردان ، بويژه جوانان و نوجوانان از طريق مطالعه مقدور نيست ، تهيه نوارهاى كاست و توزيع و فروش آن به صورت گسترده مى تواند در تعليم احكام ، آداب ، شرايط، قرائت حمد و سوره ، و هر مسئله اى كه مربوط به مسجد و نماز است ، تأثير شگرفى در سوق جامعه به سوى مسجد داشته باشد.
نمايشگاه
تشكيل نمايشگاه هاى گسترده شهرستانى و استانى و حتى روستايى يك بار در سال و ارائه كتب مربوط به مسجد، نوار كاست نماز و حتى نوارهاى ويدئويى نماز جماعت ، در كنار نمايش و اهداى جايزه به برندگان مى تواند آثار بسيارى در گرايش به مسجد و نماز داشته باشد و مسئله نماز را در بين مردم ، بويژه جوانان و نوجوانان احيا كند.
رعايت ادب
رفع تمامى آنچه درباره مسجد تنفر آور است ، مانند صداى غير متعارف بلندگوها در هنگام اذان و نماز، صداى زشت مؤذن و مكبر، جمع آورى اعانات در مساجد، وجود مهرهاى كثيف و شكسته در مسجد و كثيف و متعفن بودن فرش ها و از طرفى توجه جدى داشتن به نظافت و نظم مساجد و نماز خانه ها و ايجاد هر آنچه جاذبه دار است ، مى تواند نقش عمده اى در جذب همگان بويژه جوانان به سوى مساجد و نماز داشته باشد.
البته در اين باره اقدامهاى مطلوبى انجام شده ، ولى همت بيشترى لازم است ، نواقص زيادى موجود است .
كتب درسى
در كتب درسى از مقطع ابتدايى تا پايان دانشگاه ها، مطلوب و حتى لازم است كه به سبك زيبا و گويا و جذاب و البته با رعايت اختصار، از آداب و اسرار نماز و مسجد بحث هايى گسترده تر از آنچه اينك صورت مى گيرد، گنجانيده شود، تا مسجد، حضورى دايمى در زندگى كودكان ، نوجوانان و جوانان داشته باشد.
در خاتمه: نظر عزيزان را به اين نكته جلب مى كنم كه در يك نظر خواهى از عده اى جوانان عزيز درباره نماز و جاذبه دار شدن مساجد، نكات جالبى به دست آورديم كه ذيلا اهم آن ديدگاه ها را متذكر مى شويم: سؤال اين بود كه:
۱ - چگونه مى توان نماز را در بين جوانان ، داراى جاذبه كرد؟
۲ - چه كنيم تا مساجد ما داراى جاذبه باشد؟
۳ - ايجاد انگيزه و اشتياق در بين جوانها به نماز به طرق مختلف.
۴- تقويت مسائل اعتقادى جوان ها.
۵ - جذاب كردن محيطهاى اقامه نماز.
۶ - آشنا كردن خانواده ها با نماز و احكام آن، كه محل رشد و نموو شكل گيرى جسم و روح جوان هاست.
۷ - سالم سازى محيط و رفع زمينه هاى گناه.
۸ - ورود تكنولوژى جديد به مساجد از قبيل ويدئو و كامپيوتر.
۹ - انتخاب مسئولان جوان و پر شور و نيز امام جماعت خوش ذوق و خوش خلق.
۱۰ - مراعات بهداشت، نظافت و نظم در مساجد.
۱۱ - ايجاد برنامه هاى متنوع در كنار نماز جماعت در مساجد.
۱۲ - ايجاد كلاس هاى روان شناسى براى ائمه جماعات به منظور فراگيرى طريقه بهتر برخورد با مردم و جوانان.
۱۳ - تسريع در اقامه جماعات.
۱۴ - مراعات سه اصل:
- مكان (زيباسازى مساجد، و ساختن نمازخانه هاى شيشه اى در پارك ها كه جذاب است و هم تبليغى براى نماز خوانى ).
- زمان (اقامه نمازها در اول وقت و با سرعت ).
- لباس (پوشيدن لباس هاى سفيد و متحدالشكل به هنگام جماعت ).
پی نوشت:
۱-بقره / ۲۳۸.
۲-عنكبوت / ۴۵.
۳-مؤمنون / ۱ - ۲.
۴-نسأ / ۴۳؛ ماعون / ۴ - ۵؛ مريم / ۵۹.
۵-مدثر / ۴۳ - ۳۰.
۶-بحارالانوار: ج ۷۹، ص ۲۳۱.
۷-غررالحكم .
۸-غررالحكم .
۹-وسائل الشيعة : ج ۳، ص ۲۶.
۱۰-بحارالانوار: ج ۷۵، ص ۷۷.
۱۱-همان : ج ۱۰، ص ۹۹.
۱۲-همان : ج ۷۹، ص ۲۰۹ و ج ۶۷، ص ۴۰۶.
۱۳-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۶۶.
۱۴-بحارالانوار: ج ۷۹، ص ۱۹۸.
۱۵-همان : ج ۱۰، ص ۳۶۹.
۱۶-همان : ج ۷۹، ص ۲۰۷.
۱۷-همان : ج ۷۴، ص ۲۷۱.
۱۸-همان : ج ۷۲، ص ۵۷.
۱۹-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۶۹.
۲۰-بحارالانوار: ج ۸۲، ص ۲۳۰.
۲۱-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۶۸؛ بحارالانوار: ج ۷۹، ص ۲۱۶.
۲۲-همان : ج ۷۹، ص ۳۵۹ و ج ۱۰، ص ۱۰۰؛ فروع كافى : ج ۳، ص ۲۷۴.
۲۳-همان : ج ۳، ص ۳۰۹؛ بحارالانوار: ج ۷۲، ص ۴ و ج ۸۲، ص ۲۳۰.
۲۴-ابراهيم / ۳۷.
۲۵-شايان ذكر است كه رديف گذارى به شكل حاضر دليلى بر اهميت بيشتر رديف هاى جلوتر نيست .
۲۶-احزاب / ۲۱.
۲۷-ممتحنه / ۴.
۲۸-بحارالانوار: ج ۶۹، ص ۱۷۸.
۲۹-بعضى از آن جلوه ها، در كتاب داستان نماز عارفان چاپ ستاد طرح اقامه نماز جمع آورى و عرضه شده است .
۳۰-وسائل الشيعة : ج ۴، ص ۸۰۱.
۳۱-همان : ج ۳، ص ۲۴.
۳۲-يونس / ۵؛ قصص / ۷۱.
۳۳-ملك / ۳۰؛ روم ۲۴؛ عنكبوت / ۶۳؛ بقره / ۲۲.
۳۴-انعام / ۱۴۱؛ زمر / ۲۱؛ واقعه / ۶۴.
۳۵-ابراهيم / ۳۴.
۳۶-نحل / ۱۸.
۳۷-نحل / ۵۳.
۳۸-همان / ۱۱۴.
۳۹-ابراهيم / ۷.
۴۰-وسائل الشيعة : ج ۳، ص ۲۶.
۴۱-بحارالانوار: ج ۷۵، ص ۷۷.
۴۲-همان : ج ۱۰، ص ۹۹.
۴۳-همان : ج ۷۶، ص ۴۰۶.
۴۴-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۲۶.
۴۵-عنكبوت / ۴۵؛ بحارالانوار: ج ۸۰، ص ۱۹۸.
۴۶-همان : ج ۸۰، ص ۲۰۵.
۴۷-همان : ج ۸۲، ص ۲۳۰ و ج ۷۵، ص ۱۳۱.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی ستاد اقامه نماز
خداوند متعال صريحا به محافظت و مراقبت از آن توصيه كرده (۱) آن را بازدارنده گناهان و انحرافات ناميده (۲)، خشوع و خضوع در آن را موجب فرح، نجات و رستگارى دانسته (۳) ضايع كردن نماز و سستى در آن را مورد نكوهش شديد قرار داده (۴)، و ترك نماز و بى اعتنايى به آن را از عوامل دوزخى شدن انسان شمرده است. (۵)
در روايات اسلامى از نماز با تعبيرات به خصوصى ياد شده كه درباره سايرعبادات اين گونه تعابير ديده نمى شود، بعضى از آن تعبيرات عبارت اند از:
مايه رضايت خداوند (۶)، حصن و قلعه اى در برابر مكايد شيطان (۷)، موجب نزول رحمت پروردگار (۸)، محبوب ترين اعمال نزد خداوند (۹)، روشنى چشم رسول خدا (۱۰) موجب تقرب به خداوند (۱۱)، بهترين عمل (۱۲)، ستون خيمه دين (۱۳)، باز دارنده از گناه (۱۴)، اولين عمل مورد محاسبه در قيامت (۱۵) و كفاره گناهان (۱۶).
علاوه بر اين تعابير، عناوين خاصى نيز در روايات ديده مى شود كه هر يك سر فصلى براى بحثى عميق و گسترده است، همچون: اهتمام به نماز جماعت (۱۷)، لزوم اداى كامل نماز (۱۸)، پرهيز از سبك شمردن نماز (۱۹)، پايبندى به خضوع و خشوع در برابر نماز (۲۰)، نهى از ترك يا تضيع نماز (۲۱)، سفارش به اقامه نماز در اول وقت (۲۲) و رعايت آداب نماز. (۲۳)
در اهميت نماز و مناجات با خداوند همين بس كه حضرت ابراهيم عليه السلام منادى بزرگ توحيد در گيتى و بنا كننده قبله اى براى موحدان عالى و كعبه اى براى خداجويان جهان، فلسفه هجرت طاقت فرسا و سكونت دادن همسر و فرزند خردسالش را در بيابان خشك و بى آب و گياه و به دور از آبادانى مكه، تنها اقامه نماز و همه گير و جهان مشمول شدن آن ذكر كرد و گفت:
ربنا انى أسكنت من ذريتى بواد غير ذى زرع عند بيتك المحرم ربنا ليقيموا الصلاة. (۲۴)
و اما سخن در اين است كه نماز با اين همه عظمت و اهميتى كه دارد، چگونه بايد همه گير شود؟ در پاسخ به اين سؤال مى توان نكاتى متعرض شد كه بعضى از مهم ترين آنها به اين شرح است. (۲۵)
معرفى الگو
با توجه به توصيه هاى مكرر شارع مقدس و عقلاى عالم درباره نقش اساسى الگو و اسوه در زندگى بشر و كارآيى اين اصل مهم، جايگاه ويژه در مسائل تربيتى به صورت عام و در مسئله همه شمول كردن نماز به صورت خاص پيدا مى كند.
قرآن مجيد مى فرمايد:
لقد كان لكم فى رسول الله اسوة حسنة لمن كان يرجوا الله و اليوم الآخر... . (۲۶)
به تحقيق كه رسول خدا براى شما الگو و اسوه نيكويى است براى هر كسى كه به خدا و آخرت ايمان دارد.
و در آيه ديگر، حضرت ابراهيم عليه السلام را مقتداى خداپرستان، حقجويان و هدايت طلبان معرفى كرده است. (۲۷)
در بسيارى ديگر از آيات، به طور ضمنى بر الگو پذيرى مسلمانان تأكيد كرده و از آن به عنوان يكى از راه هاى صحيح هدايت و رستگارى نام برده است؛ در روايات و احاديث نيز در اين باره سخن هايى به ميان آمده و مطالب متعددى مورد تعرض قرار گرفته است.
در حديث جالب و هشدار دهنده اى از امام سجاد عليه السلام ، آمده است: مبغوض ترين مردم نزد خداوند كسى است كه به اعمال و رفتار امام، پيشوا، رهبر و اسوه خود اقتدأ نكند. (۲۸) كه گوياى نقش پر اثر و با اهميت پيروى از الگوها و اسوه ها در زندگى بشر است.
ما نيز مى توانيم به عنوان بهترين راه جذب مردم، به ويژه جوانان و نوجوانان به سوى نماز، از بيان لطافت ها و ظرافت هاى نمازهاى پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله، ائمه اطهار عليهم السلام و اصحاب و الا تبارشان و علما بهره زياد و مؤثرى ببريم. (۲۹)
رعايت اختصار
مختصر بودن نماز علاوه بر آنكه مطلوب است ، مورد توصيه پيشوايان دينى نيز قرار گرفته و در حديثى آمده است كه :
رسول خدا صلى الله عليه و آله كامل ترين نمازها را اقامه مى كردند، در حالى كه كوتاه ترين و مختصرترين نمازها همان نماز رسول خدا صلى الله عليه و آله بود. (۳۰)
امام صادق عليه السلام فرمودند:
كوتاه به جاى آوردن نمازهاى واجب و مخصوصا نماز جماعت و طولانى كردن نوافل و نمازهاى مستحبى ، عبادت و مورد توصيه است . (۳۱)
معرفى آثار مادى
تبيين نعمت هاى پروردگار متعال فوايد تربيتى بسيارى دارد كه ترديد ناپذير است، لذا خداى منان در جاى جاى قرآن كريم، به مواهب و نعمت هايى كه بر بشر ارزانى داشته، اشاره فرموده است.
گاه از نعمت روز، روشنايى و خورشيد ياد مى كند (۳۲) ، گاه نعمت آب گوارا و مشروب را متذكر مى شود (۳۳)، از محصولات زراعى به عنوان نعمتى الهى نام مى برد (۳۴)، گاه نيز از مجموعه نعمت هاى الهى ياد مى كند. (۳۵)
در نهايت در يك جمله رسا و گويا و پر معنا از شمارش ناپذير بودن نعمت هاى الهى سخن گفته و مى فرمايد: ان تعدوا نعمة الله لا تحصوها (۳۶) و براى آنكه تمامى مواهب و نعمت هاى ظاهر و باطن و مادى و معنوى را فقط از ذات بارى بدانيم و ديگر عوامل را در دستيابى به آنها دخيل و سهيم ندانيم، مى فرمايد:
(و ما بكم من نعمة فمن الله ). (۳۷)
هر نعمتى كه براى شماست از طرف خداوند است .
از سوى ديگر، علاوه بر آنكه خداوند متعال در قرآن مجيد، يكى از عوامل ازدياد نعمت ها را شكر گذارى و سپاس از آنها دانسته (۳۸)، كفران و ناسپاسى نعمت ها را موجب سلب و يا كم اثر و بى بركت شدن آنها معرفى كرده است و مى فرمايد:
لئن شكرتم لأزيدنكم و لئن كفرتم ان عذابى لشديد. (۳۹)
عقل و وجدان آدمى نيز بر لزوم سپاسگذارى از كسى كه خیرى به آنان رسانده يا نعمتى به او داده است، تأكيد دارد.
بنابراين، شكرگزارى از خداوند بخشنده نعمت ها، از اوجب واجبات براى انسان، به ويژه معتقدان به مكاتب آسمانى است و نماز عالى ترين، زيباترين و رساترين سپاس ها از پروردگار متعال است. (۴۰)
تبيين لذائذ معنوى
بى شك ، فطرت آدمى پاك و خداجوى است و گرايش ناخود آگاهى به معنويات و امور ماوراى طبيعى دارد و اين غبار ماديات است كه چون بر آن مى نشيند آن را به ظاهر از مسير اصلى خود منحرف مى سازد؛ از اين رو با زدودن آن غبار مى توان انحراف ايجاد شده را نيز از بين برد و فطرت را به مسير اصلى معنوى خود باز گرداند.
از سوى ديگر اگرانسانى به سوى معنويات سوق داده مى شود و توجه به مظاهر مادى ضعيف و كمرنگ گردد، قطعا از جلوه هاى معنوى اعمال لذت بسيار مى برد و كم كم به جايى مى رسد كه تمام خوشى ها و لذت را در توجه به معنويات مى يابد و جز آن را لذت واقعى نمى انگارد.
از آنجا كه سرچشمه تمامى معنويات وجود مقدس خداوند متعالى است، چنين انسانى از مناجات، راز و نياز، تقرب به ذات لايزال او لذت ها مى برد و با حضرت حق انس فراوان مى گيرد.
پس بايد به هر وسيله ممكن سعى شود تا مؤمنان، به ويژه جوانان جامعه ابتدا به سوى معنويات سوق داده شوند و اشتياق به معنويات در آنها زنده شود، آنگاه با ذكر آثار و فوايد معنوى نماز آنان را به سوى اين عبادت بى نظير معنوى مشتاق و علاقه مند كرد.
راه هاى سوق به معنويات عبارت است از بيان حقايق و بواطن عالم وجود، تبيين فطرت پاك خدا جوى انسان، اشاره به لذت هاى معنوى و نتايج آن و ذكر داستان هايى از عباديات و معنويات سلف صالح و نيز ذكر و توضيح اين مطلب كه تمام زندگى بشر در ماديات خلاصه نمى شود؛ زيرا اگر چنان بود و معنويات جايگاهى در زندگى آدمى نداشت، نبايد بین زندگى افراد بشر و ساير حيوانات تفاوتى باشد، در حالى كه چنين نيست و امتياز انسان به معنويات و تعقل اوست .
سرانجام ، بيان آثار معنوى نماز مانند اينكه: نماز، موجب روشنى چشم رسول خدا صلى الله عليه و آله بود (۴۱) . نماز، انسان را به خدا نزديك مى كند (۴۲)؛ نماز، بهترين عبادت است (۴۳)؛ نماز، ستون استوارى ايمان است (۴۴)؛ نماز، باعث دورى انسان از فحشا و منكر و گناه و نافرمانى خداوند است (۴۵)؛ نماز، كفاره گناهان گذشته است (۴۶) و خشوع در نماز، داراى آثار با ارزش است . (۴۷)
تشويق
تشويق و تحسين با جايگاه ويژه اى كه در تعليم و تربيت دارد، آثار بسيارى بر آن مترتب است كه انكارناپذير است و همواره به عنوان يكى از اصول مهم تربيتى مورد توجه خاص و در تمامى اديان، مذاهب و مكاتب مطرح بوده است .
براى آنكه جوانان و نوجوانان به نماز علاقه مند شوند و به سوى آن گرايش يابند بايد از مسئله مهم تشويق غافل نباشيم و از اين نردبان صعود، بهترين بهره ها را بگيريم.
البته اين امر، اشكال مختلفى هم ممكن است دارا باشد كه يك نمونه آن را به عنوان مثال در اين جا معترض مى شويم .
مثلا مى توان در مساجدى كه نماز جماعت در آنها بر پا مى شود، يك شب در هفته بدون اطلاع قبلى و به وسيله امام جماعت يا يك تن از هيئت امنا، به هر يك از نوجوانان ۱۰ الى ۱۵ ساله حاضر جايزه اى تقديم و اعلام شود كه اين هديه به لحاظ حضور شما در مسجد و جماعت تقديم مى شود؛ در هفته بعد نيز در يك شب غير معين چنين برنامه اى در خصوص جوان هاى ۱۵ تا ۲۰ ساله حاضر اجرا شود.
در هفته سوم جوايزى به نوجوان ها و كودكان (زير ۱۰ سال ) داده شود؛ همين برنامه درباره خواهران حاضر در مسجد به وسيله خانمى كه از قبل معين مى شود، در طول سه هفته انجام مى شود، به اين صورت كه يك هفته درباره پسران و يك هفته در خصوص دختران اجرا شود، و به اين طريق ، ۶ هفته يعنى يك ماه و نيم سپرى مى شود و در اين مدت با شور و حال خاصى كه در مسجد پديد مى آيد، حضور در مسجد مورد توجه خاص جوانان و نوجوانان قرار مى گيرد، پس از سپرى شدن اين ۶ دوره ، مى توان از اول شروع كرد و ۶ دوره ديگر در همان مقاطع سنى را مورد نظر قرار داد.
شايان توضيح است كه اولا، در هر دوره مجدد بايد به همه جوانان و نوجوانان آن مقطع كه در مسجد حاضرند، جايزه داد، حتى اگر مرتبه قبل هم هديه گرفته باشند، تا حضور مستمر در مسجد و جماعت عملى شود. ثالثا، جوايز و هدايا متناسب با سنين مذكور باشد.
البته ، اين كار هزينه، لازم دارد و صرف هر گونه هزينه اى در اين راه اجر و پاداش دارد، اجراى اين طرح در نهايت موجب اشتياق دايمى جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد مى شود.
نمايش
يكى از طرق مؤثر در جذب جوانان و نوجوانان به مسجد، تهيه و پخش فيلم ها، سريال ها و نمايش نامه هاى جالب ، پر بار و جذاب است.
مثلا مى توان يك سرى ميان پرده هاى كوتاه و جالب درباره مسجد و آداب و احكام آن از روى داستان هاى موجود تاريخى با داستان هاى ابداعى تهيه كرد و در قبل از ساعات پخش فيلم هاى حساس و پر بيننده تلويزيون پخش كرد، اگر چه هزينه بسيار داشته باشد.
كار ديگرى كه در اين زمينه مى توان انجام داد، تهيه و ساخت فيلم هاى سينمايى جالب و جذاب است كه پيام اصلى آن مسجد و اهتمام به آن باشد و در سينما و تلويزيون به نمايش در آيد، يا حتى از طريق ويدئو در مراكز علمى ، دينى و اردو براى جوانان به نمايش گذاشته شود.
اردو
مناسب است در ايام تعطيلى مدارس به تشكيل اردوهاى مسجد توجه خاص مبذول شود تا ضمن فراهم آوردن وسايل و امكانات تفريحى براى نوجوانان و جوانان با روش هاى گوناگون انگيزه و علاقه به مسجد را در آنان بيشتر سازد.
اين كار، هم اثر طبيعى بسيارى در كل جامعه دارد، و هم در بين حاضران در اردو تأثيرات شگرفى بر جاى خواهد گذشت .
مسابقات
طرح و برگزارى مسابقات در مسجد بسيار مفيد و پر تأثير خواهد بود؛ اين گونه مسابقات مى تواند در سه بخش انجام پذيرد:
الف ) مسابقات سراسرى و عمومى: سؤال هايى درباره مسجد و آداب و احكام آن از كتابهاى شخصى طرح شود و از طريق روزنامه هاى رسمى كشور در اختيار عموم قرار گيرد و جوايز ارزنده اى براى آن در نظر گرفته شود.
ب ) مسابقات اختصاصى دانش آموزی: همين برنامه با همكارى جدى وزارت معارف در وقت مناسبى كه ايام امتحانات يا ايام تعطيلى مدارس نباشد، در مقطع ابتدایی و متوسطه، انجام شود.
ج ) مسابقات اختصاصى نظامى: همين برنامه ها در محيطهاى نظامى با همكارى اردو و پولیس ملی براى سربازان و در مقاطعى براى فرماندهان انجام شود.
فايده و اثر اين كار آن است كه:
۱ - كتب مختلف و متعددى با موضوع مسجد در اختيار شما زيادى قرار مى گيرد.
۲ - فرهنگ كتابخوانى در جامعه رواج مى يابد.
۳ - طبقات عظيمى از جوان ها و نوجوان ها و نيز زن و مرد كشور با مسائل مسجد آشنا مى شوند.
توضيح اينكه، انتخاب زمان مناسب بسيار لازم و ضرورى است.
نوار
از آنجا كه به دلايل گوناگونى امكان فراگيرى بسيار از احكام و آداب مسجد و نماز جماعت براى عده زيادى از زنان و مردان ، بويژه جوانان و نوجوانان از طريق مطالعه مقدور نيست ، تهيه نوارهاى كاست و توزيع و فروش آن به صورت گسترده مى تواند در تعليم احكام ، آداب ، شرايط، قرائت حمد و سوره ، و هر مسئله اى كه مربوط به مسجد و نماز است ، تأثير شگرفى در سوق جامعه به سوى مسجد داشته باشد.
نمايشگاه
تشكيل نمايشگاه هاى گسترده شهرستانى و استانى و حتى روستايى يك بار در سال و ارائه كتب مربوط به مسجد، نوار كاست نماز و حتى نوارهاى ويدئويى نماز جماعت ، در كنار نمايش و اهداى جايزه به برندگان مى تواند آثار بسيارى در گرايش به مسجد و نماز داشته باشد و مسئله نماز را در بين مردم ، بويژه جوانان و نوجوانان احيا كند.
رعايت ادب
رفع تمامى آنچه درباره مسجد تنفر آور است ، مانند صداى غير متعارف بلندگوها در هنگام اذان و نماز، صداى زشت مؤذن و مكبر، جمع آورى اعانات در مساجد، وجود مهرهاى كثيف و شكسته در مسجد و كثيف و متعفن بودن فرش ها و از طرفى توجه جدى داشتن به نظافت و نظم مساجد و نماز خانه ها و ايجاد هر آنچه جاذبه دار است ، مى تواند نقش عمده اى در جذب همگان بويژه جوانان به سوى مساجد و نماز داشته باشد.
البته در اين باره اقدامهاى مطلوبى انجام شده ، ولى همت بيشترى لازم است ، نواقص زيادى موجود است .
كتب درسى
در كتب درسى از مقطع ابتدايى تا پايان دانشگاه ها، مطلوب و حتى لازم است كه به سبك زيبا و گويا و جذاب و البته با رعايت اختصار، از آداب و اسرار نماز و مسجد بحث هايى گسترده تر از آنچه اينك صورت مى گيرد، گنجانيده شود، تا مسجد، حضورى دايمى در زندگى كودكان ، نوجوانان و جوانان داشته باشد.
در خاتمه: نظر عزيزان را به اين نكته جلب مى كنم كه در يك نظر خواهى از عده اى جوانان عزيز درباره نماز و جاذبه دار شدن مساجد، نكات جالبى به دست آورديم كه ذيلا اهم آن ديدگاه ها را متذكر مى شويم: سؤال اين بود كه:
۱ - چگونه مى توان نماز را در بين جوانان ، داراى جاذبه كرد؟
۲ - چه كنيم تا مساجد ما داراى جاذبه باشد؟
۳ - ايجاد انگيزه و اشتياق در بين جوانها به نماز به طرق مختلف.
۴- تقويت مسائل اعتقادى جوان ها.
۵ - جذاب كردن محيطهاى اقامه نماز.
۶ - آشنا كردن خانواده ها با نماز و احكام آن، كه محل رشد و نموو شكل گيرى جسم و روح جوان هاست.
۷ - سالم سازى محيط و رفع زمينه هاى گناه.
۸ - ورود تكنولوژى جديد به مساجد از قبيل ويدئو و كامپيوتر.
۹ - انتخاب مسئولان جوان و پر شور و نيز امام جماعت خوش ذوق و خوش خلق.
۱۰ - مراعات بهداشت، نظافت و نظم در مساجد.
۱۱ - ايجاد برنامه هاى متنوع در كنار نماز جماعت در مساجد.
۱۲ - ايجاد كلاس هاى روان شناسى براى ائمه جماعات به منظور فراگيرى طريقه بهتر برخورد با مردم و جوانان.
۱۳ - تسريع در اقامه جماعات.
۱۴ - مراعات سه اصل:
- مكان (زيباسازى مساجد، و ساختن نمازخانه هاى شيشه اى در پارك ها كه جذاب است و هم تبليغى براى نماز خوانى ).
- زمان (اقامه نمازها در اول وقت و با سرعت ).
- لباس (پوشيدن لباس هاى سفيد و متحدالشكل به هنگام جماعت ).
پی نوشت:
۱-بقره / ۲۳۸.
۲-عنكبوت / ۴۵.
۳-مؤمنون / ۱ - ۲.
۴-نسأ / ۴۳؛ ماعون / ۴ - ۵؛ مريم / ۵۹.
۵-مدثر / ۴۳ - ۳۰.
۶-بحارالانوار: ج ۷۹، ص ۲۳۱.
۷-غررالحكم .
۸-غررالحكم .
۹-وسائل الشيعة : ج ۳، ص ۲۶.
۱۰-بحارالانوار: ج ۷۵، ص ۷۷.
۱۱-همان : ج ۱۰، ص ۹۹.
۱۲-همان : ج ۷۹، ص ۲۰۹ و ج ۶۷، ص ۴۰۶.
۱۳-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۶۶.
۱۴-بحارالانوار: ج ۷۹، ص ۱۹۸.
۱۵-همان : ج ۱۰، ص ۳۶۹.
۱۶-همان : ج ۷۹، ص ۲۰۷.
۱۷-همان : ج ۷۴، ص ۲۷۱.
۱۸-همان : ج ۷۲، ص ۵۷.
۱۹-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۶۹.
۲۰-بحارالانوار: ج ۸۲، ص ۲۳۰.
۲۱-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۶۸؛ بحارالانوار: ج ۷۹، ص ۲۱۶.
۲۲-همان : ج ۷۹، ص ۳۵۹ و ج ۱۰، ص ۱۰۰؛ فروع كافى : ج ۳، ص ۲۷۴.
۲۳-همان : ج ۳، ص ۳۰۹؛ بحارالانوار: ج ۷۲، ص ۴ و ج ۸۲، ص ۲۳۰.
۲۴-ابراهيم / ۳۷.
۲۵-شايان ذكر است كه رديف گذارى به شكل حاضر دليلى بر اهميت بيشتر رديف هاى جلوتر نيست .
۲۶-احزاب / ۲۱.
۲۷-ممتحنه / ۴.
۲۸-بحارالانوار: ج ۶۹، ص ۱۷۸.
۲۹-بعضى از آن جلوه ها، در كتاب داستان نماز عارفان چاپ ستاد طرح اقامه نماز جمع آورى و عرضه شده است .
۳۰-وسائل الشيعة : ج ۴، ص ۸۰۱.
۳۱-همان : ج ۳، ص ۲۴.
۳۲-يونس / ۵؛ قصص / ۷۱.
۳۳-ملك / ۳۰؛ روم ۲۴؛ عنكبوت / ۶۳؛ بقره / ۲۲.
۳۴-انعام / ۱۴۱؛ زمر / ۲۱؛ واقعه / ۶۴.
۳۵-ابراهيم / ۳۴.
۳۶-نحل / ۱۸.
۳۷-نحل / ۵۳.
۳۸-همان / ۱۱۴.
۳۹-ابراهيم / ۷.
۴۰-وسائل الشيعة : ج ۳، ص ۲۶.
۴۱-بحارالانوار: ج ۷۵، ص ۷۷.
۴۲-همان : ج ۱۰، ص ۹۹.
۴۳-همان : ج ۷۶، ص ۴۰۶.
۴۴-فروع كافى : ج ۳، ص ۲۲۶.
۴۵-عنكبوت / ۴۵؛ بحارالانوار: ج ۸۰، ص ۱۹۸.
۴۶-همان : ج ۸۰، ص ۲۰۵.
۴۷-همان : ج ۸۲، ص ۲۳۰ و ج ۷۵، ص ۱۳۱.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی ستاد اقامه نماز
منبع : خبرگزاری صدای افغان(آوا)
