آیا چین و روسیه دخالت امریکا را در منطقه برمی تابند؟

حضور و نفوذ روزافزون ايالات متحده در آسياي مركزي، به ويژه پس از يازده سپتامبر و اشغال افغانستان، به نوعي به دغدغه امنيتي چين تبديل شده است. اين خود باعث شده تا چين به شكلي جدي تر به همكاري نهادمند با كشورهاي همسايه در قالب سازمان همكاري شانگهاي بپردازد و با هماهنگي روسيه به نوعي در برابر نفوذ روزافزون ايالات متحده ايجاد موازنه كند. رهبران پكن در مناسبت هاي مختلف ايده نظام چندقطبي را در تقابل با يك جانبه گرايي امريكا مطرح كرده اند. سازمان همكاري شانگهاي انعكاسي از افزايش همكاري امنيتي بين روسيه و چين است كه از منتقدان اصلي ايالات متحده امريكا در نظام بين المللي هستند. عدم عضويت ايالات متحده در سازمان همكاري شانگهاي بر اهميت آن افزوده است زيرا نظم پس از جنگ سرد يك نظم امريكايي است و عدم عضويت ايالات متحده در اين سازمان، ممكن است به اين معنا باشد كه این سازمان در رويارويی با امريكا قرار دارد. اهميت ديگر سازمان همكاري شانگهاي به مجاورت جغرافيايي با اروپا اشاره دارد. زيرا كه این سازمان در حيات خلوت اروپا حضور دارد. افزون بر اين هند به عنوان يك قدرت در حال رشد، عضو ناظر اين سازمان است. بنابراين دولت هاي عضو سازمان ظرفيت زيادي براي اصلاح يا تغيير توازن قوا در نظام بين الملل دارند و ممكن است نظام بين الملل كنوني را تغيير دهند. سازمان شانگهاي از اين نظر كه به عنوان يك نيروي قدرتمند در مقابل هژموني گرايي و سياست قدرت سالاری امریکاست، داراي اهميت است. اين سازمان به حق كشورها، براي توسعه دادن سياست ها، اقتصادها و جوامع شان به روش خودشان احترام مي گذارد. و مخالف استفاده ازقدرت اجرايي حقوق بشر يا حقوق بشردوستانه با هدف دخالت در امور داخلي كشورها است و از همبستگي كشورهاي عضو براي ساختن نظم نوين سياست و اقتصاد بين المللي حمايت می کند. بيانيه 2004 سازمان شانگهاي مبني بر خروج نيروهاي امريكايي از منطقه آسياي مركزي نشان مي دهد كه اعضاي سازمان شانگهاي دسترسي ايالات متحده به قلمروهاي خود براي رفت وآمد را مجاز نمي دانند. چين و روسيه و ديگر دولت هاي آسياي مركزي اجازه استفاده از فضاي هوايي خود را براي مبارزه با تروريسم به امريكا داده بود و حتي مكان هايي را هم براي پايگاه هاي ايالات متحده تدارك ديده بودند. اما اين جريان در سال2004 زماني كه اعضاي سازمان همكاري شانگهاي بيانيه تقاضاي تعيين تاريخ خروج نيروهاي امريكايي از منطقه را صادر كردند، وارونه شد. براساس اين درخواست نيروهاي امريكايي درپايان سال 2005 پايگاه نظامي خان آباد ازبكستان را ترك كردند. بنابراين تحت فشار قرار دادن امريكا براي ترك پايگاه هاي خود در آسياي مركزي، اهميت ديگر اين سازمان محسوب می شود. انجام عمليات نظامي مشترك گروه شانگهای يكي ديگر از فعاليت هاي این سازمان است. مبناي نظريه موازنه قوا، وانجام عمليات نظامي سازمان شانگهاي، در واقع مي تواند به عنوان واكنشي در برابر سياست خارجي امريكا در منطقه مورد توجه قرار گيرد. چين به دلايل استراتژيكي، به شدت نگران محاصره استراتژيكي خود توسط امريكا است و پايگاه هاي نظامي امريكا در مناطق مختلف اطراف قلمرو خود را تهديدي اساسي براي امنيت و منافع خويش ارزيابي مي كند. به ويژه حضور امريكا در منطقه آسياي مركزي را مخالف با امنيت نظامي و منافع اقتصادي خود مي داند، بنابراين تلاش مي كند با تقويت هر چه بيشتر سازمان شانگهاي از آن به عنوان يك اهرم قدرت استفاده كند.
پس از يك دوره كشمكش روسيه و غرب، اكنون شواهد تاز ه اي از رويارويي امريكا و چين نمايان شده است. چين به عنوان پرجمعيت ترين كشور جهان با داشتن بالاترين نرخ رشد اقتصادي در سطح نظام بين المللي، از جمله كشورهايي است كه قدرت هژموني ايالات متحده امريكا را برنمي تابد، لكن قصد رويارويي مستقيم با آن كشور را نيز ندارد، بلكه سعي مي كند با افزايش هزينه هاي رهبري ايالات متحده امريكا در سطح نظام بين المللي، بدون رويارويي مستقيم، به كسب جايگاه خود در سطح نظام بين المللي بپردازد. براي چين، حضور امريكا براي سركوب بنيادگرايان اسلامي در اصل امري مثبت برآوردشده است ولي تداوم حضور نظامي امريكا در آسياي مركزي جنبه مثبتي در بر ندارد. چيني هاكه به شدت نگران امنيت و آرامش در ولایت سين كيانگ هستند از سركوب اسلام گرايان افراطي در پرتو حضور مستقيم آمريكا استقبال كردند، ولي آنها هم مانند رهبران روسيه ادامه حضور امريكا را با منافع خود در منطقه در تعارض يافته اند. به ويژه براي مقام هاي چين تلاش امريكا براي دستيابي به پايگاه هوايي در شمال قزاقستان، كه در دوران اتحاد شوروي محل استقرار تأسيسات و تجهيزات اقدا م هاي استراتژيك عليه چين بود، بازتاب هاي منفي در برداشت. 

نویسنده: شریف مسعودی