افغانستان و چالش زندان های دو دروازه ای!

واگذاری مسئولیت زندان بگرام به روز پنجشنبه گذشته از سوی دفتر ریاست جمهوری اعلام شد و این امر، واکنش های متفاوتی را به دنبال داشت.
نیروهای آمریکایی در واکنش به این تصمیم گفتند که مدت زمان یکماهه برای انتقال کامل مسئولیت زندان بگرام به دولت افغانستان با توجه به ظرفیت و توانمندی امنیتی دولت افغانستان، بسیار زودهنگام و شتاب زده است.
از سوی دیگر، به تازگی جنرال امیرمحمد جمشید؛ رییس اداره زندان های افغانستان اعلام کرده که این اداره، آمادگی پذیرش مسئولیت زندان بگرام را دارد.
انتقال مسئولیت زندان های تحت کنترول نیروهای خارجی که خارج از دیدرس دولت و نهادهای قانونی و قضایی کشور قرار دارند، بخشی از شرایط احراز کامل حاکمیت ملی افغانستان و اعمال صلاحیت های قانونی دولت این کشور است؛ اما این امر باید تحت شرایط و تمهیداتی انجام شود که در هر حال، پیش از آنکه به محدودسازی صلاحیت های نیروهای خارجی بیانجامد، بهانه ای به دست آنها ندهد تا همواره به عنوان ناتوانی دولت و نهادهای امنیتی افغانستان،‌ دولت این کشور را از اعمال حق و صلاحیت قانونی خود محروم کنند.
مسئولیت های امنیتی زندان ها در افغانستان و ضعف آشکار نهادهای امنیتی افغانستان نسبت به پاسداری و حفاظت از حریم همواره خطرناک زندان ها و زندانیان، یکی از چالش های عمده دولت موجود در طی ده سال گذشته بوده است.
رسوایی زندان قندهار و فرار پرسش برانگیز حدود 500 زندانی خطرناک از آن، شورش های مکرر در زندان پلچرخی کابل، ناآرامی های اخیر در زندان ولایت تخار و موارد دیگری از این دست، از جمله کارنامه های غیرقابل دفاع دولت افغانستان،‌ اداره امور زندان ها و نیروهای امنیتی بوده است.
در کنار این موضوعات، نکته قابل تامل دیگر، بازداشت نیروهای مخالف و مخرب مسلح توسط نیروهای امنیتی و رهایی آنها از سوی نهادهای اجرایی کشور به هر بهانه ای می باشد. این موضوع، منجر به شکل گیری شرایطی شده که به یک تعبیر ساده می توان از آن، به "زندان های دو دروازه ای" نام برد. زندان هایی که از یک دروازه آن، زندانیان خطرناک در اثر تلاش های شبانه روزی نیروهای امنیتی، بازداشت و وارد زندان می شوند و از دروازه دیگر آن،‌ افراد یادشده چندی بعد بدون محاکمه و طی مراحل قانونی و قضایی، رها می شوند.
اما مهمتر از همه این است که هیچیک از دلایل و عوامل یادشده موجب نمی شود که نیروهای خارجی در خاک افغانستان، بدون اجازه و توافق دولت افغانستان، زندان ها و شکنجه گاه هایی برپا کنند و در این خصوص به هیچ نهاد داخلی و خارجی به استثنای سازمان جهان صلیب سرخ آن هم به صورت محدود و فرمایشی، حق نظارت و ارزیابی از عملکرد خود را ندهند.
دولت افغانستان در حالی طرح واگذاری مسئولیت زندان بگرام از نیروهای آمریکایی به افغان ها را مطرح می کند که به دنبال آن،‌ اعلام کرد که این نیروها در زندان بگرام با زندانیان بدرفتاری کرده اند.
وزارت امور خارجه آمریکا نیز در پاسخ به این ادعا گفت که اگر شواهدی در این مورد وجود داشته باشد بررسی خواهد شد.
این در حالی است که بدرفتاری با زندانیان در زندان های تحت کنترول نیروهای آمریکایی، امری بی سابقه نیست. این نیروها، هم در عراق،‌ هم در گوانتانامو و هم در بگرام با زندانیان بدرفتاری کرده اند؛‌ اما وزارت خارجه آمریکا پیش از آنکه در این مورد اعلام آمادگی می کرد، بایستی به دولت و نهادهای قانونی و قضایی افغانستان این حق را می داد که از زندان هایی که در خاک این کشور اما خارج از کنترول آن قرار دارند، نظارت کند. این حق در طول این سال ها به افغانستان داده نشد.
بنابراین، دولت افغانستان،‌ حتا اگر به دلیل ضعف های امنیتی و قضایی در زمینه به دست گیری کنترول زندان بگرام، اکنون قادر به پذیرش این مسئولیت نیست؛ نیروهای خارجی دست کم برای مدتی که این توانایی در دولت افغانستان ایجاد گردد،‌ باید به نهادهای داخلی اجازه دهند تا امور زندان های تحت کنترول خارجی ها را به صورت دقیق، نظارت کند.

نویسنده: احسان الله وطندوست