اضطراب چیست؟ نگاهی به انواع، علائم و راه‌های درمان اضطراب

اختلال اضطرابی یک اختلال روانی است که شیوع بیشتری نسبت به دیگر اختلالات روانی دارد. این اختلال بیشتر با نشانه‌ها و شکایت‌های جسمانی ظاهر می‌شود تا روانی. این اختلال روانی در صورتی که درجه شدت آن کم باشد، با اقدامات روان‌شناختی و اجتماعی درمان می‌شود، اما اگر درجه شدت آن زیاد باشد، اقدامات دارویی و روان‌شناختی را مطالبه می‌کند.
در ابتدا باید عرض کرد که اضطراب به صورت ابتدایی به دو گروه تقسیم می‌شود؛ یکی اضطراب نورمال و یکی اضطراب غیر نورمال.
در اضطراب نورمال توجه شخص به تهدید خارجی متمرکز است، اما در اضطراب غیر نورمال توجه شخص به پاسخ بدن مقابل اختلال متمرکز می‌باشد و بیشتر بروز اعراض جسمانی اتفاق می‌افتد. مثلا در یک اضطراب نورمال شما می‌بینید که فرد مقابل جمع از این‌که دیگران او را مسخره کند، نگران است و ترس دارد که اغلب در این‌جا از کلمه استرس استفاده می‌شود؛ یعنی فشار بی‌جای روانی برای انجام عملی یا موقعیت. اما در اضطراب غیر نورمال مثلا شخص بیشتر از پاسخ بدنی در هراس و ترس است مثلا لرزش قلب، لرزش بدن، افت فشار خون یا عدم قدرت حرف زدن در جمع.
اما بیشتر بحث بروز اعراض جسمانی است که در ادامه باز به دو گروه تقسیم می‌شود؛ یکی اضطراب که اعراض در آن ادامه‌دار است؛ مثلا فرد به صورت مداوم از ترس و نگرانی شکایت دارد و دیگری که اعراض به صورت موقتی(دوره‌ای) ایجاد می‌شود.
 
طبقه‌بندی اضطراب:
1 اختلال اضطراب عمومی = اعراض به صورت دوام‌دار وجود دارد
2 اختلال اضطراب دوره‌ای = اعراض به صورت دوره‌ای ایجاد می‌شود
A   اعراض ایجاد شده هیچ ارتباط با محیط و وضعیت ندارد، به نام پنانیک panic
B  اعراض ایجاد شده با محیط و شرایط ارتباط دارد؛ یعنی همین محیط و وضعیت بوده که باعث ایجاد اعراض اضطرابی شده است.
C  حالت مختلط هر دو گزینه  a و b
اضطراب یک حالت غیر نورمال روانی می‌باشد که هیچ ادله غیر نورمال جسمی طبی نداشته، گاها کاستی‌های درمواد کیمیاوی حامل پیام عصبی در سیستم عصبی دیده می‌شود که این نظریه را تداوی با ادویه تقویت می‌کند.
اگر تا حال نفهمیدید این مریضی یا حالت غیر نورمال روانی چیست؟ و از کجا بدانیم؟ اعراض یا به اصطلاح ساده شکایات و نشانه‌های زیر را دقت کنید:
همان‌طوری که در ابتدا گفتیم، این مشکل روانی با آن‌که بحث روانی است، بیشتر با اعراض جسمانی ظاهر می‌شود و در بحث نشانه‌ها و اعراض آن نیز دو نوع عرض وجود دارد؛ یکی جسمانی و دیگری روانی.
 
اعراض روانی:

‌پذیری
حساسیت به هر چیز محرک مثل سر و صدا در جاهای شلوغی
بی قراری، فرد بی جهت بی قرار و نگران است
عدم تمرکز

 اعراض جسمانی:

خشکی دهن، درد معده، نفخ شکم و احساس بندش گلو
افزایش تعداد تنفس و احساس تنگی سینه و نفس
تپش قلب
تکرر ادرار و اختلال امر جنسی
گاها درد عضلات و سردردی، کم‌خوابی و وحشت شبانه

 
در یک تعریف کلی مولف می‌نویسد که؛ اگر فرد مضطرب به معنای عام در مورد چندین موضوع یا رویداد در اکثر روزها بیش از شش ماه نگرانی شدید داشته باشد، اختلال اضطراب غیر نورمال عمومی برایش تثبیت می‌شود.
همان‌طوری که در ابتدا مطرح شد، ابتدا اضطراب به نورمال و غیر نورمال تقسیم می‌شود که بحث ما روی غیرنورمال می‌باشد.
و از آن‌جمله گفتیم که خود اضطراب غیر نورمال به دو دسته دیگر تقسیم می‌شود که عمومی و دوره‌ای، و دوره‌ای باز به نوبه خود تقسیماتی دارد که در بالا ذکر شد. ما به شرح کامل اضطراب عمومی پرداخته‌ایم و می‌پردازیم. تنها تفاوت در این‌جاست که اعراض برای عمومی همیشه است، اما برای دوره‌ای در یک حالت خاص یا در یک موقعیت خاص ایجاد می‌شود که از آن به نام phobia و دیگری panic  یاد می‌شود که بیشتر گذرا بوده و دوره‌ای است.
مردم بیشتر از کلمه استرس در این مورد استفاده می‌کنند. مثلا شخصی قرار است در یک جمع سخنرانی کند، قبلا خوب بوده، اما الان که در این وضعیت یا شرایط قرار گرفته، دچار اعراض اضطرابی شده و همان اعراض ذکر شده بالا را پیدا نموده است. به این اعراض ایجاد شده در این وضعیت فوبیا اجتماعی social phobia  می‌گویند.
 
Appearance یا ظاهر فرد دچار اختلال اضطراب:
 ابروها کشیده شده، وضعیت خمیده، بی قرار، رنگ پریدگی، عرق، آمادگی برای اشک ریختن، نگرانی و هراس داشتن، تمرکز مختل به حد که اشتباها از ضعف حافظه شکایت می‌کند، در حالی که به صورت واقعی حافظه شخص مختل نمی‌شود و دردهای سر و خلف شانه.
باید به یاد داشته باشید که این امریضان اغلب با شکایات جسمانی مراجعه می‌کنند؛ مثلا سر درد، درد خلف شانه، اختلال معده و... که دقت شخص معالج را می‌طلبد.
خواب در افراد مضطرب به صورت خاص مختل می‌شود که یکی از ادله‌های خوب برای پزشک می‌باشد. شخص در به خواب رفتن مشکل پیدا می‌کند و وقتی که خواب رفت، به صورت منقطع از خواب بیدار می‌شود و ممکن رویاهای وحشتناک داشته باشد.
در این قسمت توجه اشخاص معالج را می‌طلبد که در تشخیص این اختلال، چند مریضی دیگر را به یاد داشته باشند که اعراض مشابه دارد و با معاینات خاص بین آن‌ها ‌ افتراق بکنید.

جنون یا اسکیزوفرنی
دیمانس یا اختلال حافظه
مریضی پرکاری تایروید
کاهش قند خون

 
شیوع:
این اختلال در زنان بیشتر اتفاق میفتد.
اما آیا این اختلال روانی سبب یا فاکتور پیش‌ساز هم دارد؟
بیشتر این اختلال عوامل مساعدکننده یا پیش‌ساز دارد:

عوامل مساعدکننده: جنتیک، نوعیت تربیت کودک، نوعیت شخصیتی که فرد دارا شده است.
عوامل تسریع‌کننده: مشکلاتی که فشار روانی ایجاد می‌کند؛ یعنی آن مشکلاتی که از توان جسم و فکر انسان خارج می‌شود، و با محیط یا شخص دیگر مرتبط است که با کمک آن‌ها حل می‌شود. این‌ها را به نام مشکلات استرس‌زا یا فشارهای روانی یاد می‌کنند. مثلا مشکلات خانوادگی، مشکلات شغلی، مشکلات روابطی، مشکلات جسمی مثلا مریضی‌های سنگین و....
عوامل نگهدارنده: ترس از خود مریضی، ترس از علایم ایجاد شده که مبادا مورد توجه دیگران قرار گیرد. این‌که شخص از مریضی خود ترس داشته باشد و یا از این‌که مبادا دیگران این مریضی او یا این علایم را متوجه شوند، برایش خطرساز است؛ یعنی بیشتر خود مریضی را تقویت می‌کند.

باید کلهم از ترس و استرس دوری جست و ابتدایی‌ترین تداوی از طرف خود شخص و از همین زمینه شروع می‌شود که استرس نداشته و کارها و عوامل استرس‌زا را یا از بین ببرد؛ یعنی نداشته باشد یا کمتر کند، یا آن‌که تحمل و بلع خویش را در این قسمت بالا ببرد که بحث روان درمانی و روان شناختی است.
مهم‌ترین عوامل در این مورد عوامل استرس‌زا است که هم زمینه‌ساز است و هم تسریع‌کننده این اختلال، و از آن‌طرف در جستجوها اکثر افراد که دچار این اختلال بوده، در سابقه خویش از یک حادثه استرس‌زا حکایت دارد.
 
فوبیا:
کمی هم در مورد اضطراب دوره‌ای
در این حالت بازهم اعراض همان اعراض یاد شده است، اما در یک شرایط خاص و یا وضعیت خاص ایجاد می‌شود. مثلا بیشترین مثال همان فوبیا اجتماعی است؛ یعنی شخص وقتی در جمع قرار گرفت، دچار اعراض می‌شود.
و این اشخاص زمانی که در معرض این حالات قرار بگیرد، اعراض ایجاد شده و این‌ها به صورت فیدبک و خودکار از آن شرایط و حالات گریزان است و تلاش می‌کند به صورت درونی که در آن موقعیت و شرایط قرار نگیرد.
مثلا شخصی که اضطراب نوع اجتماعی دارد که اصطلاح علمی‌اش فوبیای اجتماعی است، زمانی که قرار باشد در جمع قرار بگیرد، قبل از قبل اجتناب می‌کند و تلاش می‌کند در این شرایط قرار نگیرد و اگر قرار گرفت، اعراض نزدش ایجاد می‌شود. یا مثلا کسی که نمی‌شود در جمع سخنرانی کند، اگر به او گفته شود در فلان جمع باید سخن بگویی، اجتناب خواهد کرد و تلاش در مسیر که در آن شرایط قرار نگیرد یا اگر شخصی از طوفان و رعد وبرق ترس دارد و مضطرب می‌شود، اگر ابرهای سیاه و آن‌چنانی را ببیند، قبل از ایجاد طوفان و رعد وبرق از صحنه دور شده و در محافظ قرار خواهد گرفت.
این‌ها مثال‌هایی از اضطراب دوره‌ای و اخصا نوع اجتماعی آن بود.
می‌تواند هر نوع باشد، مثلا شخصی در یک قتل عام دخیل بوده که جان سالم به در برده است، هر وقت که فضایی مشابه به همان صحنه ایجاد شود، شخص مضطرب می‌شود. البته اطبا دقت دارند که این حالت را از اختلال ptsd تفریق کند که می‌داند چگونه میان اعراض فرق قایل شود.
 
تداوی:

تداوی روان درمانی
تداوی دارویی

در تداوی روان درمانی روش‌های خاصی از طرف روان درمان‌ها مد نظر گرفته می‌شود که کمی تفاوت در اشخاص دارد.
در تداوی دارویی معمولا از دواهایی همچون ssri   مثل سیرتیرالین، پروکستین و ایسیتالوپرام ـ tricyclic  مثل امیتریپتایلین، نورتریپتایلین،  ایمیپرامین ـ beta blocker مثل پروپرانولول، اتینولول ـ buspirone    ـ benzodiazepames، بنزو و... در تداوی نقش ارزنده دارد، اما به دلیل وابستگی جسمانی به این داروها امروزه استفاده از آن‌ها کمتر شده است.

 نویسنده: دکتر سید علی توحیدی (فنا)