موترهای کهنه به سبب این‌که تیل را خام می‌سوزانند به‌جای تولید دی‌‌اکساید کاربن، کاربن مونوکساید تولید می‌کنند که برای صحت خیلی مضر خوانده شده است. مونوکساید کاربن را مرگ خاموش نیز می‌گویند. استنشاق این گاز سبب امراض خطرناکی می‌شود. سقط جنین، امراض قلبی شدید، امراض طروق تنفسی و… از عارضه‌هایی است که انسان در اثر استنشاق گاز مونوکساید کاربن بدان‌ها دچار می‌شود.
تابستان که هوا گرم می‌شود در کنار گرمی گشتوگذار موترهای کهنه و دودزا در جاده‌های شهر معضل دیگری است که شهروندان با آن مواجه‌اند. اکثر رانندگان موترهای شهری و مسافربری برای این‌که سردکننده یا ایسی ندارند شیشه‌ها را پایین می‌آورند یا دروازه‌‌ی موتر را باز می‌گذارد تا مسافران در داخل آن پخته نشوند. ولی قیمت گریز از گرما هنگفت است. سرنشینان موتر مجبورند تا از موتر پایین نشده‌اند، دود غلیظی استنشاق کنند که از سلانسر موتر پیش‌رو و یا کناری به هوا پخش می‌شود؛ دودی که حاوی گاز به‌شدت خطرناک مونوکساید کاربن است.
مسئولان ریاست ترافیک چه می‌گویند؟
به‌باور مسئولان ریاست ترافیک، بازرگانان با توجه به اقتصاد ضعیف افغانستان موترهایی که در کشورهای جهان اولی نظر به معیارهای قبول شده در آن کشورها از کار می‌افتد را به‌صورت پرزه و قطعه-قطعه به دبی منتقل می‌کنند و پس از بسته‌بندی دوباره، آن را وارد بازار افغانستان می‌کنند. موترهایی که پس از گردش ده الی بیست سال از نفس نمی‌افتند ولی همچنان در جاده‌های شهر پرسه می‌زنند و جان می‌ستانند.
سومنوال فهیم عرب آمر حفاظت از محیط زیست ریاست ترافیک گفت که موترهایی که دودزا است توسط افسران ساحوی ترافیک، شناسایی و بعد برای ترمیم به ترمیم‌گاه فرستاده می‌شود. پس از ترمیم و پرداخت جریمه دیگربار اجازه می‌یابند که در شهر گشتوگذار کنند.
آقای عرب اضافه کرد که رهبری حکومت و ریاست ترافیک معیار و اراده‌یی برای ضبط وسایط کهنه و فرسوده ندارد: «برای ضبط وسایط کهنه معیاری وجود ندارد. چندین بار به رییس ترافیک کابل پیشنهاد کردم لایحه‌یی بسازد که در آن زمان استهلاک موترها معین شود اما تا حالا چنین نشده است.»
آقای عرب می‌گوید که اداره‌ی نورم و ستندر باید دستورالعملی تهیه کند که بر اساس آن ریاست ترافیک موترهایی که باید از جریان ترافیک بیرون شود را شناسایی کند؛ اما چنین دستورالعملی وجود ندارد.
به باور آقای عرب فقر و تنگ‌دستی از عواملی است که سبب شده است موترهای کهنه همچنان در شهر در گردش باشند و هوا را آلوده کنند. «کار نیست، کسی یک تا والگا دارد توسط همان والگا منبع تامین مخارج یک فامیل است. اگر ما موتر آن تکسی‌ران را ضبط کنیم در واقع منبع تامین مخارج یک خانواده را از بین برده‌ایم».
آقای عرب از نبود وسایل الکترونیکی برای معاینهی وسایط شاکی است و می‌گوید که در حال حاضر موترها توسط قوه‌ی بشری معاینه می‌شود. به‌باور آقای عرب معاینهی تخنیکی موترها به این شیوه خیلی اعتبار ندارد و در پی آن موترهایی که به‌لحاظ تخنیکی مشکل دارد، جواز سیر می‌گیرد.
آقای عرب از طرحی خبر می‌دهد که توسط آن ماشین‌های الکترونیکی برای معاینهی معیاری وسایط نقلیه به افغانستان وارد می‌شود. بر اساس این طرح قرارداد وارد کردن و بعد بهره‌برداری از این ماشین‌ها یا توسط سکتور خصوص یا به‌صورت مختلط سکتور خصوصی و دولتی انجام خواهد شد.
آقای عرب در پاسخ به این پرسش که چه تعداد از وسایطی که به میزان غیر قابل تحمل دودزا است توسط ریاست ترافیک از جریان ترافیک خارج شده است گفت: «اداره‌های همکار با آمریت حفاظت از محیط زیست در قسمت ارایه‌ی آمار و ارقام که چه تعداد موتر ضبط و از دور خارج شده است، همکاری نکرده‌اند و ما را در یک خلای اطلاعاتی قررا داده‌اند. در واقع آن‌ها سرشان در چیزهای دیگر گرم است.»
راننده :اول کالا بخرم؟ موتره جور کنم؟ کرایه‌ی خانه بتم، چه کنم؟
از سرک شورا تا چوک دهمزنگ موتر نوع مرسدسی را دنبال می‌کنم که دود غلیظ و سیاه‌رنگی از عقبش به هوا پخش می‌شود. او را در چوک دهمزنگ موقع که مسافری را سوار می‌کرد گیر کردم. گفت که اسمش محب‌الله است و در خط شهر- دارالامان کار می‌کند. از او پرسیدم چرا موترت را ترمیم نمی‌کنی؟ در پاسخ گفت: « ۹ سر ایال استم، روزانه ۵۰۰ الی ۷۰۰ افغانی کار می‌کنم. مه کرای خانه دادنی استم و خرج‌وخوراک بر اولادایم بردنی استم. مه ای ۷۰۰ روپه چه کنم؟ اول کالا بخرم؟ موتره جور کنم؟ کرایه‌ی خانه بتم، چه کنم؟»
حب‌الله در پاسخ به این‌که آیا در پولیس ترافیک به او گاهی گیر داده است یا نه گفت: «یک رقمی تیر می‌کنیم دگه».
سطح نظارت پایین و فقر و تنگ‌دستی باعث شده است که تعداد موترهای ناموزون بیش‌تر شود
اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست از آلودگی هوا و گشتوگذار موترهای کهنه و دود ناشی از آن ابراز نگرانی کرد.
محمد کاظم همایون رییس پلان محیط زیستی در گفتوگو با اطلاعات روز آلودگی هوای کابل را نگران‌کننده خواند و گفت اقدامات لازم در این زمینه ضروری است: «نهاد‌های ذی‌ربط باید به‌منظور حفاظت از جان شهروندان و محیط زیست برای گشتوگذار موترها در شهر دستورالعمل و کارشیوه تهیه کند. موترهایی که به ستندردهای پذیرفته شده برابر نباشد از جریان ترافیک خارج شود.»
آقای همایون اضافه کرد که اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست برای ریاست ترافیک کابل دستورالعمل و ستندردهایی را پیشکش می‌کند که توسط آن ریاست ترافیک موترهای معیاری را از غیرمعیاری تفکیک می‌کند.
آقای همایون تاکید کرد که آلاینده‌هایی مثل موترهای کهنه و وسایط به‌شدت دودزا صحت شهروندان را به‌شدت تهدید می‌کند: «برای آن‌که موترهای کهنه تیل را خام می‌سوزاند، به‌جای کاربن دای اکساید کاربن مونوکساید که یک گاز خیلی خطرناک و زهری است تولید می‌کند».
آمار دقیق افرادی که سالانه از اثر استنشاق دود ناشی از موترهای کهنه جان می‌دهند معلوم نیست
داکتر کنشکا ترکستانی رییس صحت محیطی وزارت صحت، در گفتوگو با اطلاعات روز گفت که امراض تنفسی و قلبی در کابل خیلی فراگیر شده است. او افزود که دود ناشی از موترهای کهنه و تیل‌های بی‌کیفیت که پس از احتراق سرب و کاربن مونوکساید تولید می‌کند که استنشاق آن سبب مبتلا شدن شهروندان به امراض طروق تنفسی، قلبی، سقط جنین، استرس و اظطراب می‌شود.
آقای ترکستانی به این پرسش که چند نفر سالانه در اثر بیماری‌های ناشی از دود موترهای کهنه و تیل‌های بی‌کیفیت جان می‌دهند، پاسخی ارایه نکرد.
۵۵ الی ۶۵ درصد آلاینده ناشی از وسایل حمل‌ونقل است
بر اساس آماری که بخش تسهیلات جهانی سازمان ملل متحد (UNEP) ارایه کرده نشان می‌دهد که وسایط حمل‌ونقل نفتی ۱۸ درصد عامل آلودگی هوا در افغانستان است. ۵۵ الی ۶۵ درصد آلایند‌ه‌ی هوا در تمام کشور وسایل حمل‌ونقل است. اکساید کاربن مونوکساید که به آن مرگ خاموش هم می‌گویند.
امروزه در جهان سرب از چرخه‌ی مصرفی حذف شده است. سازمان اوپیک نیز این کار را کرده. به باور آقای همایون اما متاسفانه در افغانستان، بنابر موجودیت بروکراسی و فساد به‌طور گسترده هنوز هم تیل‌های بی‌کیفیت وارد می‌شود.
منبع: اطلاعات روز
