کهن دژ درهم شکست

گزارش های دریافتی از ولایت قندوز در شمال کشور حاکی از آن است که بخش بزرگی از مرکز شهر به دست طالبان، سقوط کرده است. مقام های محلی در قندوز تایید کرده اند که حدود نصف شهر قندوز به دست طالبان سقوط کرده و نبرد کوچه به کوچه بین طالبان و نیروهای دولتی ادامه دارد. حمدالله دانشی؛ معاون والی قندوز در این باره گفت که او با شماری از مقام‌های محلی در نزدیک فرودگاه مستقر شده و نیروهای امنیتی در حال نبرد با تروریست ها هستند. شاهدان عینی نیز می گویند که بخش اعظم شهر در کنترل طالبان است و نیروهای امنیتی به بالاحصار این شهر عقب نشینی کرده اند. معاون والی قندوز گفت که نیروهای کمکی اکنون از کابل به فرودگاه قندوز رسیده اند و نیروهای بیشتری هم از تخار و بلخ در حال رسیدن به قندوز هستند.  او ابراز امیدواری کرد که با رسیدن نیروهای کمکی، طالبان از شهر بیرون رانده خواهند شد. آقای دانشی افزود که پیش از ظهر دوشنبه، طالبان عقب زده شدند و نزدیک به ۶۰ نفر تلفات دادند؛ اما در حمله‌ای که بعد از ظهر کردند، توانستند وارد شهر شوند. به گفته او، شش نفر از نیروهای امنیتی کشته و هشت نفر دیگر زخمی شده‌اند. آنچه از زبان این مقام محلی، روایت شده نشان می دهد که طالبان در دو مرحله توانسته اند مرکز شهر را به تصرف خود درآورند و در فرصتی که نیروهای امنیتی و مقام های محلی از قبل از ظهر تا بعد از ظهر برای تجدید سازمان، تحکیم پایگاه ها، تقویت نیروها، فراخواندن نیروهای ذخیره از کابل و ولایت های همجوار، در اختیار داشته اند، عملا کار مهمی انجام نشده است. کارشناسان مسایل نظامی می گویند که این نشانگر ضعف آشکار مدیریت، نبود برنامه و احتمالا نبود یک پشتوانه قابل اطمینان از مرکز است. این در حالی است که فروریختن قندوز که به لحاظ تاریخی به «کهن‌دژ» مشهور است، زنگ خطری جدی برای کل امنیت شمال کشور است. قندوز مدت هاست در معرض شدیدترین حملات طالبان قرار داشته و برخی از ولسوالی های مهم این ولایت نیز برای مدتی به دست آنها سقوط کرده است. از سوی دیگر، دولت می داند که این ولایت، دروازه امنیت شمال محسوب می شود و در صورتی که سد کهن‌دژ بشکند، طالبان مسلط تر و مصمم تر از گذشته به پیشروی های شان به سمت دیگر مناطق شمال و حتی مرکز ادامه خواهند داد؛ زیرا در حال حاضر همزمان با سقوط قندوز، گزارش هایی وجود دارد مبنی بر اینکه جنگ در مسیر راه کابل- قندوز در منطقه چهارشنبه‌تیپه ولایت بغلان نیز جریان دارد و گزارش‌هایی هم از حمله طالبان به ولسوالی اشکمش ولایت تخار وجود دارد. پس چه چیزی سبب شده است که سد امنیتی قندوز و دروازه امنیتی شمال تا این حد، ضعیف و آسیب پذیر باشد؟ گروه طالبان مدعی شده اند که مرکز شهر و مراکز دولتی را به صورت کامل به تصرف خود درآورده اند و برخی رسانه‌های محلی هم اینگونه گزارش کرده ‌اند. برخی از ساکنان شهر قندوز نیز حضور طالبان در خیابان های این شهر را تایید کرده‌اند و عکس‌هایی از طالبان در برخی خیابان ها و شفاخانه های شهر در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. شاهدان عینی گفته اند که طالبان پس از ورود به قندوز دفتر نمایندگی سازمان ملل (یوناما) و یک بخش از دادگاه این شهر را آتش زدند. همچنین گزارش شده که طالبان حدود ۷۰۰ زندانی را که بیشتر آنها اعضای این گروه بودند، از زندان مرکزی شهر قندوز آزاد کرده اند. جنگ از یکشنبه شب آغاز شد و طالبان حوالی ساعت ۳ بامداد دوشنبه حملات خود را از طریق روستاهای اطراف شهر از شمال، شرق، شمال شرق و از سمت چاردره در غرب آغاز کردند. حملات در اوایل صبح و بعد از ظهر روز دوشنبه تشدید شد و بیشترین فشار از سوی غرب قندوز، سمتی‌که ولسوالی چاردره واقع است، وارد شد. این نشان می دهد که برخلاف نیروهای امنیتی و نهادهای محلی، طالبان کاملا به صورت منسجم، برنامه ریزی شده و هماهنگ عمل کرده اند و این به خوبی توضیح می دهد که چه چیزی عامل اصلی سقوط قندوز است: نبود یک استراتژي منسجم، تعریف شده و جامع امنیتی برای اداره شهر، سرکوب دشمن و در کل تامین امنیت بخش های شمال کشور. در این میان، وزارت های داخله و دفاع در کابل پیشروی چشمگیر طالبان در قندوز را تکذیب کرده و گفته اند که این گروه پیشروی محدودی در حومه شهر داشته که در مواردی عقب زده شده و در برخی محلات دیگر جلو آنها گرفته شده است. صدیق صدیقی؛ سخنگوی وزارت داخله گفت که طالبان نتوانسته اند به اهداف خود برسند و با پاسخ نیروهای امنیتی مواجه شده اند. وزارت دفاع هم گفته که ۳۵ عضو طالبان کشته شده و ضربه سختی به این گروه وارد شده است. مقامات ارشد امنیتی نیز شامل ایوب سالنگی؛ معین ارشد امنیتی وزارت داخله، جنرال مرادعلی مراد؛ فرمانده نیروی زمینی ارتش و صدیق صدیقی؛ سخنگوی وزارت امور داخله در یک نشست خبری حاضر شدند. جنرال مرادعلی مراد، می گوید که در حال حاضر بیشتر مناطق قندوز در کنترول دولت است. او خبرها مبنی بر سقوط شهر به دست طالبان را به شدت رد کرد و گفت:"فعلا در تمامی ساحات قندوز مانند بالاحصار، گل تپه، چهار دره، تپه غلام علی، ارگنه، علی آباد، پل رحمت، امام صاحب، قلعه زال، میدان هوایی تمام ساحات نیروهای امنیتی کامل وجود دارند. " مراد می گوید که وضعیت پیش آمده در قندوز قابل تحمل نیست و به گفته او نیروهای امنیتی برنامه های مختلف را روی دست دارند و وضعیت را تغییر خواهند داد. جنرال ایوب سالنگی؛ معین ارشد امنیتی وزارت داخله هم می گوید ارائه جزئیات در این مورد که در قندوز چه اتفاق افتاد، قبل از وقت است. آقای سالنگی می گوید، اتفاق افتاده بررسی و تحقیق خواهد شد. او ورود طالبان به شهر قندوز را غیر قابل تحمل دانست و تاکید کرد که پولیس برای اینکه از تلفات غیر نظامیان جلوگیری شود، از آتشباری در مناطق مسکونی خودداری کرده است. مراد هم گفت که در میان طالبان تروریست های خارجی نیز حضور دارند و به گفته او تعداد آنها کشته شده اند. اما کارشناسان می گویند که این موضع گیری ها‌، واقعیت جاری در عرصه میدانی را تغییر نمی دهد. به باور آنها، با آنکه اکنون قندوز سقوط کرده و به تعبیری دژ کهن، درهم شکسته است؛ اما شاید نیروهای دولتی مانند گذشته بتوانند قندوز را به زودی از نیروهای تروریستی، بازپس می گیرند؛ ولی این چیزی نیست که تبعات و بازخوردهای سیاسی این شکست را در آستانه نخستین سالگرد حکومت وحدت ملی، کاهش دهد. این نخستین بار در ۱۴ سال گذشته است که تروریست ها امکان پیدا می کنند که یک مرکز شهر را به تصرف خود درآورند و عملکرد طالبان در قندوز نیز حاکی از آن است که این گروه کاملا بر اوضاع مسلط است؛ بنابراین، این شکستی سنگین و بزرگ برای حکومت وحدت ملی و خبری ناگوار در یکسالگی این حکومت است. در ماه اپریل امسال نیز طالبان عملیات گسترده‌ای را در قندوز به راه انداختند، ولسوالی‌های ارچی و چاردره را تصرف کردند و در آستانه تصرف مرکز قندوز بودند؛ اما پس از آنکه نیروهای کمکی از کابل و دیگر مناطق به این شهر رسیدند، طالبان مجبور به ترک شهر شدند.  نیروهای امنیتی در آن زمان مدعی شدند که پایگاه‌های طالبان در این ولایت را نابود کرده اند. در آن زمان فرماندهانی مانند جنرال مرادعلی مراد؛ فرمانده نیروی زمینی اردوی ملی نیز برای جنگ، راهی قندوز شدند؛ اما براساس برخی روایت ها، او پس از مدتی دوباره به کابل فراخوانده شد، در حالی که هنوز طالبان به صورت کامل شکست نخورده بودند. نکته جالب توجه دیگر در مورد سقوط قندوز این است که آقای صدیقی؛ سخنگوی وزارت داخله گفته است که ارگان های امنیتی از این حمله طالبان باخبر بوده اند و برای مقابله با آنان آمادگی داشته اند و مانع رسیدن آنان به اهداف شان شده اند. به گفته وی، هدف این حمله طالبان، زندان و فرماندهی پولیس قندوز بوده که با ناکامی روبرو شده است. اما با تاسف باید یادآور شد که شاهدان عینی و گزارش های رسانه ای، ادعاهای آقای صدیقی را تایید نمی کنند؛ زیرا گفته می شود، عملکرد نیروهای امنیتی و مقامات محلی، حاکی از آن است که آنها با آمادگی قبلی با طالبان مهاجم، برخورد نکرده اند و حتی تا بعد از ظهر که مرحله دوم حمله طالبان آغاز شد، آنها نتوانستند صفوف خود را تحکیم بخشند. در مورد زندان و فرماندهی پولیس قندوز نیز گزارش ها حاکی از آزادی ۷۰۰ زندانی توسط طالبان است و سخنگوی پولیس قندوز هم رسیدن طالبان به دروازه مقر فرماندهی پولیس را تایید کرده است. در همین حال، شماری از آگاهان سیاسی می گویند که قندوز در نتیجه «توطئه» حکومت سقوط کرده است. احمد سعیدی؛ کارشناس امور سیاسی به خبرگزاری صدای افغان(آوا) گفت:«من به این باور هستم که حکومت در سقوط قندوز دست دارد.» آقای سعیدی افزود: حکومت در تبانی با خارجی‌ها با این کار می خواهد دهلیزی را برای مخالفان مسلح به سوی آسیای میانه باز کند. آقای سعیدی همچنین می‌گوید قندوز در حالی سقوط می‌کند که والی این ولایت در خارج از کشور به سر می‌برد و نهادهای امنیتی هم هیچ‌ آگاهی از پیش در مورد این حمله نداشتند. به باور او، سپردن اداره ولسوالی دند غوری به طالبان هم به هدف تقویت طالبان در قندوز صورت گرفته است. صرف نظر از تایید یا تردید در برداشت های آقای سعیدی، آنچه اکنون رخ داده این است که کهن‌دژ فروریخته و این زنگ خطری جدی برای امنیت کشور است؛ پس باید فکری کرد.