سید هاشم علوي: د افغانستان خلک تل او د تاریخ په اوږدو کې د استبدادي سیاسي او نظامي ګوندونو څخه ډیر اغیزمن شوي دي چې واک او شتمني یې په عقل او هوښیارۍ باندې غالبه شوې ده، په داسې حال کې چې دوی کولی شي په ډیر منطقي تعامل سره په ساده ډول د داسي کړنو مخه ونیسي او ستونزې، جنګونه، ناامنۍ، بیکارۍ، بې وزلۍ ستونزې حل کړي او د نړۍ سره ښې اړیکې رامینځته کړي.

په یوویشتمه پیړۍ کې چې ساینسي پرمختګونه د پرمختګ په حال کې دي، ټیکنالوژي او په مختلفو برخو کې د انسان نوښتونو ژوند اسانه کړی او د هوښیارۍ او هوساینې لامل شوی نو په داسي یو حالت، لږ تر لږه باید انسان له لوږې سره باید مخ نه شي.
 
نن ورځ انسانان په عمده توګه د ژوندي پاتې کیدو هڅه نه کوي؛ بلکه، دا د ښه ژوند کولو لپاره ګامونه اخلي او ګام په ګام د طبیعت وړتیاوې نیسي او د حکمت جوهر څرګندوي.
 
هغه حقیقي او احتمالي نعمتونه چې خدای (ج) د دې نړۍ په زړه کې ځای په ځای کړي دي د ساینسي پرمختګونو سره ورځ په ورځ وده کوي او د انسانیت لپاره د روښانه راتلونکي ژمنه کوي، البته، په طبیعت کې ظرفیتونه او د خدای (ج) بې شمیره نعمتونه په دې نړۍ کې ډیر دي. د هغو کسانو لپاره چې په ژوند کې هوښیار فکر کوي او د فکر  پراساس د دې نړۍ سرچینې کاروي، نه د جسمي غوښتنو لپاره.
 
د سپېڅلي شريعت د ديني نصيحتونو او لارښوونو په پام کې نيولو پرته چې د خدای (ج) تقنيني لارښوونو ته ورګرځي. ځکه هیڅ هوښیار سړی دې ته زړه نه ښه کوي، چې بې وزله ژوند وکړي او تل په فقر او بدبختۍ کې ژوند وکړي، خو اصلي ستونزه دا ده، چې کله کله ژوند د عقل پر بنسټ پرمخ نه ځي. تاسو ګورئ چې د نړۍ په یوه کونج کې د یوې ډلې خلکو ژوند د بهرنیو عواملو لخوا اغیزمن کیږي او بدبختۍ د دوی په سر کې راځي.
 
په ژوند کې د عقل د نشتوالي زیانونه
په نننۍ نړۍ کې که په دقيقه توګه محاسبه وشي، ډېر داسې مثالونه شته، چې په خپل ژوند کې يې عقل او منطق حاکم نه دی، تل له ستونزو سره لاس او ګرېوان دي او هرڅومره چې د عقل او فکر له لارې لاړ شي، هغومره يې په عذاب اخته کېږي.
 
یو تر ټولو روښانه او د پام وړ بیلګه یې د افغانستان خلک دي، هغه انسانان چې کلونه کلونه یې په دې خاوره کې ژوند کړی، که څه هم د پیدایښت، موجودیت، عقل او فکر له لحاظه له نورو انسانانو سره یو ځای دی. په مځکه کې توپیر نشته، خو ولې دوی د ځمکې پر مخ د نورو انسانانو په څېر ښه ژوند نه شي کولای، چې پرمختګ وکړي، اصلي لامل یې دا دی، چې افعال او کړنې په اصل کې د عقل او منطق پر بنسټ نه وي، بلکې تر ډېره په باطن کې اغېزمنې وي. قوتونه لکه غوسه، احساسات، فریب او داسې نور، چې په حقیقت کې د دلیل مخالف وي، رنګ لري او تړاو لري.
 
نن سبا اکثره افغانان له یو بل څخه پوښتنه کوي چې ولې له هر ډول بدبختیو سره لاس او ګریوان دي؟ دوی ولې د نورې نړۍ په څېر ارام، سوله ییز، عدم تشدد، هوسا ژوند نه تېروي؟ ولې په دې خاوره کې پرمختګ ودرېد؟ دوی ولې د خپل لوی خدای لخوا ورکړل شوي شتمنۍ او بې شمیره ظرفیتونو سره غریب دي؟ او داسې لسګونه پوښتنې؛ خو له بده مرغه چې دوی د ناکامۍ اصلي لامل ته کمه پاملرنه ، له همدې ځایه دوی حقایق له لاسه ورکوي، پرته له دې چې قضاوت، ضرر او لامل وپيژني او د بدبختیو اصلي لامل وپلټئ، کوم چې په ژوند کې ضروري دی.
 
منطقي پریکړې د ستونزو څخه د خلاصون یوازینۍ لار ده
د افغانستان خلک نن ورځ نه یوازې له یوې ستونزې، بلکې له له ګڼو ستونزو سره مخامخ دي، لکه: بې وزلۍ، بې روزګارۍ، ناامنیي او له بلې خوا د بېلابېلو طبیعي پېښو لکه زلزلې او سېلابونه. خلک حکومت پر بې غورۍ تورنوي او حکومتونه اکثراً پر خپلو خلکو باور نه کوي او یا قومي، سمتي او ژبني مسایلو ته ګوري. پداسې حال کې چې د دې ټولو بدبختیو او نیمګړتیاوو ریښه په منطقي پریکړو کي ده؛ ځکه چې هیڅوک او هیڅ ګوند ستونزې او پیښې په هوښیارۍ سره نه حل کوي.
 
د افغانستان خلکو د تاریخ په اوږدو کې تل د استبدادي سیاسي او نظامي ډلو ټپلو څخه ډیر ځوریدلي دي چې واک او شتمني یې په عقل او هوښیارۍ غالبه شوې ده، په داسې حال کې چې دوی کولای شي په عقلي او منطقي تعامل سره ستونزې په اسانۍ سره له منځه یوسي او په دې توګه به جګړه پای ته ورسوي. او ناامني، د بیکارۍ او بې وزلۍ ستونزې حل کړي، او د نړۍ او شاوخوا خلکو سره ښې اړیکې رامینځته کړي.
 
په بلخاب کې جګړه د حق غوښتنه که حرص؟
په بلخاب، پنجشېر او د هېواد په ځينو ولايتونو کې په دا وروستيو ورځو کې د حقونو د نه ترلاسه کولو په خاطر جګړې روانې دي. بلکي دا د حرص او زورواکۍ له امله ده، که نه نو په ډېر ساده ډول د منطقي تګلارې له لارې حل کېدای شي او د هېواد د سترو ګټو په پام کې نيولو سره د اپوزيسيون لپاره همدومره کافي ده چې انعطاف وښيي او ووايي چې د هېواد په خاطر نه جنګیږم. دا جرأت کوي چې بل لوري ته ووایي چې موږ په هیواد کې د ثبات او ملي حاکمیت په خاطر ستاسو معقولې غوښتنې منو، خو له بده مرغه داسې نه ده. داسې ښکاري چې افغانستان استبدادي او مستبد هېواد دی.
 
اسلامي امارت له لسو میاشتو څخه زیات د نړۍ له خوا په رسمیت نه دی پیژندل شوی، نه سیاسي کیدای شي او نه هم ټولنیز، نو دلیل یې حکم کوي چې د افغانستان د خلکو د ژغورلو او له دې جریان څخه د خلاصون لپاره باید د تعامل لپاره له هرې معقولې لارې کار واخیستل شي. .
 
دښمن ته بهانه په لاس مه ورکوه
د افغانستان خلک مسلمانان دي او اسلام د دوی په ژوند کې له کلونو راهیسې ریښې لري او هیڅ ځواک نشي کولای چې د خلکو دیني ارزښتونه له منځه یوسي، بې له شکه چې د اشغال په شل کلنه موده کې د افغانستان د خلکو د کلتور د پای ته رسولو په حال کې وه. مګر د خلکو باورونه لا هم ژوندي دي، د خلکو اصليت او دیني هویت په ځای پاتې دی، نو په دې حالت کې لومړیتوب د افغانستان د خلکو ژغورل دي. د دې تر څنګ باید کلتوري او اخلاقي کارونه هم وشي.
 
په داسې حال کې چې د افغانستان خلک له یوه بشري ناورین سره مخ دي، د نجونو د ښوونځیو نه پرانیستل او یا هم داسی نوري مسئلي باید ددي سبب نه شي چي، امریکا او د هغې د متحدینو ته بهانه په لاس ورشي. په هر حالت کې د افغان ولس ګټې خوندي دي، نو که له خلکو او همدارنګه د نړۍ له هېوادونو سره سیاسي تعامل د سیاسي استقلال او تاکتیک پر بنسټ وشي، هغه څه چې په لسو میاشتو کې نه دي شوي، خامخا به ترسره شي. هغه غوټۍ چې په سلهاو ورځو کې نه وي خلاصې شوې په سمدستي توګه به خلاصیږي.
 
په پایله کې باید ووایو چې د تاریخ په دې پړاو کې په هیواد کې د روانو سختو شرایطو له امله د افغانستان د ټولو خلکو غوښتنه د اسلامي امارت څخه چې اوس مهال په هیواد کې حاکمه ده دا ده چې که وغواړئ د تیر په څیر حکومت خلک او دولتونه درسه خپه نه وي نو استقامت ته دوام ورکړئ، په ټولو برخو، تعامل او مقابله کې استدلال او منطق رامنځته کړئ، له خپلو خلکو سره مهربان اوسئ، له نړۍ سره د متقابلو ګټو پر بنسټ جوړجاړی وکړئ. او فکر وکړئ چې افغانستان او خلک وژغورئ.