رنګین دادفر اسپنتا؛ د افغانستان خلګو محور سیاسی جریان غړۍ وایی چی حکومت مشران په سیستماتیک توګه د هیواد موضوعاتو په اړه خلګو ته دروغ وایی.
ښاغلی اسپنتا وویل چی په هغه هیواد کې چی ۵۰ سلنه خاوره یی د دولت په اختیار کې نه ده، څنګه خلګ یی توقع لری چی سراسری ټاکنې وشی؟
هغه وویل چی دا حقیقت په دی معنی نه دی چی افغانستان خلګ په ټاکنو کې ګډون ونه کړی؛ خو دا شک شتون لری چی سراسری ټاکنې، د تقلب څخه خالی او عادلانه توګه رامنځته شی.
اسپنتا وویل: په یو نظام کې چی مشران یی په سیستماتیک توګه دروغ وایی، د یو عادلانه رقابت امکان ناممکن په نظر رسیږی؛ په دی سره هم باید په ټاکنو کې په پراخ توګه ګډون وشی او شکاره کړی چی په یو ناعادلانه شرایطو کې هم د یو بل سره رقابت کوی.
هغه ټینګار وکړ چی په هیواد کې د شته بحرانونو څخه تیریدو لپاره باید داخلی او خارجی متعادل سیاست ته ولاړ سو او ټول هیوادونه همکاری ته وغواړو او افغانستان هوشیاری په ساتنې سره د نړۍ قدرتونو رقابت څخه وژغورل شی.
ډیر منتقدان په دی باور دی چی د ښآغلی اسپنتا ادعاوی حقیقت لری چی دولت په کافی اندازه خلګو سره صادق نه دی.
د هغوی په باور، په داسی حال کې چی دولت عملآ د خلګو نوم څخه په ګټه اخیستنې سره، په لویو ملی سطحو کې خپل مبهم سیاستونو توجیه کولو لپاره اقدام کوی؛ خو خلګ د حکومت برخلیک جوړونکې راهبردی تصمیمونو پروسو کې هیڅ مشروعیت لرونکې حضور نه لری او حتی دولت حاضر نه دی خپل تصمیمونو جزئیاتو په اړه د ملی لویو مسایلو لپاره، د خلګو سره مشوره وکړی او یا خپل سیاستونو جزئیات د خلګو سره شریکه کړی.
د مثال په توګه، د اسلامی ګوند سره سولې په موضوع کې، تراوسه هم ډیر پوهان په دی باور دی چی دولت، ددی معامله حقیقی جزئیات د خلګو څخه لیری او پوټ ساتی او اجازه نه ورکوی چی شفاف جزئیات یی خپاره شی.
د طالبانو سره سولې سیاستونو په اړه، خلګ اساسا سیاسی ایښونې او تصمیم نیونې په جریان کې قرار نه درلود او که د هغه ځینو جزئیاتو خپریدو سره چی اشرف غنی سولې طرحی په نامه معروف شو هم هم د خلګو څخه په شفاف او دموکراتیک توګه نظر وغوښتل شو، داسی په نظر نه رسیږی چی ډیر خلګ ورسره موافق وی.
په دی حساب، د منتقدانو په باور، هغه دولت چی د دموکراتیک او مشروعیت عنوان هم تر پوښتنې لاندی راوړی او ادعا کوی چی د خلګو له لوری ټاکل شوی او هغوی ګټو او غوښتنو ته تمکین کوی، د ښاغلی اسپنتا په وینا په سیستماتیک توګه خلګو ته دروغ وایی، پټولو باندی اقدام کوی او اجازه نه ورکوی چی خلګ په مستقیم توګه او قانونی لارو څخه د هیواد په مهمو مسایلو کې تصمیم ونیسی.
د دولت د تګلاری دا ابعاد، د ملی وحدت حکومت په دوره کې په اندیښمند ډول ډیر شوی او دروغ، دوه مخې، حقیقت بل ډول ښودنه او... د حکومت اصولی سیاستونو باندی بدل شوی دی.
د مثال په توګه، خلګ نه پوهیږی چی په کوم شمیر خارجی ځواکونه په هیواد کې شتون لری او افغانستان دولت څخه د یو مستقل هیواد په حیث، د خارجی ځواکونو اعزام لپاره کوم مکانیزم شته.
خلګ نه پوهیږی چی هیواد مسلح ځواکونو دقیق شمیر، څومره دی او کوم اندازه د هغوی څخه په کال کې شهید کیږی یا د دندی څخه لیری کیږی او څومره یی ددی ځواکونو سره یوځای کیږی.
حتی د تروریستی بریدونو تلفاتو په اړه مسؤول دستګاه دروغ وایی.
ټاکنې د یو لوی ملی پروسی په حیث، د دولت سیستماتیک دروغو سره، ډیر ځلې وځنډول شو او تراوسه هم مشخص نه دی چی آیا اعلان شوی تاریخ کې، د ډیرو کلونو تاخیر سربیره، رامنځته کیږی که نه.
د ملی وحدت حکومت سیاسی توافقنامه مفاد اجرا هم د دولتمردان سیستماتیک دروغو سره د کار څخه خارج شو او په دی توګه دا حکومت خپل مشروعیت مبنی هم له لاسه ورکړه او اوس د یو لوی حقوقی چالش سره مخ ده.
دا ټول د خلګو باور باندی بده اغیزه کوی او ورځ په ورځ خلګ خپل باور پر دولت باندی له لاسه ورکوی.
د افغانستان په شان نوبنیاده او یا نوی نظامونو په ګټه نه ده؛ ځکه هیڅ نظام نه شی کولای تر ابده پوری د خارجی ملاتړو تر سیوری لاندی خپل پایداری او بقا د خلګو مشروعیت نه بغیر وساتی.