مصطفی مستور؛ د اقتصاد وزیر وایی چی د غیری دولتی موسساتو فعالیتونو څخه ۱۳۹۵ کال ریپورت په اساس، دا نهادونه په دی کال کې ۸۵۰ میلیونه دالره د ۵۰۰۰ څخه ډیرو پروژو کې مصرف کړی دی؛ خو د هغه په وینا، د پروژو متوازن نه کیدنه او افغانستان خلګو لمړیتوبونو ته نه توجه کولو په شان موضوعات، د مصرف اصلی مشکلاتو څخه وو.
ددی ریپورت په اساس، یواځې ۳۵ سلنه ددی بودجو څخه په کابل ښار کې مصرف شوی دی او یواځې ۱۰ سلنه یی زراعت ته چی د هیواد لوی اقتصادی برخه ده، ټاکل شوی دی.
اقتصاد وزیر، په هیواد کې فقر او بیکاری آمار ارائه کړ او وویل چی دا پروژی هیڅ اغیزه د فقر او بیکاری په کمولو کې نه دی درلودلی دی.
د هغه په وینا، اوس فقر په هیواد کې د ۳۹ سلنې څخه ډیر شوی او د ۱۴ میلیونو واجد شرایو څخه د کار لپاره، ۲۲ سلنه یی د مطلق بیکاری څخه رنج وړی او هر کال ۴۰۰ زره ځوان کار ځواک ته اضافه کیږی.
اقتصادی مسایلو کارپوهان هم وایی چی فقر او بیکاری، افغانستان ننۍ ټولنې تریخ حقیقتونه دی چی ډیر خارجی او داخلی عوامل لری. مهم عامل یی، لسګونه کلونه جنګ او د هیواد ټولو زیرساختونو نابودی ده او همدارنګه ملی زیربنایی پروژو دریدنه ده.
په دی حساب، په دی لیکنه کې، داسی نه ده چی ټول غیری دولتی سازمانونه او موسسات په افغانستان کې د اقتصاد د بدبختیو اصلی عامل معرفی شی.
حتی که ننۍ مشکلاتو ته نظر وکړو، فساد، مدیریت څخه بی ځایه ګټه اخیستنه او برنامه او ظرفیت نه شتون، د فقر اصلی عواملو څخه په افغانستان کې حسابیږی.
بناپردی، د داخلی او خارجی غیری دولتی سازمانونو او موسساتو پراخ او غیری شفاف پوښتنه منځته راوړونکې فعالیتونه، ددی وضعیت اصلی عامل نه شی کیدلای.
خو دا د پوهانو په باور، ددی لامل نه شی کیدلای چی د غیری دولتی سازمانونو او موسساتو زیانونه د افغانستان اقتصاد باندی هیڅ وشمیرل شی.
د منتقدانو په باور، دا به ډیر ظالمانه او غیری عادلانه وی چی خارجی مرسته کوونکې هیوادونه، افغانستان سره مالی مرستو لپاره، خپل ټول مقاصد او پروژی که مشرو وی او که غیری مشروع د افغانستان خلګو او دولت باندی تحمیل کړی؛ خو د هغه لوری، خپل مرسته کوونکې پیسی د غیری دولتی موسساتو له لاری یو ځل بیا لاسته راوړی او په دی منځ کې، هیڅ څه د افغانستان دولت او خلګو لپاره عاید ونه ګرځی.
ډیر ددی موسساتو څخه حتی هغه کار چی ترسره کوی، ریپورت یی نه ورکوی. د مثال په توګه، د یو عینی شاهد په وینا، یو خارجی غیری دولتی موسسه چی ظاهرا د افغانستان مکتبونو کوچنیانو لپاره سویابین تولیدوله، په عمل کې، مسیحیت تبلیغ باندی مصروفه وو او په دی برخه کې، یو مخوف او پیچلی کلتوری پروژه مخته وړله چی هدایت او کنترول اصلی مراکز یی په اوکراین او تاجیکستان کې وو.
ددی سازمانونو په شان، په سلهاوو نور سازمانونه شته چی د خارجی هیوادونو څخه په ملاتړ، د بشر حقوقو او انسان دوستانه او... فعالیتونو تر نامه لاندی، عملآ د افغانستان ملی امنیت او ګټو او حتی باورونو او ارزښتونو برخلاف عمل کوی او هیڅ مرجع ته ځواب ویونکې نه دی او دولت ته کوم ریپورت نه ورکوی.
دا شکاره کوی چی داخلی او خارجی غیری دولتی موسسات، خپله په دولت کې دولتی دی او د افغانستان دولت په نامه قدرت حضور په رسمیت نه پیژنی. هغوی نه قوانین، عرق او باورونه او ارزښتونه نه رعایت کوی او نه افغانستان اقتصادی او صنعتی برخه کې کوم پرمختګ درلودلی دی.
د افغانستان په شان هیواد چی فقر سره لاس او ګریوان دی، یو لوی ځواک د بیکارانو څخه لری چی هر کال په سلهاوو زره کسه ورباندی اضافه کیږی او مرګونی مهاجرتونو په شان بحرانونو سره مخ دی، دا ستم، د زغملو وړنه دی او ددی هیله شته چی ملی وحدت دولت، وکولای شی دا سرطانی غده له منځه یوسی او یو قانونمند او شفاف کتاب او حساب څخه پراخ سیستم د غیری دولتی موسساتو پر عملکرد باندی اعمال او اجرا کړی.