سید حامد امیني/ په دوحه کې څلورمه غونډه چې به د قطر د حکومت په کوربه توب ترسره شي، په پیچلو شرایطو کې رامینځته کیږي چیرې چې کورني او بهرني لوبغاړي به کلیدي رول ولوبوي. دا غونډه نه یوازې د افغانستان، بلکې د سیمې او نړۍ د هېوادونو لپاره هم ځانګړی اهمیت لري. په دې مقاله کې، په دې غونډه کې به د بېلابېلو لوبغاړو رول، په ځانګړې توګه د افغانستان پر سیاسي راتلونکي د لویدیځوالو او د سیمې د هېوادونو لکه ایران، روسیې او چین د خوځښتونو اغېزې وڅېړل شي.

داخلي حرکتونه: اسلامي امارت او مخالفین
د دوحې په غونډه کې یو له مهمو لوبغاړو څخه، د اسلامي امارت حکومت دی. اسلامي امارت د افغانستان د رسمي حکومت په توګه اوس مهال د ټولنیزو او سیاسي اصلاحاتو د ترسره کولو لپاره د نړیوالې ټولنې تر سخت فشار لاندې دی. خو باید پاملرنه وشي چې اسلامي امارت په افغانستان کې د یوه خپلواک ځواک په توګه، تل یې هڅه کړې، چې د هېواد د کلتور او تاریخ پر بنسټ، خپلې پریکړې مخ ته بیايي. په همدې حال کې، د لويديځوالو د غوښتنو د منلو لپاره نړيوال فشارونه اوس هم د دولت د داخلي پرېکړو د استقلال او خپلواکۍ پر وړاندې خنډ ګڼل کېږي.

د اسلامي امارت تر څنګ، مخالفې سیاسي ډلې به هم په دې غونډه کې د ګډون هڅه وکړي. که څه هم د اسلامي امارت د سختي او اصرار او د دوحې په دوهمه ناسته کې د نه ګډون له امله، سیاسي مخالفینو د دوحې په دریمه غونډه کې ځای نه درلود، خو دغې ډلې چې اکثراً د سیاست ډګر ته د راستنیدو فرصتونو په لټه کې دي، دوی هڅه کوي چې د خبرو اترو له دې ځای څخه د خپلو ګټو لپاره ګټه پورته کړي. د استانبول د غونډې په څیر یوه غونډه چې د لویدیځو هیوادونو په ملاتړ جوړه شوې وه، دا په ښکاره توګه د بهرنیو قدرتونو د ملاتړ ترلاسه کولو لپاره د دې ډلو هڅې څرګندوي.

بهرني لوبغاړي: لویدیځ او سیمه ایز هیوادونه

په نړیوال ډګر کې، لویدیځ په ځانګړې توګه امریکا، انګلستان او اروپايي ټولنه هڅه کوي له سیاسي او اقتصادي فشارونو د کارولو سره، اسلامي امارت دې ته اړ کړي چې د دوی شرطونه ومني. دغه هېوادونه اوس هم د خپلو موډلونو پر بنسټ د افغانستان په سیاسي نظام کې د بدلونونو د پلي کولو په لټه کې دي او دوی هڅه کوي چې پر اسلامي امارت فشار راوړي چې غربي مفاهیم لکه ډیموکراسي، بشري حقونه او فردي ازادي ومني. په دې اړه، لویدیځو حکومتونو په وار وار د بدلون لپاره له بندیزونو او دیپلوماتیکو فشارونو څخه کار اخیستی دی، چې په ډېرو مواردو کې د افغانستان د خلکو په ګټه نه دي.

په مقابل کې، د سیمې هېوادونه لکه ایران، روسیه او چین هڅه کوي چې د افغانستان وضعیت د سیمې د واقعیتونو او د خلکو د هیلو پر بنسټ مخ په وړاندې لاړ شي. دا هیوادونه د خپلواکو او باوري جریانونو د پیاوړتیا په لټه کې دي چې د افغانستان ملي ګټو ته پام کوي؛ او دوی چمتو دي چې د هیواد حاکمیت ته د درناوي سره، د سیمه ایزو مسلو په حل کې هم برخه واخلي. ایران په ځانګړې توګه د افغانستان د خپلواکۍ او د دغه هیواد د ګټو د دفاع یو مهم ملاتړی دی او تل یې هڅه کړې چې د غربي فشارونو په وړاندې، د افغانستان کلتور او دودونو ته د درناوي پر بنسټ د سیاسي حل وړاندیز وکړي. روسیه او چین هم په افغانستان کې د سیمه ییز ثبات د رامنځته کولو لپاره په ځانګړې توګه په اقتصادي او امنیتي برخو کې، له اسلامي امارت سره پراخه همکاري درلوده.

ننګونې او فرصتونه

د دوحې د غونډې په وړاندې یوه لویه ننګونه، د لویدیځو هیوادونو سیاسي فشارونه دي چې هڅه کوي اسلامي امارت د خپلو غوښتنو منلو ته اړ کړي. دا فشارونه، چې اکثراً د بندیزونو او له افغانستان سره د مرستو د کمولو په بڼه راپورته کیږي، نه یوازې د سرپرست حکومت لپاره، بلکې دا د افغانستان د خلکو لپاره هم ډېرې ستونزې را ولاړې کړې دي. له بلې خوا، د سیمې هېوادونه لکه ایران او روسیه د داسې حل لارو په لټه کې دي چې د افغانستان ګټې پکې خوندي وي او د امريکا او لويديځ د مکررو او تخريبي لاسوهنو مخه ونيول شي.
په هرصورت، کېدای شي چې د دوحې غونډه هراړخیز هوکړې ته د رسېدو لپاره یو فرصت وي چې په هغه کې د اوسنيو واقعیتونو او شته ډګرونو سره سم د افغانستان بېلابېل نظرونه او ملي ګټې، په سمه توګه په پام کې ونیول شي. د نړیوالو فشارونو سره سره، که اسلامي امارت په دې ناسته کې وکولی شي چې په خپلواکه توګه رول ولوبوي، او په یو ډول سره ملګري ملتونه وهڅوي او مجبور کړي چې په افغانستان کې د یوې ریښتینې او اغیزمنې لارې نقشې باندې عمل وکړي، په ځانګړې توګه دا چې دوی د نړیوالو مالي او اقتصادي بندیزونو او بشري مرستو په څیر مسلې له سیاسي مسلو سره نه نښلوي، امکان لري چې د افغانستان راتلونکی د ملي ګټو پر بنسټ په یوه واقعي چوکاټ کې جوړه شي، او د خلکو د ارادې سره سم پرمخ لاړ شي.

پایله
د دوحې څلورمه ناسته یو داسې فرصت دی چې د افغانستان د راتلونکې لارې په ټاکلو کې مرسته کولای شي. پداسې حال کې چې لویدیځ فشارونه لاهم ننګونې دي، سیمه ایز هیوادونه او ځواکونه لکه ایران، روسیه او چین د افغانستان د خپلواکۍ او حاکمیت د ملاتړي ځواکونو په توګه، کولی شي په دې برخه کې مثبت رول ولوبوي. په دې غونډه کې تر ټولو مهم ټکی دا دی چې د افغانستان د خاکو رښتینې ګټې باید په نظر کې ونیول شي او اجازه ورکړل شي چې د هیواد مهمې پریکړې له بهرنۍ لاسوهنې پرته ترسره شي. که بهرني لوبغاړي د فشار پر ځای، د افغانستان حاکمیت او خپلواکۍ ته درناوی وکړي، هغه وخت موږ کولی شو د هیواد لپاره د روښانه راتلونکي هیله وکړو.