د هېواد په شمال کې څېړونکي د علمي بنسټونو له خوا د څېړنو د پيل کمېدل يوه جدي ننګونه بولي او غواړي، چې د څېړنې لپاره مناسب چاپېريال رامنځته کړي، ځکه د کيفيت له مخې سروې او ساحوي څېړنې د څېړنو د عواملو په پېژندلو کې مرسته کوي.

آوا - مزارشریف: د بلخ ولایت د یوه خصوصي پوهنتون رئیس محمد قاسم پناهي د څیړنې موضوع د هیواد د ټولو پوهنتونونو له وجیبه وګڼله او ویې ویل: له بده مرغه په ​​تېر کال کې د لوړو زده کړو موسسې له سختو ستونزو سره مخ وې.
 
د هغه په ​​وينا، د څېړنې لپاره لازمې ساحې او مناسب پلاتفورم فکري ځواک او وسايلو ته اړتيا لري، چې د افغانستان په پوهنتونونو کې کم شتون لري.
 
عمومي څېړونکي تقي واحدي په هېواد کې د کيفيت او ساحوي څېړنو له نشتوالي ناخوښي څرګنده کړه او ويې ويل، چې د کتابتون څېړنه د سيمه ييزو ستونزو او ستونزو د هواري لپاره ګټوره نه ده.
 
د هغه په ​​وينا، باکيفيته ساحوي څېړنه د يوه هېواد پر پرمختګ اغېز لري او په دې برخه کې افغان څېړونکو د دغه کمښت ترخه خوند خوړلى او کړېږي.
 
د مزارشريف ښار يو تن څېړونکی، شيراحمد کرامت وايي: د څېړونکو لېوالتيا چې پخوا د ټولنيزو، فرهنګي او علمي مرکزونو ترمنځ موجوده وه، اوس کمه شوې ده.
 
په ورته وخت کې د بلخ ولایت د خصوصي پوهنتونونو یوه محصله حیدري ندا هم دغه څېړنه په اکاډمیک چاپېریال کې د محصل د فکري ځواکمنتیا یو ډول بولي او وايي: څېړنه په خپله د څلورو کلونو په اوږدو کې لویه لاسته راوړنه ده. په پوهنتون کې د محصلینو کلنۍ دوره.
 
په وروستیو کلونو کې د هېواد د لوړو زده کړو په مرکزونو کې پر تدریسي میتودونو نیوکې شوي، چې په ورته وخت کې د تدریس پر مهال د څېړنو نشتوالی، د نصاب د نه نوي کولو، د مجهزو او انلاین کتابتونونو نشتوالی او د د مسلکي او کارپوه استادانو شتون اساسي ننګونې دي، د لوړو زده کړو خصوصي او دولتي بنسټونه وړاندیز شوي او له همدې امله د لوړو زده کړو وزارت پریکړه کړې چې د لوړو زده کړو د سیستم کیفیت ته بیا کتنه وکړي.
 
د هیواد اکثره محصلین د خپلو څلورو کلنو زده کړو په جریان کې د مونوګراف لیکلو لپاره هیڅ ډول څیړنه نه کاروي، مګر د اتم سمستر په پای کې دوی لیکل شوي مقالې د پروفیسورانو یا چاپ خونو څخه په لوړه بیه اخلي.
 
دا باید په یاد ولرئ چې ډیری عامه پوهنتونونه په ټولو برخو کې د پروفیسورانو د ګمارلو لپاره د لیسانس درجې زده کونکي د استاذانو په توګه مني.