اديب و مورخ برجسته كشور، از مفاخر نسل اول استادان دانشگاه كابل و از بنيان‌گذاران دانشكده‌های ادبيات و علوم اجتماعی اين دانشگاه، كانديد اكاميسين، پروفسور پوهاند ميرحسين شاه، چشم از جهان بست.
خبرگزاری صدای افغان(آوا) ـ کابل: پوهاند ميرحسين شاه از ابتدای دهه ٣٠ خورشيدی تا سال ١٣٦٧، عمرش را در راه تربيت نخبگان دانشگاهی سپری كرد و در دوران مهاجرت اجباری نيز گه‌گاه در دانشگاه‌های اروپا و امريكا تدريس می‌كرد.
وی فرزند مير سيدجواد آقا از مشاهير سادات قندهار بود. سید طیب جواد، سفیر افغانستان در انگلیس و پیش از آن، سفیر افغانستان در امریکا، فرزند ارشد پروفسور میرحسین شاه است.
نگاه به زندگی‌نامه پروفسور میرحسین شاه
پروفسور میرحسین شاه فرزند میرعبدالجواد آقا در سال ۱۳۰۴ هـ. ش در گذر کنارده خواجۀ شهر قندهار دریک خانواده روحانی و علمی زاده شدند. تحصیلات ابتدایی خویش را در مکتب نمره ۲ شهر قندهار که بعدا به مکتب احمدشاهی مسمی گردید و تحصیلات متوسطه و لیسه را در لیسه احمشاه بابا در شهر قندهار و بعدا در لیسه حبیبیه کابل وتحصیلات عالی خویش را در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل و درجه فوق لیسانس یا ماستری را در دانشگاه لکنهو هند(دانشگاه علیکره) به پایان رسانید.
دانشمند ارجمندکشورمان مرحوم استاد آصف فکرت، در مورد پروفسور صاحب ابراز نظری دارند که توجه فرهنگیان را به آن معطوف می نمایم:
" استاد میرحسین شاه را هم نخست مرحوم طالب قندهاری به من شناسانید. از مراتب دانش و از شخصیت والا و دوست داشتنی اوسخن گفت و از این كه او از سادات جلیل القدر قندهار است و این كه مرحوم آقا سید جواد، پدر استاد میرحسین شاه، از شخصیت های معروف قندهار بوده است. و هنگامی كه حضور من در فاكولته ي ادبیات مسلّم شد، مرحوم طالب مرا تشویق كرد كه بروم و خود را به آقاصاحب (استاد میرحسین شاه خان) معرفی نمایم. من این كار را كردم و با پیشانی گشاده با استاد میرحسین شاه كه معاون فاكولته ی ما بود رو به رو شدم. استاد تعارف فرمود كه بنشین و من نشستم كه این خود برای ما در آن روزها امری غیرعادی بود كه معاون فاکولته به یك شاگرد نو وارد كلاس اول اجازه دهد كه در دفتر او بنشیند، یا وقت خود را صرف گفت و گو با اوكند. نخستین نكته یی كه از برخورد اول توجهم را جلب كرد لهجه ی صد در صد قندهاری استاد بود. من آن روزها فكرمی كردم كه هركس به كابل برود باید درحد مقدور بكوشد لهجه ي خویش را عوض كند. از لهجه ي قندهاری استاد تشویق شدم و فهرستی از قندهاریانی كه در هرات بودند و من آنها را می شناختم، از جمله مرحوم شیخ محمد طاهر قندهاری و شماری از قندهاریانی كه با ما قرابت و پیوستگی داشتند، نام گرفتم. استاد میرحسین شاه همه ي آنان را شناخت و معلوم شد كه با برخی از آنان علایق نزدیك دارد.
میرحسین شاه با روش و مَنشی كه داشت همه را شیفته آهستگی و فروتنی خویش ساخته بود؛ اگرچه همه به مقام علمی و استادی او احترام و اعتراف داشتند، اما گاهی صمیمیت بر تفوق علمی چیره می شد و دوستان و همكاران ایشان را آقا صاحب(حضرت آقا) خطاب می كردند.
حدود العالم کتابی است که نویسنده افغانی الاصل جوزجانی به رشته تحریر درآورده است. بنا تحقیق گسترده و تدقیق و یا به زبان امروز ویرایش عالمانه ي آن به سعی وافی دانشمند برجسته و نامور روس ولادیمیر فئودورویچ مینورسكی(1877-1966) كاري سهل و ساده نبوده است، و چنان كه نویسنده ي مدخل مینورسكی در دانشنامه ي ایرانیكا می نویسد، تنها همین كار بزرگ و آموزنده كه در سال ۱۹۳۷ مسیحی به پایان رسید، برای مینورسكی بسنده می بود كه او را همچون دانشمندی بزرگ نامور سازد.
و ترجمه چنین كاری، یك مترجم ورزیده که با شایستگی و دسترسی به تاریخ و جغرافیا و ادبیات دری داشته و بردبار و عالم و ژرف نگر را می خواست. استاد میرحسین شاه به این كار همت گماشت و آن را به درستی به پایان رسانید. این كتاب در سال ۱۳۴۲ هـ ش در كابل چاپ شد. استاد پروفسور میرحسین شاه با جمع غفیری از علما و دانشمندان چون طالب قندهای، شایق جمال، پروفسور عبدالحی حبیبی، احمدعلی کهزاد، میرغلامحمد غبار، محمدهاشم میوندوال و ده‌های دیگر محشور و هم‌صحبت بودند."
وظایف اداری
ـ معلم در لیسه احمدشاه قندهار ۱۳۲۸-۱۳۳۱ هـش
ـ شمول در کدر دانشکده ادبیات دانشگاه کابل ( اواسط سنبله ۱۳۳۴ هـ ش)
ـ معاون دانشکده ادبیات (۱۳۴۰ـ ۱۳۵۰ هـ ش))
ـ ترفیع به رتبه پروفسوری (۱۳۴۵ هـ ش)
ـ رییس دانشکده ادبیات و علوم بشری (۱۳۵۰ـ۱۳۵۶ هـ ش)
ـ استاد تاریخ و آمر دیپارتمنت در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه کابل تا سال ۱۳۶۷ هـ ش)
اشتراک در کنفرانس‌های علمی:
ـ در داخل کشور: سمینار شاعر بزرګ دری حضرت جامی، سمینار بین المللی کوشانی ها، سمینار تحقیقات زبان پشتو( ۱۳۵۶هـ ش)، مجلس بزرگداشت دقیقی بلخی (۱۳۵۶ هـ ش)، سمینار بین المللی روابط هند و افغانستان (۱۳۵۴ هـ ش ) سمینار بزرگداشت هشتادمین سال وفات سید جمال الدین افغانی ( ۱۳۵۵ هـ ش)، سمینار هزارمین سال تولد خواجه عبدالله انصاری (۱۳۵۵۵ هـ ش)، سمینار بین المللی مطالعات کوشانی (۱۳۶۱ هـ ش ) سمینار به مناسبت بزرگداشت سه صدبیست مین سال تولد بیدل (۱۳۶۳ هـ ش)، سمینار بین المللی ناصر خسرو (۱۳۶۵هـ ش) سمینار بزرپداشت فیض محمد کاتب، سمینار بزرگداشت مؤرخ کشورمان احمدعلی کهزاد، و ده‌ها دیگر.
- در خارج افغانستان: سمینار بین المللی تاریخ آسیا ( دهلی ـ ۱۹۵۹ م)، کنگره مستشرقین ( دهلی ۱۹۶۴ـ م)، سمینار تحصیلات عالی در دانشگاه مینی سوتا (ایالات متحد امریکا ۱۹۶۵م)، کنفراس بین المللی تیموری ( سمرقند ـ ازبکستان ۱۹۶۹ م)، سمینار تاریخ کشور های آسیایی ( عشق آباد ترکمنستان ۱۹۷۲ م)، سمینار کشور های آسیای میانه ( دهلی ۱۹۶۸۸م) کنفرانس بین المللی امیرخسرو دهلوی ( ۱۹۷۴ دهلی م)، کنفرانس منطقوی تحصیلات عالی ( بیروت لبنان ۱۹۷۶م)، سمینار علامه اقبال ( لاهور پاکستان ۱۹۷۷م)کنگره تاریخ هند ( بمبی ۱۹۸۰م)، کمیسیون مؤرخان مشترک افغان ـ شوروی ( ۱۹۸۴ و۱۹۸۶م).
ـ تدریس و تحقیق یک سمستر در دانشگاه هایدلبرگ المان فدرال(۱۹۷۲ م)
ـ تحقیق راجع به نسخ خطی زبان پشتو (دانشگاه های لندن : کمبریج و آکسفورد، موزیم بریتانیا)
آثار و ترجمه ها و رسایل:
استاد پروفسور میرحسین شاه تحقیقات علمی فرهنگی و تاریخی فراوانی دارد كه بیشتر آنها در مجلات علمی و نشریه های اختصاصی مانند مجله هاي ادب، وژمه، جغرافیا، آریانا، عرفان وكابل در یك شماره و یا به صورت پیاپی چاپ شده است. برخی از كتاب‌های استاد، همانند رساله در احوال و آثار امیر علی شیر نوایی، آثار واحوال بیدل هم مكرر چاپ شده است. اما كار بسیار مهم و ماندگار استاد میرحسین شاه ترجمه عالمانه تحقیق كتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب است كه كار بسیار گسترده یی بود و ترجمه آن هم دانش و پژوهش گسترده ای را ایجاب می كرد و چندین بار در کابل و ایران چاپ شده است.
۱ ـ احوال وآثار قاضی حمیدالدین بلخی، مجله : اندوایرانیکا، کلکته هند،۱۹۵۷.
۲ ـ تاریخ افغانستان (مغلان) مجله آریانا، انجمن تاریخ، ۱۳۳۵ ـ ۱۳۳۶.
۳ ـ ترجمه: زندگانی سیاسی امیرعلی شیر نوایی، نویسنده بارتولد، انجمن تاریخ، ۱۳۶۵، ترجمه مجدداز طرف وزارت اطلاعات وکلتور درسال ۱۳۶۰ هـ ش.
۴ ـ افغان ها در هند، انجمن تاریخ، ۱۳۴۵ هـ ش.
۵ ـ خلاصته المریدین، مقدمه، دانشکده ادبیات، دانشگاه کابل، ۱۳۴۳ هـ ش.
۶ ـ ترجمه: حدود العالم من المشرق الی المغرب، با حواشی و تعلیق مینورسکی، دانشکده ادبیات دانشگاه کابل، ۱۳۴۲هـ ش. چاپ دوم به مناسبت میلاد کابل، شاروالی کابل، ۱۳۹۰ هـ ش. چاپ های جداگانه ۱ و۲ با تصحیح و حواشی بیشتر از داکتر غلام رضا ورهرام و مریم میراحمدی ۱۳۷۲ و ۱۳۸۳ هـ ش ایران .
۷ ـ تعلیقات مجدد بر حدود العالم(ترجمه) اکادمی علوم افغانستان، ۱۳۶۴ هـ ش.
۸ ـ بحثی در احوال و آثار بیدل (ترجمه) دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل. چاپ دوم از طرف وزارت اطلاعات و کلتور. چاپ سوم با حواشی و تصیحیح مجدد پروفسور میرحسین شاه و مقدمه استاد شاه محمود محمود از طرف انتشارات خاور در سال ۱۳۹۳ هجری شمسی در کابل انتشار یافت.
۹ ـ سهم مسلمانان در جغرافیه(ترجمه) تکثیر شده در دانشکده علوم اجتماعی.۱۳۶۴ هـ ش. چاپ مجدد: به سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود، انتشارات خاور، کابل، ۱۳۸۹هـ ش.
۱۰ ـ تاریخ علوم، تکثیر شده دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه کابل، ۱۳۶۴هـ ش. چاپ مجدد آن به سعی و اهتمام استاد شاه محمود محمود در سال 1395 از طرف انشارات خاور در هزار نسخه با قطع و صحافت زیبا انتشار یافت.
۱۱ ـ تاریخ نویسی در شرق، تکثیر شده، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه کابل، ۱۳۶۷ هـ ش.
۱۲ ـ افغانستان و انگلستان(ترجمه) دانشکده علوم اجتماعی، ۱۳۶۴ هـ ش. چاپ مجدد به سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود، انتشارات خاور. کابل، ۱۳۹۰هـ ش.
۱۳ ـ تاریخ هند در قرون وسطی (ترجمه)، دانشکده علوم اجتماعی، ۱۳۶۴ هـ ش، چاپ مجدد ۱۳۹۱با مقدمه و سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود از طرف انتشارات خاور انتشار یافت، ۱۳۹۱ هـ ش.
۱۴ـ مقالات متعدد در تاریخ و ادبیات افغانستان منشر شده در هند و افغانستان.
۱۵ ـ نسخ خطی پشتو در کتابخانه های مدرسه شرقیه افریقایی لندن دانشگاه های کمبریج و آکسفورد، موزه بریتانیا و دیوان هند، منتشر شده در مجله وژمه، دانشکده ادبیات، دانشگاه کابل،
***
استاد بزرگوار در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی مانند میلیون ها افغان دیگر نسبت شرایط نامساعد و ناهنجار، زادگاه و کشور خویش را ترک کرد و تا پیش از وفات، با خانوادۀ خویش در ایالات متحده امریکا زندگی می‌کرد.
خبرگزاری صدای افغان(آوا) ـ کابل: پوهاند ميرحسين شاه از ابتدای دهه ٣٠ خورشيدی تا سال ١٣٦٧، عمرش را در راه تربيت نخبگان دانشگاهی سپری كرد و در دوران مهاجرت اجباری نيز گه‌گاه در دانشگاه‌های اروپا و امريكا تدريس می‌كرد.
وی فرزند مير سيدجواد آقا از مشاهير سادات قندهار بود. سید طیب جواد، سفیر افغانستان در انگلیس و پیش از آن، سفیر افغانستان در امریکا، فرزند ارشد پروفسور میرحسین شاه است.
نگاه به زندگی‌نامه پروفسور میرحسین شاه
پروفسور میرحسین شاه فرزند میرعبدالجواد آقا در سال ۱۳۰۴ هـ. ش در گذر کنارده خواجۀ شهر قندهار دریک خانواده روحانی و علمی زاده شدند. تحصیلات ابتدایی خویش را در مکتب نمره ۲ شهر قندهار که بعدا به مکتب احمدشاهی مسمی گردید و تحصیلات متوسطه و لیسه را در لیسه احمشاه بابا در شهر قندهار و بعدا در لیسه حبیبیه کابل وتحصیلات عالی خویش را در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل و درجه فوق لیسانس یا ماستری را در دانشگاه لکنهو هند(دانشگاه علیکره) به پایان رسانید.
دانشمند ارجمندکشورمان مرحوم استاد آصف فکرت، در مورد پروفسور صاحب ابراز نظری دارند که توجه فرهنگیان را به آن معطوف می نمایم:
" استاد میرحسین شاه را هم نخست مرحوم طالب قندهاری به من شناسانید. از مراتب دانش و از شخصیت والا و دوست داشتنی اوسخن گفت و از این كه او از سادات جلیل القدر قندهار است و این كه مرحوم آقا سید جواد، پدر استاد میرحسین شاه، از شخصیت های معروف قندهار بوده است. و هنگامی كه حضور من در فاكولته ي ادبیات مسلّم شد، مرحوم طالب مرا تشویق كرد كه بروم و خود را به آقاصاحب (استاد میرحسین شاه خان) معرفی نمایم. من این كار را كردم و با پیشانی گشاده با استاد میرحسین شاه كه معاون فاكولته ی ما بود رو به رو شدم. استاد تعارف فرمود كه بنشین و من نشستم كه این خود برای ما در آن روزها امری غیرعادی بود كه معاون فاکولته به یك شاگرد نو وارد كلاس اول اجازه دهد كه در دفتر او بنشیند، یا وقت خود را صرف گفت و گو با اوكند. نخستین نكته یی كه از برخورد اول توجهم را جلب كرد لهجه ی صد در صد قندهاری استاد بود. من آن روزها فكرمی كردم كه هركس به كابل برود باید درحد مقدور بكوشد لهجه ي خویش را عوض كند. از لهجه ي قندهاری استاد تشویق شدم و فهرستی از قندهاریانی كه در هرات بودند و من آنها را می شناختم، از جمله مرحوم شیخ محمد طاهر قندهاری و شماری از قندهاریانی كه با ما قرابت و پیوستگی داشتند، نام گرفتم. استاد میرحسین شاه همه ي آنان را شناخت و معلوم شد كه با برخی از آنان علایق نزدیك دارد.
میرحسین شاه با روش و مَنشی كه داشت همه را شیفته آهستگی و فروتنی خویش ساخته بود؛ اگرچه همه به مقام علمی و استادی او احترام و اعتراف داشتند، اما گاهی صمیمیت بر تفوق علمی چیره می شد و دوستان و همكاران ایشان را آقا صاحب(حضرت آقا) خطاب می كردند.
حدود العالم کتابی است که نویسنده افغانی الاصل جوزجانی به رشته تحریر درآورده است. بنا تحقیق گسترده و تدقیق و یا به زبان امروز ویرایش عالمانه ي آن به سعی وافی دانشمند برجسته و نامور روس ولادیمیر فئودورویچ مینورسكی(1877-1966) كاري سهل و ساده نبوده است، و چنان كه نویسنده ي مدخل مینورسكی در دانشنامه ي ایرانیكا می نویسد، تنها همین كار بزرگ و آموزنده كه در سال ۱۹۳۷ مسیحی به پایان رسید، برای مینورسكی بسنده می بود كه او را همچون دانشمندی بزرگ نامور سازد.
و ترجمه چنین كاری، یك مترجم ورزیده که با شایستگی و دسترسی به تاریخ و جغرافیا و ادبیات دری داشته و بردبار و عالم و ژرف نگر را می خواست. استاد میرحسین شاه به این كار همت گماشت و آن را به درستی به پایان رسانید. این كتاب در سال ۱۳۴۲ هـ ش در كابل چاپ شد. استاد پروفسور میرحسین شاه با جمع غفیری از علما و دانشمندان چون طالب قندهای، شایق جمال، پروفسور عبدالحی حبیبی، احمدعلی کهزاد، میرغلامحمد غبار، محمدهاشم میوندوال و ده‌های دیگر محشور و هم‌صحبت بودند."
وظایف اداری
ـ معلم در لیسه احمدشاه قندهار ۱۳۲۸-۱۳۳۱ هـش
ـ شمول در کدر دانشکده ادبیات دانشگاه کابل ( اواسط سنبله ۱۳۳۴ هـ ش)
ـ معاون دانشکده ادبیات (۱۳۴۰ـ ۱۳۵۰ هـ ش))
ـ ترفیع به رتبه پروفسوری (۱۳۴۵ هـ ش)
ـ رییس دانشکده ادبیات و علوم بشری (۱۳۵۰ـ۱۳۵۶ هـ ش)
ـ استاد تاریخ و آمر دیپارتمنت در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه کابل تا سال ۱۳۶۷ هـ ش)
اشتراک در کنفرانس‌های علمی:
ـ در داخل کشور: سمینار شاعر بزرګ دری حضرت جامی، سمینار بین المللی کوشانی ها، سمینار تحقیقات زبان پشتو( ۱۳۵۶هـ ش)، مجلس بزرگداشت دقیقی بلخی (۱۳۵۶ هـ ش)، سمینار بین المللی روابط هند و افغانستان (۱۳۵۴ هـ ش ) سمینار بزرگداشت هشتادمین سال وفات سید جمال الدین افغانی ( ۱۳۵۵ هـ ش)، سمینار هزارمین سال تولد خواجه عبدالله انصاری (۱۳۵۵۵ هـ ش)، سمینار بین المللی مطالعات کوشانی (۱۳۶۱ هـ ش ) سمینار به مناسبت بزرگداشت سه صدبیست مین سال تولد بیدل (۱۳۶۳ هـ ش)، سمینار بین المللی ناصر خسرو (۱۳۶۵هـ ش) سمینار بزرپداشت فیض محمد کاتب، سمینار بزرگداشت مؤرخ کشورمان احمدعلی کهزاد، و ده‌ها دیگر.
- در خارج افغانستان: سمینار بین المللی تاریخ آسیا ( دهلی ـ ۱۹۵۹ م)، کنگره مستشرقین ( دهلی ۱۹۶۴ـ م)، سمینار تحصیلات عالی در دانشگاه مینی سوتا (ایالات متحد امریکا ۱۹۶۵م)، کنفراس بین المللی تیموری ( سمرقند ـ ازبکستان ۱۹۶۹ م)، سمینار تاریخ کشور های آسیایی ( عشق آباد ترکمنستان ۱۹۷۲ م)، سمینار کشور های آسیای میانه ( دهلی ۱۹۶۸۸م) کنفرانس بین المللی امیرخسرو دهلوی ( ۱۹۷۴ دهلی م)، کنفرانس منطقوی تحصیلات عالی ( بیروت لبنان ۱۹۷۶م)، سمینار علامه اقبال ( لاهور پاکستان ۱۹۷۷م)کنگره تاریخ هند ( بمبی ۱۹۸۰م)، کمیسیون مؤرخان مشترک افغان ـ شوروی ( ۱۹۸۴ و۱۹۸۶م).
ـ تدریس و تحقیق یک سمستر در دانشگاه هایدلبرگ المان فدرال(۱۹۷۲ م)
ـ تحقیق راجع به نسخ خطی زبان پشتو (دانشگاه های لندن : کمبریج و آکسفورد، موزیم بریتانیا)
آثار و ترجمه ها و رسایل:
استاد پروفسور میرحسین شاه تحقیقات علمی فرهنگی و تاریخی فراوانی دارد كه بیشتر آنها در مجلات علمی و نشریه های اختصاصی مانند مجله هاي ادب، وژمه، جغرافیا، آریانا، عرفان وكابل در یك شماره و یا به صورت پیاپی چاپ شده است. برخی از كتاب‌های استاد، همانند رساله در احوال و آثار امیر علی شیر نوایی، آثار واحوال بیدل هم مكرر چاپ شده است. اما كار بسیار مهم و ماندگار استاد میرحسین شاه ترجمه عالمانه تحقیق كتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب است كه كار بسیار گسترده یی بود و ترجمه آن هم دانش و پژوهش گسترده ای را ایجاب می كرد و چندین بار در کابل و ایران چاپ شده است.
۱ ـ احوال وآثار قاضی حمیدالدین بلخی، مجله : اندوایرانیکا، کلکته هند،۱۹۵۷.
۲ ـ تاریخ افغانستان (مغلان) مجله آریانا، انجمن تاریخ، ۱۳۳۵ ـ ۱۳۳۶.
۳ ـ ترجمه: زندگانی سیاسی امیرعلی شیر نوایی، نویسنده بارتولد، انجمن تاریخ، ۱۳۶۵، ترجمه مجدداز طرف وزارت اطلاعات وکلتور درسال ۱۳۶۰ هـ ش.
۴ ـ افغان ها در هند، انجمن تاریخ، ۱۳۴۵ هـ ش.
۵ ـ خلاصته المریدین، مقدمه، دانشکده ادبیات، دانشگاه کابل، ۱۳۴۳ هـ ش.
۶ ـ ترجمه: حدود العالم من المشرق الی المغرب، با حواشی و تعلیق مینورسکی، دانشکده ادبیات دانشگاه کابل، ۱۳۴۲هـ ش. چاپ دوم به مناسبت میلاد کابل، شاروالی کابل، ۱۳۹۰ هـ ش. چاپ های جداگانه ۱ و۲ با تصحیح و حواشی بیشتر از داکتر غلام رضا ورهرام و مریم میراحمدی ۱۳۷۲ و ۱۳۸۳ هـ ش ایران .
۷ ـ تعلیقات مجدد بر حدود العالم(ترجمه) اکادمی علوم افغانستان، ۱۳۶۴ هـ ش.
۸ ـ بحثی در احوال و آثار بیدل (ترجمه) دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل. چاپ دوم از طرف وزارت اطلاعات و کلتور. چاپ سوم با حواشی و تصیحیح مجدد پروفسور میرحسین شاه و مقدمه استاد شاه محمود محمود از طرف انتشارات خاور در سال ۱۳۹۳ هجری شمسی در کابل انتشار یافت.
۹ ـ سهم مسلمانان در جغرافیه(ترجمه) تکثیر شده در دانشکده علوم اجتماعی.۱۳۶۴ هـ ش. چاپ مجدد: به سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود، انتشارات خاور، کابل، ۱۳۸۹هـ ش.
۱۰ ـ تاریخ علوم، تکثیر شده دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه کابل، ۱۳۶۴هـ ش. چاپ مجدد آن به سعی و اهتمام استاد شاه محمود محمود در سال 1395 از طرف انشارات خاور در هزار نسخه با قطع و صحافت زیبا انتشار یافت.
۱۱ ـ تاریخ نویسی در شرق، تکثیر شده، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه کابل، ۱۳۶۷ هـ ش.
۱۲ ـ افغانستان و انگلستان(ترجمه) دانشکده علوم اجتماعی، ۱۳۶۴ هـ ش. چاپ مجدد به سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود، انتشارات خاور. کابل، ۱۳۹۰هـ ش.
۱۳ ـ تاریخ هند در قرون وسطی (ترجمه)، دانشکده علوم اجتماعی، ۱۳۶۴ هـ ش، چاپ مجدد ۱۳۹۱با مقدمه و سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود از طرف انتشارات خاور انتشار یافت، ۱۳۹۱ هـ ش.
۱۴ـ مقالات متعدد در تاریخ و ادبیات افغانستان منشر شده در هند و افغانستان.
۱۵ ـ نسخ خطی پشتو در کتابخانه های مدرسه شرقیه افریقایی لندن دانشگاه های کمبریج و آکسفورد، موزه بریتانیا و دیوان هند، منتشر شده در مجله وژمه، دانشکده ادبیات، دانشگاه کابل،
***
استاد بزرگوار در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی مانند میلیون ها افغان دیگر نسبت شرایط نامساعد و ناهنجار، زادگاه و کشور خویش را ترک کرد و تا پیش از وفات، با خانوادۀ خویش در ایالات متحده امریکا زندگی می‌کرد.