سخنگوی دولت ايران از تصویب آیین‌نامه اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی خبر داد. علی ربیعی در حاشیه جلسه امروز(چهارشنبه، 31 ثور) هیئت دولت ایران در جمع خبرنگاران اظهار کرد: "با تلاشی که صورت گرفت خوشبختانه امروز آیین‌نامه اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی تصویب شد".
وی افزود: بر اساس این آیین‌نامه استانداری‌ها به همراه سازمان ثبت احوال و در خارج از کشور هم دفاتر نمایندگی ما مسئول اجرای این آیین‌نامه هستند.
سخنگوی دولت ایران تصریح کرد: زنان ایرانی دارای فرزند که فرزندانشان ۱۸ سال دارند حتی در صورت فوت و طلاق مادر می‌توانند تابعیت ایرانی بگیرند.
چرا ۷ ماه تأخیر؟
معاونت حقوقی ریاست جمهوری ایران با انتشار متن آیین‌نامه‌ی پیشنهادی در سایت دفتر هیئت دولت در مورد تأخیر به وجود آمده نوشته است:
تصویب این قانون همزمان بیم و امیدهای فراوانی را در جامعه به ارمغان آورد: بیم احتمال سوء استفاده از این قانون، تشویق ازدواج های غیررسمی، مشکلات ناشی از امید و آرزوی کودکان بلاتکلیف و زنان ایرانی که به هر دلیلی به ازدواج مردان غیرایرانی درآمده اند، امید به برخوردارشدن از حداقل حقوق شهروندی و بهره مندی خود و فرزندان ناشی از این ازدواج ها از افتخارات و مزایای ایرانی بودن.
این احساس و تأمل دوگانه از زمان لازم الاجراشدن قانون تا به امروز، مانعی اساسی بر سر اجرای قانون و دستیابی به مقصود آن و اعطای تابعیت به افراد مشمول را موجب گردیده، به گونه ای پیش بینی می شود چنانچه راهکاری برای ایجاد هماهنگی و وحدت رویه و تعیین ضوابط اجرای قانون، فراهم نشود این اقدام سازنده به هدف نمی رسد.
لذا معاونت حقوقی رئیس جمهور ایران در راستای فراهم کردن زمینه اجرای قانون فوق، ضرورت تدوین آیین نامه ای را برای اجرای آن، مطرح و با همکاری کلیه دستگاه های مرتبط به قانون و فعالان اجتماعی و برگزاری نشست های کارشناسانه، آیین نامه اجرایی مربوط را تدوین و برای سیر مراحل بررسی و تصویب به هیئت دولت ارائه نمود.
متن قانون و متن آیین‌نامه پیشنهادی
متن کامل این قانون که در ۲ میزان(مهر 1398) در مجلس شورای اسلامی نهایی شد و در ۱۶ میزان(مهر 1398) از سوی رئیس‌جمهور ایران لازم‌الاجرا شد به شرح زیر است:
بر اساس ماده واحده این لایحه؛ فرزندان حاصل از ازدواج شرعی زنان ایرانی با مردان غیر ایرانی که قبل یا بعد از تصویب این قانون متولد شده یا می شوند قبل از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی به درخواست مادر ایرانی در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران در می آیند. فرزندان مذکور پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی در صورت عدم تقاضای مادر ایرانی می توانند تابعیت ایرانی را تقاضا کنند که در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران پذیرفته می شوند. پاسخ به استعلام امنیتی باید حداکثر ظرف مدت ۳ ماه انجام شود و نیروی انتظامی نیز مکلف است نسبت به صدور پروانه اقامت برای پدر غیرایرانی در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) اقدام کند.
تبصره ۱- در صورتی که پدر و یا مادر متقاضی در قید حیات نبوده و یا در دسترس نباشند، در صورت ابهام در احراز نسب متقاضی احراز نسب با دادگاه صالح می باشد.
تبصره ۲- افراد فاقد تابعیتی که خود و حداقل یکی از والدینشان در ایران متولد شده باشد، می توانند پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی تابعیت ایرانی را تقاضا کنند که در صورت نداشتن سوء پیشینه کیفری و نیز نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران پذیرفته می شوند.
سوالات رایج از آیین‌نامه قانون تابعیت فرزندان مادر ایرانی
بر اساس متن پیشنهادی معاونت حقوقی پاسخ پرسش‌های رایج در مورد قانون به شرح زیر است:
منظور از ازدواج شرعی بین زن ایرانی و مرد خارجی چیست؟
ماده ۱ بند ب آیین‌نامه ازدواج شرعی را بدین ترتیب اعلام کرده: ازدواجی است که مطابق قوانین ایران معتبر باشد. اعم از این‌که ثبت شده یا نشده باشد.
ماده ۳ هم ملاک ازدواج شرعی را عقدنامه‌ی رسمی یا هر سند معتبر قانونی مبنی بر وقوع نکاح یا صدور رأی قضایی مبنی بر وجود رابطه‌ی زوجیت اعلام کرد.
البته باید دقت کرد که در تبصره ۱ ماده‌ی ۳ این آیین‌نامه آمده که در مورد ازدواج‌هایی که از شش ماه پس از انتشار این آیین‌نامه صورت می‌گیرند، ازدواج ثبت شده ملاک تأیید تابعیت فرزندان متولد از این ازدواج خواهد بود.
این بدین معناست ازدواج شرعی به صورت عقدنامه و صیغه‌نامه و صدور رأی قضایی تقریبا فقط شامل حال ازدواج‌های گذشته می‌شود و برای اعطای شناسنامه به فرزندان حاصل از ازدواج‌های زنان ایرانی با مردان غیرایرانی از این به بعد نیاز به ثبت ازدواج نیز هست.
چه کسانی می‌توانند طبق این آیین‌نامه درخواست شناسنامه کنند؟
۱- هر زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج شرعی کرده باشد و فرزند زیر ۱۸ ساله داشته باشد، برای آن فرزند می‌تواند درخواست شناسنامه کند.
۲- هر فردی که حاصل ازدواج شرعی یک زن ایرانی با مرد خارجی باشد و بیش از ۱۸ سال داشته باشد می‌تواند درخواست شناسنامه کند.
۳- ورثه‌ی محرز افرادی که حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی هستند نیز می‌توانند تقاضای شناسنامه کنند. (یعنی نوه‌ی یک زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج شرعی کرده هم حق درخواست شناسنامه دارد).
افراد متقاضی باید به کجا درخواست بدهند؟
مطابق ماده ۹ آیین‌نامه، متقاضی موظف است درخواست کتبی یا الکترونیکی خود را با اطلاعات کامل و ارائه‌ی مستندات به استانداری محل تولد یا اقامت مادر ایرانی فرزند ارائه نماید.
آیا اگر پدر خارجی و زن ایرانی از هم طلاق بگیرند، فرآیند درخواست شناسنامه برای فرزند حاصله متوقف می‌شود؟
خیر- مطابق با تبصره ۳ ماده ۳ آیین‌نامه طلاق و فسخ نکاح زن و مرد مانع از طی فرآیند کسب شناسنامه برای فرزند نمی‌شود.
اگر فرد زیر ۱۸ سال داشته باشد و مادرش فوت شود، چه کسی می‌تواند برای او درخواست شناسنامه کند؟
مطابق ماده ۴ در صورت فوت مادر و زیر ۱۸ سال بودن فرزند، دادستان شهرستان محل اقامت فرزند پس از انجام تحقیقات و گرد آوردن مستندات می‌تواند برای فرزند درخواست شناسنامه کند.
اگر فرد حاصل از ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی بالای ۱۸ سال باشد و شناسنامه نگرفته باشد و صاحب فرزند شده باشد،فوت او مانع درخواست شناسنامه برای فرزند او می‌شود؟
خیر. مطابق تبصره ۱ ماده ۴ نوه‌ی یک زن ایرانی ازدواج کرده با مرد خارجی نیز با ارائه‌ی مستدلات لازمه حق درخواست شناسنامه دارد.
ملاک تعلق فرزند به مادر ایرانی چیست؟
مطابق ماده ۵ گواهی معتبر بیمارستان محل تولد یا گواهی هر یک از مراکز بهداشتی درمانی که فرزند در آن‌جا متولد شده و در صورت نبودن هر یک از این گواهی‌ها رأی مرجع قضایی ملاک تعلق فرزند به مادر ایرانی خواهد بود.
در مورد فرزندان متولد شده از زن ایرانی و مرد خارجی در خارج از ایران ملاک تعلق فرزند به مادر ایرانی چیست؟
بر اساس تبصره‌ی ماده‌ی ۵ برای این افراد ملاک ثبت رسمی ازدواج پدر و مادرشان مطابق مقررات کشور محل تنظیم سند و رعایت قوانین و مقررات احوال شخصیه‌ی ایرانیان است.
در چه صورت به پدر غیرایرانی پروانه‌ی اقامت داده می‌شود؟
مطابق ماده‌ی ۶ صدور پروانه‌ی اقامت برای پدر غیرایرانی (در صورت نداشتن مشکل امنیتی) مشروط به تأیید و اعلام تابعیت ایرانی فرزند و درخواست کتبی او برای اقامت در ایران بر اساس قوانین و مقررات مربوطه است.
اگر مرد غیرایرانی از زن ایرانی طلاق بگیرد تکلیف پروانه‌ی اقامت او چه می‌شود؟
مطابق تبصره‌ی ماده‌ی ۶ طلاق و فسخ نکاح و هر عملی که موجب مفارقت با زن ایرانی بشود باعث لغو شدن پروانه‌ی اقامت مرد غیرایرانی می‌شود.
برای تأیید تابعیت هم وزارت اطلاعات و هم سازمان سپاه پاسداران باید اعلام نظر کنند. اگر یکی‌شان موافق باشد و یکی‌شان مخالف چه می‌شود؟
مطابق ماده‌ی ۷ آیین‌نامه مخالفت هر کدام از این دو نهاد موجب عدم موافقت با دریافت شناسنامه می‌شود و فرقی نمی‌کند که کدام مخالف باشند. مخالفت از طریق استانداری‌ها (در ایران) و نمایندگی جمهوری اسلامی (در خارج) به فرد متقاضی اعلام می‌شود. فرد متقاضی حق دارد تا ۳ ماه بعد از اعلام نظر منفی این نهادها، اعتراض کند و نهادهای امنیتی وظیفه دارند در صورت اعتراض پرونده را دوباره بررسی کنند.
برای کسانی که الان پرونده درخواست شناسنامه دارند ولی هنوز به نتیجه نرسیده‌اند چه اتفاقی می‌افتد؟
مطابق ماده ۲۲ پرونده‌شان مورد بررسی دوباره قرار می‌گیرد و نواقص به آن‌ها اعلام می‌شود. پس از تکمیل نواقص بر اساس قانون جدید پرونده‌ی آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اگر کسی سندسازی و تقلب کند چه اتفاقی می‌افتد؟
مطابق ماده ۲۳ حتی اگر کسی با تقلب صاحب شناسنامه شود، شناسنامه‌ی او باز پس گرفته می‌شود.
وی افزود: بر اساس این آیین‌نامه استانداری‌ها به همراه سازمان ثبت احوال و در خارج از کشور هم دفاتر نمایندگی ما مسئول اجرای این آیین‌نامه هستند.
سخنگوی دولت ایران تصریح کرد: زنان ایرانی دارای فرزند که فرزندانشان ۱۸ سال دارند حتی در صورت فوت و طلاق مادر می‌توانند تابعیت ایرانی بگیرند.
چرا ۷ ماه تأخیر؟
معاونت حقوقی ریاست جمهوری ایران با انتشار متن آیین‌نامه‌ی پیشنهادی در سایت دفتر هیئت دولت در مورد تأخیر به وجود آمده نوشته است:
تصویب این قانون همزمان بیم و امیدهای فراوانی را در جامعه به ارمغان آورد: بیم احتمال سوء استفاده از این قانون، تشویق ازدواج های غیررسمی، مشکلات ناشی از امید و آرزوی کودکان بلاتکلیف و زنان ایرانی که به هر دلیلی به ازدواج مردان غیرایرانی درآمده اند، امید به برخوردارشدن از حداقل حقوق شهروندی و بهره مندی خود و فرزندان ناشی از این ازدواج ها از افتخارات و مزایای ایرانی بودن.
این احساس و تأمل دوگانه از زمان لازم الاجراشدن قانون تا به امروز، مانعی اساسی بر سر اجرای قانون و دستیابی به مقصود آن و اعطای تابعیت به افراد مشمول را موجب گردیده، به گونه ای پیش بینی می شود چنانچه راهکاری برای ایجاد هماهنگی و وحدت رویه و تعیین ضوابط اجرای قانون، فراهم نشود این اقدام سازنده به هدف نمی رسد.
لذا معاونت حقوقی رئیس جمهور ایران در راستای فراهم کردن زمینه اجرای قانون فوق، ضرورت تدوین آیین نامه ای را برای اجرای آن، مطرح و با همکاری کلیه دستگاه های مرتبط به قانون و فعالان اجتماعی و برگزاری نشست های کارشناسانه، آیین نامه اجرایی مربوط را تدوین و برای سیر مراحل بررسی و تصویب به هیئت دولت ارائه نمود.
متن قانون و متن آیین‌نامه پیشنهادی
متن کامل این قانون که در ۲ میزان(مهر 1398) در مجلس شورای اسلامی نهایی شد و در ۱۶ میزان(مهر 1398) از سوی رئیس‌جمهور ایران لازم‌الاجرا شد به شرح زیر است:
بر اساس ماده واحده این لایحه؛ فرزندان حاصل از ازدواج شرعی زنان ایرانی با مردان غیر ایرانی که قبل یا بعد از تصویب این قانون متولد شده یا می شوند قبل از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی به درخواست مادر ایرانی در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران در می آیند. فرزندان مذکور پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی در صورت عدم تقاضای مادر ایرانی می توانند تابعیت ایرانی را تقاضا کنند که در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران پذیرفته می شوند. پاسخ به استعلام امنیتی باید حداکثر ظرف مدت ۳ ماه انجام شود و نیروی انتظامی نیز مکلف است نسبت به صدور پروانه اقامت برای پدر غیرایرانی در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) اقدام کند.
تبصره ۱- در صورتی که پدر و یا مادر متقاضی در قید حیات نبوده و یا در دسترس نباشند، در صورت ابهام در احراز نسب متقاضی احراز نسب با دادگاه صالح می باشد.
تبصره ۲- افراد فاقد تابعیتی که خود و حداقل یکی از والدینشان در ایران متولد شده باشد، می توانند پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی تابعیت ایرانی را تقاضا کنند که در صورت نداشتن سوء پیشینه کیفری و نیز نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به تابعیت ایران پذیرفته می شوند.
سوالات رایج از آیین‌نامه قانون تابعیت فرزندان مادر ایرانی
بر اساس متن پیشنهادی معاونت حقوقی پاسخ پرسش‌های رایج در مورد قانون به شرح زیر است:
منظور از ازدواج شرعی بین زن ایرانی و مرد خارجی چیست؟
ماده ۱ بند ب آیین‌نامه ازدواج شرعی را بدین ترتیب اعلام کرده: ازدواجی است که مطابق قوانین ایران معتبر باشد. اعم از این‌که ثبت شده یا نشده باشد.
ماده ۳ هم ملاک ازدواج شرعی را عقدنامه‌ی رسمی یا هر سند معتبر قانونی مبنی بر وقوع نکاح یا صدور رأی قضایی مبنی بر وجود رابطه‌ی زوجیت اعلام کرد.
البته باید دقت کرد که در تبصره ۱ ماده‌ی ۳ این آیین‌نامه آمده که در مورد ازدواج‌هایی که از شش ماه پس از انتشار این آیین‌نامه صورت می‌گیرند، ازدواج ثبت شده ملاک تأیید تابعیت فرزندان متولد از این ازدواج خواهد بود.
این بدین معناست ازدواج شرعی به صورت عقدنامه و صیغه‌نامه و صدور رأی قضایی تقریبا فقط شامل حال ازدواج‌های گذشته می‌شود و برای اعطای شناسنامه به فرزندان حاصل از ازدواج‌های زنان ایرانی با مردان غیرایرانی از این به بعد نیاز به ثبت ازدواج نیز هست.
چه کسانی می‌توانند طبق این آیین‌نامه درخواست شناسنامه کنند؟
۱- هر زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج شرعی کرده باشد و فرزند زیر ۱۸ ساله داشته باشد، برای آن فرزند می‌تواند درخواست شناسنامه کند.
۲- هر فردی که حاصل ازدواج شرعی یک زن ایرانی با مرد خارجی باشد و بیش از ۱۸ سال داشته باشد می‌تواند درخواست شناسنامه کند.
۳- ورثه‌ی محرز افرادی که حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی هستند نیز می‌توانند تقاضای شناسنامه کنند. (یعنی نوه‌ی یک زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج شرعی کرده هم حق درخواست شناسنامه دارد).
افراد متقاضی باید به کجا درخواست بدهند؟
مطابق ماده ۹ آیین‌نامه، متقاضی موظف است درخواست کتبی یا الکترونیکی خود را با اطلاعات کامل و ارائه‌ی مستندات به استانداری محل تولد یا اقامت مادر ایرانی فرزند ارائه نماید.
آیا اگر پدر خارجی و زن ایرانی از هم طلاق بگیرند، فرآیند درخواست شناسنامه برای فرزند حاصله متوقف می‌شود؟
خیر- مطابق با تبصره ۳ ماده ۳ آیین‌نامه طلاق و فسخ نکاح زن و مرد مانع از طی فرآیند کسب شناسنامه برای فرزند نمی‌شود.
اگر فرد زیر ۱۸ سال داشته باشد و مادرش فوت شود، چه کسی می‌تواند برای او درخواست شناسنامه کند؟
مطابق ماده ۴ در صورت فوت مادر و زیر ۱۸ سال بودن فرزند، دادستان شهرستان محل اقامت فرزند پس از انجام تحقیقات و گرد آوردن مستندات می‌تواند برای فرزند درخواست شناسنامه کند.
اگر فرد حاصل از ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی بالای ۱۸ سال باشد و شناسنامه نگرفته باشد و صاحب فرزند شده باشد،فوت او مانع درخواست شناسنامه برای فرزند او می‌شود؟
خیر. مطابق تبصره ۱ ماده ۴ نوه‌ی یک زن ایرانی ازدواج کرده با مرد خارجی نیز با ارائه‌ی مستدلات لازمه حق درخواست شناسنامه دارد.
ملاک تعلق فرزند به مادر ایرانی چیست؟
مطابق ماده ۵ گواهی معتبر بیمارستان محل تولد یا گواهی هر یک از مراکز بهداشتی درمانی که فرزند در آن‌جا متولد شده و در صورت نبودن هر یک از این گواهی‌ها رأی مرجع قضایی ملاک تعلق فرزند به مادر ایرانی خواهد بود.
در مورد فرزندان متولد شده از زن ایرانی و مرد خارجی در خارج از ایران ملاک تعلق فرزند به مادر ایرانی چیست؟
بر اساس تبصره‌ی ماده‌ی ۵ برای این افراد ملاک ثبت رسمی ازدواج پدر و مادرشان مطابق مقررات کشور محل تنظیم سند و رعایت قوانین و مقررات احوال شخصیه‌ی ایرانیان است.
در چه صورت به پدر غیرایرانی پروانه‌ی اقامت داده می‌شود؟
مطابق ماده‌ی ۶ صدور پروانه‌ی اقامت برای پدر غیرایرانی (در صورت نداشتن مشکل امنیتی) مشروط به تأیید و اعلام تابعیت ایرانی فرزند و درخواست کتبی او برای اقامت در ایران بر اساس قوانین و مقررات مربوطه است.
اگر مرد غیرایرانی از زن ایرانی طلاق بگیرد تکلیف پروانه‌ی اقامت او چه می‌شود؟
مطابق تبصره‌ی ماده‌ی ۶ طلاق و فسخ نکاح و هر عملی که موجب مفارقت با زن ایرانی بشود باعث لغو شدن پروانه‌ی اقامت مرد غیرایرانی می‌شود.
برای تأیید تابعیت هم وزارت اطلاعات و هم سازمان سپاه پاسداران باید اعلام نظر کنند. اگر یکی‌شان موافق باشد و یکی‌شان مخالف چه می‌شود؟
مطابق ماده‌ی ۷ آیین‌نامه مخالفت هر کدام از این دو نهاد موجب عدم موافقت با دریافت شناسنامه می‌شود و فرقی نمی‌کند که کدام مخالف باشند. مخالفت از طریق استانداری‌ها (در ایران) و نمایندگی جمهوری اسلامی (در خارج) به فرد متقاضی اعلام می‌شود. فرد متقاضی حق دارد تا ۳ ماه بعد از اعلام نظر منفی این نهادها، اعتراض کند و نهادهای امنیتی وظیفه دارند در صورت اعتراض پرونده را دوباره بررسی کنند.
برای کسانی که الان پرونده درخواست شناسنامه دارند ولی هنوز به نتیجه نرسیده‌اند چه اتفاقی می‌افتد؟
مطابق ماده ۲۲ پرونده‌شان مورد بررسی دوباره قرار می‌گیرد و نواقص به آن‌ها اعلام می‌شود. پس از تکمیل نواقص بر اساس قانون جدید پرونده‌ی آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اگر کسی سندسازی و تقلب کند چه اتفاقی می‌افتد؟
مطابق ماده ۲۳ حتی اگر کسی با تقلب صاحب شناسنامه شود، شناسنامه‌ی او باز پس گرفته می‌شود.
