مرحوم آیت‌الله العظمی محمد آصف محسنی(ره) فرزند محمد میرزا محسنی در شب جمعه، پنجم ثور سال 1314 خورشیدی ـ مطابق با 22 محرم الحرام سال 1354 قمری ـ 26 آپریل 1936 میلادی، در یک خانواده مذهبی و مؤمن در شهر قندهار به دنیا آمد.
ایشان با هوش سرشاری که داشت، تحصیلات مرسوم و متعارف زمان خود را در زادگاهش انجام داد و در سال 1949 میلادی، با پدر بزرگوارش به پاکستان رفت و در آن‌جا زبان اردو را نیز آموخت.
با این‌که وی در ابتدای جوانی در سال 1331 خورشیدی به عنوان کارمند در اتاق تجارت شهر قندهار مشغول به کار شد، اما عشق و علاقه شدید به تحصیل علوم دینی، او را واداشت که شغل دولتی را رها کند و به تحصیل در حوزه علمیه بپردازد.
محمدآصف جوان پس از چند ماه آموختن ادبیات عربی و منطق، در سال 1332 رهسپار بزرگترین حوزه علمیه تشیع در سطح جهان "نجف اشرف" گردید و در مدت دو سال و نیم، دروس سطح را به پایان رساند.
وی سپس به تحصیل در دوره خارج فقه و اصول پرداخت و نزد آیات عظام "سید محسن حکیم"، "شیخ حسین حلی"، "سید عبدالاعلی سبزواری" و "سید ابوالقاسم خوئی" به شاگردی پرداخت.
مرحوم آیت‌الله محسنی پس از دوازده سال تحصیل در نجف به زادگاهش قندهار بازگشت و حسینیه بزرگ قندهار و مدرسه علمیه آن شهر را تأسیس کرد.
ایشان در سال 1357 به سفر حج مشرف شد و بعد از حج، به سوریه رفت و چند ماهی در شهر دمشق مشغول تدریس علوم حوزوی گردید.
او سپس به ایران آمد و با جمعی از روحانیون افغانستان مقیم حوزه علمیه مقدس قم، "حزب حرکت اسلامی افغانستان" را تأسیس نمود. این حزب به رهبری آیت‌الله محسنی در بُعد نظامی بیش از صد پایگاه نظامی در 19 ولایت افغانستان ایجاد نموده و هزاران نیروی مسلح را علیه متجاوزین شوروی سابق سازماندهی و رهبری کرد.
پس از پیروزی بر شوروی و در زمان حاکمیت اولین دولت مجاهدین در کابل، وی سخنگوی شورای رهبری دولت اسلامی افغانستان بود؛ اما پس از وقوع جنگ‌های داخلی بین گروه‌های مجاهدین، کابل را ترک نموده و مدتی مقیم شهر اسلام‌آباد پاکستان شد. ایشان در سال 1376 پاکستان را ترک نمود و مقیم شهر مقدس قم شد و در این شهر به تدریس خارج فقه، علم کلام و علم رجال پرداخت.
آیت‌الله محسنی بعد از سقوط حکومت طالبان، به افغانستان بازگشت و عضویت لویه جرگه را پذیرفت. از مهم‌ترین اقدامات ایشان در این دوره، تثبیت نظام جمهوری اسلامی در افغانستان، رسمیت مذهب تشیع، تأسیس تلویزیون تمدن و ساخت مجتمع بزرگ علمی فرهنگی و حوزه علمیه خاتم‌النبیین(صلی‌الله علیه و آله) است که نظیری در افغانستان ندارد.
آن فقید سعید همچنین رییس شورای علمای شیعه افغانستان و از اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) بود و در تمام اجلاس و نشست‌های مهم این مجمع، حضوری فعال داشت.
اهمیت علم و دانش از نگاه آیت‌الله محسنی
طبق فرمایش نبی مکرم اسلام(ص) که گفت: "اطلب العلم من المهد الی الحد"، حضرت آیت‌الله العظمی محسنی به تحصیل علم بیش از همه چیز اهمیت می‌داد و بسیاری از نابسامانی‌های دینی، مذهبی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... در افغانستان را ناشی از نبود کدرهای موثر علمی متخصص می‌دانست و همواره تاکید می‌کرد که اگر قرار باشد کشور در عرصه‌های مختلف ترقی و پیشرفت کند، باید در تمام رشته‌ها و در تمام ولایات کشور افراد متخصص زیاد تربیت شوند.
او به تمام دانشجویان به ویژه شاگردانش همواره تاکید می کرد که اکثر اوقات خود را به درس و بحث و مطالعه بگذرانند و عمر با ارزش خود را هدر ندهند.
آیت‌الله العظمی محسنی استفاده از لحظه لحظه زندگی را ارزشمند دانسته و بی‌توجهی به فرصت‌ها و ظرفیت‌های زمانی را بدتر از قمار بازی می‌دانست، زیرا از نگاه وی، در قمار، سرمایه مادی از دست انسان می‌ورد که قابل برگشت است، اما بی‌توجهی و اهمیت ندادن به لحاظات زندگی، سرمایه معنوی را از انسان می‌گیرد که قابل برگشت نیست.
او با تکرار شعر معروفی که گفته: "رفتم که خار از پا کنم محمل نهان شد از نظر/ یک لحظه غافل شدم صد ساله راهم دور شد"، درهر فرصتی از اهمیت زمان و لحظات با ارزش عمر یادآور می‌شد و به ویژه طلاب و دانشجویان را به استفاده از ظرفیت‌های زمانی برای افزایش اندوخته‌های علمی‌شان تشویق می‌کرد.
محسنی مرد علم وعمل بود و بی‌هوده گلو پاره نمی‌کرد، زیرا اگر به شاگردانش تاکید می‌کرد که اکثر اوقات زندگی را به مطالعه و یادگیری بپردازید، خود نیز در سخت‌ترین شرایط، تدریس می‌کرد و قلم می‌زد و تا آخرین رمق حیات نیز دست از تحقیق و نویسندگی برنداشت و با اراده قوی و استوار، هرگز دست از فعالیت‌های علمی برنداشت.
تلاش و پایمردی در راه تحصیل و تدریس، حضرت آیت‌الله العظمی محسنی را به جایی رساند که به عنوان یکی از استوانه‌های بزرگ علمی نه تنها در افغانستان، بلکه در سطح جهان مطرح شود و افتخارات بزرگی را برای جامعه علمی افغانستان از سوی یونسکو و آیسسکو، دو موسسه بزرگ فرهنگی علمی بین‌المللی کمایی کند.
تلاش در راه تقریب مذاهب و ایجاد وحدت میان مردم
آیت‌الله العظمی محسنی در کنار تدریس و تدوین آثار گران‌سنگ، لحظه‌ای از وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور غافل نبود و در جهت تقریب مذاهب و جمع کردن مردم افغانستان در محور واحد و رفع اختلافات ناشی از جهالت و بی‌خبری گام‌های بلندی برداشت.
وی حوزه بزرگ خاتم‌النبیین(ص) را تاسیس کرد و در روز تهداب‌گذاری آن به صراحت گفت: "این حوزه را برای این بنا نهادم تا فرزندان شیعه و سنی در کنارهم درس بخوانند".
حقیر که در لحظه‌ی تهداب‌گذاری حوزه علمیه خاتم‌النبیین(ص) حضور داشتم، آیت‌الله محسنی خطاب به شهید برهان‌الدین ربانی گفت: "اکنون وقت آن فرا رسیده است که قلم را جایگزین تفنگ کرده و پایه‌های علم و دانش را در کشور استوار بسازیم و شما هم بیاید در این حوزه تدریس کنید".
مرحوم آیت‌الله العظمی محسنی شورای اخوت اسلامی را نیز بنیان‌گذاری کرد تا به اختلافات برخواسته از جهالت پایان داده و میزان مشترکات میان دو مذهب بزرگ اسلامی(جعفری و حنفی) را روشن کند، تا دیگر مردم افغانستان به نام مذهب و زبان، هم‌دیگر را به مسلخ نکشانند.
ایشان همواره تاکید می‌کرد که مورد اختلافی میان فقه شیعه و سنی بسیار اندک و مشترکات زیاد است و نباید این موارد اندک باعث ایجاد دشمنی‌ها و دوری مردم از یک‌دیگر شود.
مجموعه آثار
440 عنوان کتاب فارسی و عربی در 55 جلد، از آثار آیت‌الله محمدآصف محسنی به صورت متنی و تصویری، در موضوعاتی مانند قرآن و تفسیر، حدیث، اخلاق، عقاید و معارف، فلسفه، رجال، اجتماعی، سیاسی، عمومی به جا مانده است.
همچین ایشان کتاب‌هایی را مانند: معجم الأحادیث المعتبرة(8 جلد)، روش جدید اخلاق اسلامی، عقاید برای همه، فواید دین در زندگی، عاشورا و اهمیت دین، صراط الحق فی المعارف الاسلامیة، متافیزیک، توضیح‌المسائل سیاسی، جنگ در تاریکی، مسائل کابل، جوانان و دوره جوانی و... ارائه کرده است.
افزون بر آن، ارائه تصاویر و سخنرانی‌های صوتی در موضوعات گوناگون و متن قرآن کریم به همراه ترجمه، از آثار گران‌بهای این عالم فرزانه است.
آیت‌الله العظمی محسنی(ره) با تمام تلاش‌های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و خلق آثار ارزشمند، شامگاه روز دوشنبه(14 اسد 1398) در سن 85 سالگی در کابل، پایتخت افغانستان درگذشت.
پیکر آیت‌الله محمدآصف محسنی(ره) ساعت 3 بعد از ظهر روز سه‌شنبه(15 اسد 1398) در مجتمع علمی فرهنگی و حوزه علمیه خاتم النبیین(ص) کابل تشییع و در مکانی که پیش از این خودش در این حوزه علمیه مشخص کرده بود، به خاک سپرده شد.
ایشان با هوش سرشاری که داشت، تحصیلات مرسوم و متعارف زمان خود را در زادگاهش انجام داد و در سال 1949 میلادی، با پدر بزرگوارش به پاکستان رفت و در آن‌جا زبان اردو را نیز آموخت.
با این‌که وی در ابتدای جوانی در سال 1331 خورشیدی به عنوان کارمند در اتاق تجارت شهر قندهار مشغول به کار شد، اما عشق و علاقه شدید به تحصیل علوم دینی، او را واداشت که شغل دولتی را رها کند و به تحصیل در حوزه علمیه بپردازد.
محمدآصف جوان پس از چند ماه آموختن ادبیات عربی و منطق، در سال 1332 رهسپار بزرگترین حوزه علمیه تشیع در سطح جهان "نجف اشرف" گردید و در مدت دو سال و نیم، دروس سطح را به پایان رساند.
وی سپس به تحصیل در دوره خارج فقه و اصول پرداخت و نزد آیات عظام "سید محسن حکیم"، "شیخ حسین حلی"، "سید عبدالاعلی سبزواری" و "سید ابوالقاسم خوئی" به شاگردی پرداخت.
مرحوم آیت‌الله محسنی پس از دوازده سال تحصیل در نجف به زادگاهش قندهار بازگشت و حسینیه بزرگ قندهار و مدرسه علمیه آن شهر را تأسیس کرد.
ایشان در سال 1357 به سفر حج مشرف شد و بعد از حج، به سوریه رفت و چند ماهی در شهر دمشق مشغول تدریس علوم حوزوی گردید.
او سپس به ایران آمد و با جمعی از روحانیون افغانستان مقیم حوزه علمیه مقدس قم، "حزب حرکت اسلامی افغانستان" را تأسیس نمود. این حزب به رهبری آیت‌الله محسنی در بُعد نظامی بیش از صد پایگاه نظامی در 19 ولایت افغانستان ایجاد نموده و هزاران نیروی مسلح را علیه متجاوزین شوروی سابق سازماندهی و رهبری کرد.
پس از پیروزی بر شوروی و در زمان حاکمیت اولین دولت مجاهدین در کابل، وی سخنگوی شورای رهبری دولت اسلامی افغانستان بود؛ اما پس از وقوع جنگ‌های داخلی بین گروه‌های مجاهدین، کابل را ترک نموده و مدتی مقیم شهر اسلام‌آباد پاکستان شد. ایشان در سال 1376 پاکستان را ترک نمود و مقیم شهر مقدس قم شد و در این شهر به تدریس خارج فقه، علم کلام و علم رجال پرداخت.
آیت‌الله محسنی بعد از سقوط حکومت طالبان، به افغانستان بازگشت و عضویت لویه جرگه را پذیرفت. از مهم‌ترین اقدامات ایشان در این دوره، تثبیت نظام جمهوری اسلامی در افغانستان، رسمیت مذهب تشیع، تأسیس تلویزیون تمدن و ساخت مجتمع بزرگ علمی فرهنگی و حوزه علمیه خاتم‌النبیین(صلی‌الله علیه و آله) است که نظیری در افغانستان ندارد.
آن فقید سعید همچنین رییس شورای علمای شیعه افغانستان و از اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) بود و در تمام اجلاس و نشست‌های مهم این مجمع، حضوری فعال داشت.
اهمیت علم و دانش از نگاه آیت‌الله محسنی
طبق فرمایش نبی مکرم اسلام(ص) که گفت: "اطلب العلم من المهد الی الحد"، حضرت آیت‌الله العظمی محسنی به تحصیل علم بیش از همه چیز اهمیت می‌داد و بسیاری از نابسامانی‌های دینی، مذهبی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... در افغانستان را ناشی از نبود کدرهای موثر علمی متخصص می‌دانست و همواره تاکید می‌کرد که اگر قرار باشد کشور در عرصه‌های مختلف ترقی و پیشرفت کند، باید در تمام رشته‌ها و در تمام ولایات کشور افراد متخصص زیاد تربیت شوند.
او به تمام دانشجویان به ویژه شاگردانش همواره تاکید می کرد که اکثر اوقات خود را به درس و بحث و مطالعه بگذرانند و عمر با ارزش خود را هدر ندهند.
آیت‌الله العظمی محسنی استفاده از لحظه لحظه زندگی را ارزشمند دانسته و بی‌توجهی به فرصت‌ها و ظرفیت‌های زمانی را بدتر از قمار بازی می‌دانست، زیرا از نگاه وی، در قمار، سرمایه مادی از دست انسان می‌ورد که قابل برگشت است، اما بی‌توجهی و اهمیت ندادن به لحاظات زندگی، سرمایه معنوی را از انسان می‌گیرد که قابل برگشت نیست.
او با تکرار شعر معروفی که گفته: "رفتم که خار از پا کنم محمل نهان شد از نظر/ یک لحظه غافل شدم صد ساله راهم دور شد"، درهر فرصتی از اهمیت زمان و لحظات با ارزش عمر یادآور می‌شد و به ویژه طلاب و دانشجویان را به استفاده از ظرفیت‌های زمانی برای افزایش اندوخته‌های علمی‌شان تشویق می‌کرد.
محسنی مرد علم وعمل بود و بی‌هوده گلو پاره نمی‌کرد، زیرا اگر به شاگردانش تاکید می‌کرد که اکثر اوقات زندگی را به مطالعه و یادگیری بپردازید، خود نیز در سخت‌ترین شرایط، تدریس می‌کرد و قلم می‌زد و تا آخرین رمق حیات نیز دست از تحقیق و نویسندگی برنداشت و با اراده قوی و استوار، هرگز دست از فعالیت‌های علمی برنداشت.
تلاش و پایمردی در راه تحصیل و تدریس، حضرت آیت‌الله العظمی محسنی را به جایی رساند که به عنوان یکی از استوانه‌های بزرگ علمی نه تنها در افغانستان، بلکه در سطح جهان مطرح شود و افتخارات بزرگی را برای جامعه علمی افغانستان از سوی یونسکو و آیسسکو، دو موسسه بزرگ فرهنگی علمی بین‌المللی کمایی کند.
تلاش در راه تقریب مذاهب و ایجاد وحدت میان مردم
آیت‌الله العظمی محسنی در کنار تدریس و تدوین آثار گران‌سنگ، لحظه‌ای از وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور غافل نبود و در جهت تقریب مذاهب و جمع کردن مردم افغانستان در محور واحد و رفع اختلافات ناشی از جهالت و بی‌خبری گام‌های بلندی برداشت.
وی حوزه بزرگ خاتم‌النبیین(ص) را تاسیس کرد و در روز تهداب‌گذاری آن به صراحت گفت: "این حوزه را برای این بنا نهادم تا فرزندان شیعه و سنی در کنارهم درس بخوانند".
حقیر که در لحظه‌ی تهداب‌گذاری حوزه علمیه خاتم‌النبیین(ص) حضور داشتم، آیت‌الله محسنی خطاب به شهید برهان‌الدین ربانی گفت: "اکنون وقت آن فرا رسیده است که قلم را جایگزین تفنگ کرده و پایه‌های علم و دانش را در کشور استوار بسازیم و شما هم بیاید در این حوزه تدریس کنید".
مرحوم آیت‌الله العظمی محسنی شورای اخوت اسلامی را نیز بنیان‌گذاری کرد تا به اختلافات برخواسته از جهالت پایان داده و میزان مشترکات میان دو مذهب بزرگ اسلامی(جعفری و حنفی) را روشن کند، تا دیگر مردم افغانستان به نام مذهب و زبان، هم‌دیگر را به مسلخ نکشانند.
ایشان همواره تاکید می‌کرد که مورد اختلافی میان فقه شیعه و سنی بسیار اندک و مشترکات زیاد است و نباید این موارد اندک باعث ایجاد دشمنی‌ها و دوری مردم از یک‌دیگر شود.
مجموعه آثار
440 عنوان کتاب فارسی و عربی در 55 جلد، از آثار آیت‌الله محمدآصف محسنی به صورت متنی و تصویری، در موضوعاتی مانند قرآن و تفسیر، حدیث، اخلاق، عقاید و معارف، فلسفه، رجال، اجتماعی، سیاسی، عمومی به جا مانده است.
همچین ایشان کتاب‌هایی را مانند: معجم الأحادیث المعتبرة(8 جلد)، روش جدید اخلاق اسلامی، عقاید برای همه، فواید دین در زندگی، عاشورا و اهمیت دین، صراط الحق فی المعارف الاسلامیة، متافیزیک، توضیح‌المسائل سیاسی، جنگ در تاریکی، مسائل کابل، جوانان و دوره جوانی و... ارائه کرده است.
افزون بر آن، ارائه تصاویر و سخنرانی‌های صوتی در موضوعات گوناگون و متن قرآن کریم به همراه ترجمه، از آثار گران‌بهای این عالم فرزانه است.
آیت‌الله العظمی محسنی(ره) با تمام تلاش‌های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و خلق آثار ارزشمند، شامگاه روز دوشنبه(14 اسد 1398) در سن 85 سالگی در کابل، پایتخت افغانستان درگذشت.
پیکر آیت‌الله محمدآصف محسنی(ره) ساعت 3 بعد از ظهر روز سه‌شنبه(15 اسد 1398) در مجتمع علمی فرهنگی و حوزه علمیه خاتم النبیین(ص) کابل تشییع و در مکانی که پیش از این خودش در این حوزه علمیه مشخص کرده بود، به خاک سپرده شد.