روضه منسوب به حضرت علی(ع) در شهر مزارشریف، مکان مقدسی برای تجمع پیروان مذاهب مختلف اسلامی و محلی آرامش‌بخش برای زیارت‌کنندگان است. به گفته تاریخ‌شناسان، پیکر مبارک حضرت علی(ع) به بلخ آورده شده و در همین ناحیه، در قلب شهر مزارشریف دفن گردیده است، اما به باور شیعیان، مدفن و بارگاه امیرالمومنین علی(ع) در شهر نجف اشرف است.
به گزارش خبرگزاری صدای افغان(آوا)، عتیق‌الله انصاری، رئیس روضه شریف منتسب به حضرت علی(ع) در مصاحبه با خبرنگار آوا، راجع به تاریخ روضه شریف می‌گوید، نظر به تاریخ حافظ نورمحمد کوه‌گدای؛ آخرین مورخ دوران ظاهرشاه که با استناد از 16 کتاب دیگر می‌گوید: در سال 120 هجری (60 سال بعد از شهادت حضرت حضرت علی(ع) نظر به توصیه امام جعفر صادق(ع) به ابومسلم خراسانی، پیکر حضرت علی(ع) از نجف اشرف که در آن‌جا به صورت مخفی دفن شده بود، به طرف خراسان آن‌روز انتقال داده شد و در جنگل "تل خیران"، یعنی همین محل کنونی مدفون شد.
آقای انصاری از وجود معابد دیگر نیز در محل کنونی مرقد فعلی خبر داد و افزود، قبل از این‌که در این محل پیکر حضرت علی(ع) دفن گردد، معابد دیگری از زمان‌های قبل از اسلام موجود بوده است.
او در ادامه گفت، سال 530 هجری، روضه حضرت علی(ع) توسط سلطان سنجر ماضی، یکی از سلاطین سلجوقی، برای بار دوم بعد از ابومسلم خراسانی ساخته شد.
مسوول روضه حضرت علی(ع) در مزارشریف در ادامه گفت، در سال 600 هجری در زمان حمله چنگیز به شهر مزارشریف، مردم این دیار این زیارت را زیر خاک پنهان کردند تا از گزند روزگار محفوظ ماند.
وی از ترمیم روضه برای بار سوم در سال 885 هجری قمری در زمان سلطان حسین بایقرا یاد نمود و افزود، بعد از آن در دوره زمام‌داری هر پادشاه، نظر به اخلاص‌شان به حضرت علی(ع)، آثاری در این مکان ساخته شده است.
آقای انصاری افزود: "غلام رسول خان پرماج" تقریبا 57 سال قبل، در زمان ظاهرشاه والی بلخ بود و مسجدی به زیر بنای 2000 متر مربع در جوار روضه شریف ساخت که ظرفیت 2500 نمازگزار را داشت.
وی در ادامه گفت، بعدا نظر به پیشنهاد مسوولین روضه شریف، آن مسجد ویران و به جای آن مسجد بزرگی ساخته شد که 5700 متر مربع مساحت و گنجایش 7500 نمازگزار را دارد.
مسوول روضه حضرت علی(ع) در مزارشریف می‌گوید، علاوه بر گنبد مرکزی، گنبدهای خرد و ریز و حجرات زیادی در روضه سخی وجود دارد. که گنبد اولی در زمان تیموری‌ها و گنبد دوم در زمان "مومن خان ازبک"، یکی از سلاطین شیبانی ساخته شد.
آقای انصاری از دیگ بزرگی که در داخل روضه شریف است یاد کرد و تصریح نمود که 200 سال قبل از امروز، این دیگ از بخارا آورده شده و یا توسط دیگ‌سازان بخارا در بلخ ساخته شده است.
وی افزود که چندین سال در داخل این دیگ شربت تهیه می‌شد و به مردم به عنوان نذر توزیع می‌شد، ولی نظر به مصلحت، مردم فعلا در این دیگ نذورات نقدی‌شان را انداخته و برای ترمیم روضه شریف از آن استفاده می‌گردد.
مسوول روضه شریف در بلخ از وجود یک گنبد و یک مرقد زیر مرقد و گنبد فعلی این بارگاه خبر داد. او از وجود قبرهای دیگری چون قبر وزیر اکبرخان غازی، یکی از فرماندهان جنگ افغان و انگلیس، امیر شیر علی خان؛ از پادشاهان قبلی افغانستان و مولوی حنیف بلخی و قبر دیگر مخلصین این بارگاه یادآور شد.
آقای انصاری زیارت‌گاه حضرت علی(ع) را مکانی آرامش‌بخش از نظر بازدیدکنندگان و چهارمین مکان مقدس جهان یاد کرد و آن‌را مظهر وحدت مذاهب اسلامی در بلخ عنوان نمود.
وی اضافه نمود که مردم از مذاهب مختلف هم از شیعه و سنی برای زیارت روضه حضرت علی(ع) به این‌جا می‌آیند.
مسوول روضه شریف از وجود دستگاه کاشی‌سازی روضه شریف نیز خبرداد و افزود که از حدود 200 سال بدین‌سو کاشی‌سازی در روضه شریف توسط قوم انصار با همان حالت سنتی حفظ شده و همواره کاشی برای ترمیم روضه شریف تولید می‌گردد.
در همین حال، صالح محمد خلیق، رئیس اطلاعات و فرهنگ بلخ در مصاحبه با خبرنگار آوا، تثبیت روضه حضرت علی(ع) در بلخ را در زمان سلجوقیان می‌داند و می‌گوید، در تاریخ جدید آمده که جسد مطهر امیرالمومنین علی(ع) در سال 120 هجری توسط ابومسلم خراسانی به بلخ آورده شده است، اما به گواهی تاریخ، برای اولین بار در زمان سلجوقی‌ها روضه شریف کشف و تثبیت گردید.
وی افزود که سلطان سنجر سلجوقی در این ناحیه یک بنا ساخت که یکی از آثار تاریخی بود، ولی چند سال قبل و برای توسعه شهر، این آثار مهم از بین برده شد.
آقای خلیق خاطرنشان ساخت: در زمان تیموریان، مولانا عبدالرحمان جامی با یک هیئت بلندپایه برای تثبیت روضه شریف آمدند، و بعد از تثبیت این‌که این قبر منسوب به حضرت علی(ع) است، پادشاه تیموری می‌خواست قبر را به هرات انتقال دهد، اما مردم اجازه ندادند و به دستور شاه تیموری ساخت گنبد فعلی شروع گردید، که تا حال همان کاشی‌کاری‌های زمان تیموری‌ها موجود است.
باور شیعیان؛ آرام‌گاه حضرت علی(ع) در نجف اشرف است
اما بنابر باور شیعیان که بر شواهد و ادله تاریخی مبتنی است، مدفن امام علی(ع) در نجف اشرف است. افزون بر شواهد و ادله تاریخی، به لحاظ کلامی نیز بنابر عقیده شیعه، نبش قبر امام معصوم(ع) و انتقال آن جایز نیست و بدین‌رو، ماجرای درخواست امام صادق(ع) برای انتقال پیکر امام علی(ع) با باورهای رسمی شیعه سازگار نیست.
ظهور قبر امام علی(ع) بنا به قولی در زمان امام جعفر صادق(ع) صورت گرفت؛ منصور دوانیقی به امام صادق گفت که ابومسلم مروزی می‌خواست از تو درباره مدفن علی بپرسد، و صادق در جواب منصور، محل آن را نشان داد.
به قولی قبر امام علی(ع) در زمان امام موسی کاظم(ع) آشکار شد. بر اساس این روایت، هارون‌الرشید، خلیفه عباسی روزی به شکار رفت و چند آهو را پی‌گیری نمود و آن‌ها در غری - که نجف کنونی است - به تپه‌ای پناه بردند و بازها و سگ‌های شکاری هم نزدیک‌شان نرفتند. هارون سبب را پرسید، برخی گفتند از پدران‌مان رسیده که پیکر علی(ع) در این حدود مدفون است. هارون از امام موسی کاظم(ع) سؤال کرد، او هم تصدیق کرد. حتی پاره‌ای می‌نویسند که چون هارون این موضوع را شنید، دستور داد که روی تپه را کاویدند و پیکر امام علی(ع) را زخم‌خورده دید و پایش را بوسید و در احترام آن‌جا کوشید و ساختمانی کرد و مرتب به زیارت می‌رفت.
از قول اول هم معلوم می‌شود که ظهور قبر در زمان منصور دوانیقی بوده، نه پیش از بنی‌عباس و در آن هنگام سلسله بنی‌امیه نابود شده بود، و خطر نبش قبر نیز در میان نبود. همچنین انتخاب بلخ که از مدینه بسیار دور است، با قصد این‌که پیکر را به مدینه برگردانند، بعید به نظر می‌رسد.
از این روایات و روایات متعدد دیگر به خوبی استفاده می‌شود که قبور حضرت آدم(ع)، حضرت نوح(ع) و حضرت علی(ع) در نجف اشرف فعلی(پشت کوفه) واقع شده است و از آن‌جا که در آن زمان نجف به صورت یک شهر نبوده، بلک دشت خشکی بوده است، از آن به عنوان پشت کوفه یا نزدیک کوفه یاد شده است.
آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، نسابه معاصر نیز این نظر را تأیید کرده و این نظر مورد قبول برخی از علمای مزارشریف است و غالب شیعیان افغانستان مدفون در روضه شریف را امام علی(ع) نمی‌دانند.
در هر صورت، مزارشریف جایی است که شیعه و سنی را به هم پیوند می‌دهد و اهل سنت بسیار از صاحب این روضه متبرکه، که آن را امیرالمؤمنین علی(ع) می‌دانند، حاجت می‌گیرند و برای بیماران‌شان شفا طلب می‌کنند.
(نک. ابن عنبه، ص 169، 172، 180 – 181؛ رضا علی شاه، ص 79 - 82؛ امیرخانی، ص 191 – 193؛ برای تفصیل بیشتر درباره اثبات)
به گزارش خبرگزاری صدای افغان(آوا)، عتیق‌الله انصاری، رئیس روضه شریف منتسب به حضرت علی(ع) در مصاحبه با خبرنگار آوا، راجع به تاریخ روضه شریف می‌گوید، نظر به تاریخ حافظ نورمحمد کوه‌گدای؛ آخرین مورخ دوران ظاهرشاه که با استناد از 16 کتاب دیگر می‌گوید: در سال 120 هجری (60 سال بعد از شهادت حضرت حضرت علی(ع) نظر به توصیه امام جعفر صادق(ع) به ابومسلم خراسانی، پیکر حضرت علی(ع) از نجف اشرف که در آن‌جا به صورت مخفی دفن شده بود، به طرف خراسان آن‌روز انتقال داده شد و در جنگل "تل خیران"، یعنی همین محل کنونی مدفون شد.
آقای انصاری از وجود معابد دیگر نیز در محل کنونی مرقد فعلی خبر داد و افزود، قبل از این‌که در این محل پیکر حضرت علی(ع) دفن گردد، معابد دیگری از زمان‌های قبل از اسلام موجود بوده است.
او در ادامه گفت، سال 530 هجری، روضه حضرت علی(ع) توسط سلطان سنجر ماضی، یکی از سلاطین سلجوقی، برای بار دوم بعد از ابومسلم خراسانی ساخته شد.
مسوول روضه حضرت علی(ع) در مزارشریف در ادامه گفت، در سال 600 هجری در زمان حمله چنگیز به شهر مزارشریف، مردم این دیار این زیارت را زیر خاک پنهان کردند تا از گزند روزگار محفوظ ماند.
وی از ترمیم روضه برای بار سوم در سال 885 هجری قمری در زمان سلطان حسین بایقرا یاد نمود و افزود، بعد از آن در دوره زمام‌داری هر پادشاه، نظر به اخلاص‌شان به حضرت علی(ع)، آثاری در این مکان ساخته شده است.
آقای انصاری افزود: "غلام رسول خان پرماج" تقریبا 57 سال قبل، در زمان ظاهرشاه والی بلخ بود و مسجدی به زیر بنای 2000 متر مربع در جوار روضه شریف ساخت که ظرفیت 2500 نمازگزار را داشت.
وی در ادامه گفت، بعدا نظر به پیشنهاد مسوولین روضه شریف، آن مسجد ویران و به جای آن مسجد بزرگی ساخته شد که 5700 متر مربع مساحت و گنجایش 7500 نمازگزار را دارد.
مسوول روضه حضرت علی(ع) در مزارشریف می‌گوید، علاوه بر گنبد مرکزی، گنبدهای خرد و ریز و حجرات زیادی در روضه سخی وجود دارد. که گنبد اولی در زمان تیموری‌ها و گنبد دوم در زمان "مومن خان ازبک"، یکی از سلاطین شیبانی ساخته شد.
آقای انصاری از دیگ بزرگی که در داخل روضه شریف است یاد کرد و تصریح نمود که 200 سال قبل از امروز، این دیگ از بخارا آورده شده و یا توسط دیگ‌سازان بخارا در بلخ ساخته شده است.
وی افزود که چندین سال در داخل این دیگ شربت تهیه می‌شد و به مردم به عنوان نذر توزیع می‌شد، ولی نظر به مصلحت، مردم فعلا در این دیگ نذورات نقدی‌شان را انداخته و برای ترمیم روضه شریف از آن استفاده می‌گردد.
مسوول روضه شریف در بلخ از وجود یک گنبد و یک مرقد زیر مرقد و گنبد فعلی این بارگاه خبر داد. او از وجود قبرهای دیگری چون قبر وزیر اکبرخان غازی، یکی از فرماندهان جنگ افغان و انگلیس، امیر شیر علی خان؛ از پادشاهان قبلی افغانستان و مولوی حنیف بلخی و قبر دیگر مخلصین این بارگاه یادآور شد.
آقای انصاری زیارت‌گاه حضرت علی(ع) را مکانی آرامش‌بخش از نظر بازدیدکنندگان و چهارمین مکان مقدس جهان یاد کرد و آن‌را مظهر وحدت مذاهب اسلامی در بلخ عنوان نمود.
وی اضافه نمود که مردم از مذاهب مختلف هم از شیعه و سنی برای زیارت روضه حضرت علی(ع) به این‌جا می‌آیند.
مسوول روضه شریف از وجود دستگاه کاشی‌سازی روضه شریف نیز خبرداد و افزود که از حدود 200 سال بدین‌سو کاشی‌سازی در روضه شریف توسط قوم انصار با همان حالت سنتی حفظ شده و همواره کاشی برای ترمیم روضه شریف تولید می‌گردد.
در همین حال، صالح محمد خلیق، رئیس اطلاعات و فرهنگ بلخ در مصاحبه با خبرنگار آوا، تثبیت روضه حضرت علی(ع) در بلخ را در زمان سلجوقیان می‌داند و می‌گوید، در تاریخ جدید آمده که جسد مطهر امیرالمومنین علی(ع) در سال 120 هجری توسط ابومسلم خراسانی به بلخ آورده شده است، اما به گواهی تاریخ، برای اولین بار در زمان سلجوقی‌ها روضه شریف کشف و تثبیت گردید.
وی افزود که سلطان سنجر سلجوقی در این ناحیه یک بنا ساخت که یکی از آثار تاریخی بود، ولی چند سال قبل و برای توسعه شهر، این آثار مهم از بین برده شد.
آقای خلیق خاطرنشان ساخت: در زمان تیموریان، مولانا عبدالرحمان جامی با یک هیئت بلندپایه برای تثبیت روضه شریف آمدند، و بعد از تثبیت این‌که این قبر منسوب به حضرت علی(ع) است، پادشاه تیموری می‌خواست قبر را به هرات انتقال دهد، اما مردم اجازه ندادند و به دستور شاه تیموری ساخت گنبد فعلی شروع گردید، که تا حال همان کاشی‌کاری‌های زمان تیموری‌ها موجود است.
باور شیعیان؛ آرام‌گاه حضرت علی(ع) در نجف اشرف است
اما بنابر باور شیعیان که بر شواهد و ادله تاریخی مبتنی است، مدفن امام علی(ع) در نجف اشرف است. افزون بر شواهد و ادله تاریخی، به لحاظ کلامی نیز بنابر عقیده شیعه، نبش قبر امام معصوم(ع) و انتقال آن جایز نیست و بدین‌رو، ماجرای درخواست امام صادق(ع) برای انتقال پیکر امام علی(ع) با باورهای رسمی شیعه سازگار نیست.
ظهور قبر امام علی(ع) بنا به قولی در زمان امام جعفر صادق(ع) صورت گرفت؛ منصور دوانیقی به امام صادق گفت که ابومسلم مروزی می‌خواست از تو درباره مدفن علی بپرسد، و صادق در جواب منصور، محل آن را نشان داد.
به قولی قبر امام علی(ع) در زمان امام موسی کاظم(ع) آشکار شد. بر اساس این روایت، هارون‌الرشید، خلیفه عباسی روزی به شکار رفت و چند آهو را پی‌گیری نمود و آن‌ها در غری - که نجف کنونی است - به تپه‌ای پناه بردند و بازها و سگ‌های شکاری هم نزدیک‌شان نرفتند. هارون سبب را پرسید، برخی گفتند از پدران‌مان رسیده که پیکر علی(ع) در این حدود مدفون است. هارون از امام موسی کاظم(ع) سؤال کرد، او هم تصدیق کرد. حتی پاره‌ای می‌نویسند که چون هارون این موضوع را شنید، دستور داد که روی تپه را کاویدند و پیکر امام علی(ع) را زخم‌خورده دید و پایش را بوسید و در احترام آن‌جا کوشید و ساختمانی کرد و مرتب به زیارت می‌رفت.
از قول اول هم معلوم می‌شود که ظهور قبر در زمان منصور دوانیقی بوده، نه پیش از بنی‌عباس و در آن هنگام سلسله بنی‌امیه نابود شده بود، و خطر نبش قبر نیز در میان نبود. همچنین انتخاب بلخ که از مدینه بسیار دور است، با قصد این‌که پیکر را به مدینه برگردانند، بعید به نظر می‌رسد.
از این روایات و روایات متعدد دیگر به خوبی استفاده می‌شود که قبور حضرت آدم(ع)، حضرت نوح(ع) و حضرت علی(ع) در نجف اشرف فعلی(پشت کوفه) واقع شده است و از آن‌جا که در آن زمان نجف به صورت یک شهر نبوده، بلک دشت خشکی بوده است، از آن به عنوان پشت کوفه یا نزدیک کوفه یاد شده است.
آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، نسابه معاصر نیز این نظر را تأیید کرده و این نظر مورد قبول برخی از علمای مزارشریف است و غالب شیعیان افغانستان مدفون در روضه شریف را امام علی(ع) نمی‌دانند.
در هر صورت، مزارشریف جایی است که شیعه و سنی را به هم پیوند می‌دهد و اهل سنت بسیار از صاحب این روضه متبرکه، که آن را امیرالمؤمنین علی(ع) می‌دانند، حاجت می‌گیرند و برای بیماران‌شان شفا طلب می‌کنند.
(نک. ابن عنبه، ص 169، 172، 180 – 181؛ رضا علی شاه، ص 79 - 82؛ امیرخانی، ص 191 – 193؛ برای تفصیل بیشتر درباره اثبات)