دوران جهاد و مجاهدین در افغانستان، علی رغم اینکه دورانی بسیار پرماجرا و مملو از فراز و فرودهای فراوانی است؛ دوره ای مبهم و مهجور در تاریخ معاصر افغانستان نیز است.
نوشتن در باب هر موضوعی در این دوره، درست به دلیل ابهام عمیق و ژرف آن از یکسو و جریان داشتن التهاب ها، نابسامانی ها و شکست و ریخت های گسترده ، پردامنه و درازدامن آن از سوی دیگر، کاری بسیار دشوار و پرهزینه است.
اگرچه واقعیت قضیه این است که تاریخ معاصر افغانستان، در کلیت خود، به دلایل و عوامل گوناگونی، در بسیاری از مقاطع و برهه ها، از شفافیت، وضوح و گویایی کمتری برخوردار است که البته بخشی از این عارضه، به بی ثباتی رایج و شایع در نوعیت و نحوه حکومت و حکومت داری در این کشور مربوط می شود و بخشی دیگر هم به وابستگی های سیاسی، فکری و ایدئولوژیک تاریخ نگاران برمی گردد که اغلب وقایع تاریخی این سرزمین را با نگاهی آغشته به گرایش های خاص سیاسی–ایدئولوژیک خود نقل و تفسیر کرده اند و بدین ترتیب، آیینه تاریخ افغانستان را با لکه ها و غبارهای خودخواسته و خودساخته و شخصی، آلوده اند.
نابرخورداری جو سیاسی جامعه افغانستانِ معاصر از یک فضای باز و سالم فکری و سیاسی و سیطره حاکمیت های استبدادپیشه و محافظه کار با کشش ها و گرایش های خاص قومی و قبیله ای دست یازیدن به هرکار فکری –فرهنگی مبتنی بر بی طرفی کامل و وارهیدگی از قید و بند تعلقات تام سیاسی را با موانع و محدودیت های فرساینده ای مواجه می سازد.
براین اساس، تاریخ نگاران در مجموع و تاریخ نگاران افغانستان به گونه خاص، همواره مجبور می شوند، در وجود چنین فضایی، پیش از هر اقدام، ابتدا علقه های خود با حلقه های وابسته به قدرت و موثر بر جو حاکم را تحکیم بخشند و سپس با تکیه بر چنان پشتوانه نیرومندی، کار منظور خویش را از پیش ببرند که البته روشن است که متاسفانه در چنین وضعیتی، کمترین پیامد و پیاورد این مساله این خواهد بود که وقایع تاریخی کشور، هیچگاه و هرگز آن گونه که باید و شاید به نسل های آینده، به صورت امانت دارانه و شفاف و فارغ از آلایش ها و گرایش های شخصی و سیاسی، منتقل نشود.
انکار نمی توان کرد که آنچه اکنون ما، به عنوان میراث داران یک افغانستان با تاریخ دست کم ۲۶۰ ساله، با متون تاریخی این کشور سر و کار داریم، متونی است که به نحو گسترده ای از معابر و مجاری ای از آن گونه که در بالا ذکر آن رفت، عبور داده شده و در این رهگذر، یا بخش عظیمی از رویدادهای عبرت آمیز و عبرت آموز تاریخی ما، به صورت متعمدانه ای مورد اغماض و چشم پوشی بی رحمانه و غرضمندانه قرار گرفته است و یا اینکه آنچه با عبور از چنان فیلترهایی، به عنوان تاریخ مکتوب افغانستان معاصر به دست ما رسیده، در بسیاری از زمینه ها دستخوش دستبردها و اعمال سلیقه های تاریخ نگاران و ارباب قدرتِ پیشتیبان آنان قرار گرفته است.
این البته، تنها قسمتی از مصایبی است که بر تاریخ این سرزمین رفته است؛ بخش دیگر که به نظر می رسد به مراتب از قسمت نخست، تاسف آورتر باشد، بلایی است که بر سر تاریخ این سرزمین از جانب قدرت های خارجی و استعمارگران پرپیشینه رفته است که همواره به افغانستان، به عنوان یک هدف استراتژیک، به دلیل موقعیت پراهمیت ژئوپولیتیک آن نگریسته اند.
مورخان خارجی، هر کدام تاریخ این کشور را همواره بر مبنای اقتضای منافع دولت های متبوع خود روایت کرده اند و جنبه هایی که به ویژه بیانگر خصوصیات استعمارستیزانه مردم افغانستان باشد را مورد اغماض عمدی قرار داده اند.
به عنوان نمونه، به رشته برنامه هایی اشاره می شود که در سال های اخیر، از سوی یکی از رسانه های خارجی وابسته به یک کشور پرسابقه در استعمارگری منتشر می شد و وقایع افغانستان در قرن گذشته میلادی را روایت می کرد و طی آن، به صورت مشهود، همواره تلاش می شد احساسات مردم را با انگشت گذاردن بر نقاط عاطفی و جنبه های احساس برانگیز جنگ های داخلی، علیه این یا آن جریان سیاسی برانگیزد، بی آنکه به عوامل و قدرت های خارجی دخیل در آن قضایا، کمترین اشاره ای داشته باشد؛ روشن است که چنین روایتی از تاریخ، اصل صداقت و امانت داری مورخان را عمیقا دچار تزلزل و آسیب می سازد؛ به ویژه اینکه اکنون به دلیل فقر منابع معتبر و مورد اعتماد تاریخی، همان متون شدیدا مساله دار نیز مورد ارجاع پژوهشگران و محققان قرار می گیرند.
در این میان، تاریخ دوران جهاد و به تبع آن مجاهدین، به دلایلی که ذکر آن در این مجمل، مقدور و میسر نیست، دچار آشفتگی ها و ناهنجاری های فراوان تری نسبت به هر دوره ای دیگر از تاریخ افغانستان می باشد؛ زیرا نه وضعیتی که در آن دوران در داخل کشور حاکم بود، فرصت وقایع نگاری متدیک، سازمان یافته و سیستماتیک را به کسی می داد و نه برای کسانی که در بیرون از افغانستان زندگی می کردند، تصویر دقیق و روشنی از آنچه در داخل کشور می گذشت، ارائه می شد؛ بنابراین، انجام پژوهشی دقیق و مستند به اسناد معتبر و آکادمیک در هر زمینه مربوط به این دوره، کاری فوق العاده دشوار است.
این است که می گوییم دوران جهاد و مجاهدین، به رغم اینکه از دوره های فوق العاده مهم و قابل اعتنا در تاریخ معاصر افغانستان است و لزوما حرف و حدیث های فراوانی برای گفتن خواهد داشت؛ عمیقا مهجور و دور از دیدرس نگهداشته شده و این مهجوریت چیزی نیست که حق ایثارگری ها و از خودگذری های بی شایبه و پاکبازانه مردم افغانستان را نیک گزارده باشد؛ ضمن آنکه فرصت بازاندیشی منصفانه در خصوص آنچه پس از آن دوره، روی داد را نیز از نسل های آینده این سامان خواهد گرفت.
بر این اساس، انتظار می رود اکنون که حلقات وابسته به مجاهدین که در مقیاسی بسیار گسترده، داعیه میراث داری، تولیت و انحصار افتخارات مربوط به آن دوره را یدک می کشند، کاری –اگرنه بنیادین و زیربنایی- دست کم در حد یک آغاز نمادین و فرمالیته در این خصوص را به انجام رسانند؛ البته این انتظار، صرف به این اعتبار از مجاهدین به ویژه افراد وابسته به نسل دوم آن برده می شود که آنچه اکنون دارند و لابد تا آینده های دور و درازی نیز خواهند داشت یادگار گرانسنگ به جا مانده از همان عصر و زمانه است و به نظر نمی رسد، انتظاری بسیار سنگین، غیر عملی و توانفرسایی باشد.
نوشتن در باب هر موضوعی در این دوره، درست به دلیل ابهام عمیق و ژرف آن از یکسو و جریان داشتن التهاب ها، نابسامانی ها و شکست و ریخت های گسترده ، پردامنه و درازدامن آن از سوی دیگر، کاری بسیار دشوار و پرهزینه است.
اگرچه واقعیت قضیه این است که تاریخ معاصر افغانستان، در کلیت خود، به دلایل و عوامل گوناگونی، در بسیاری از مقاطع و برهه ها، از شفافیت، وضوح و گویایی کمتری برخوردار است که البته بخشی از این عارضه، به بی ثباتی رایج و شایع در نوعیت و نحوه حکومت و حکومت داری در این کشور مربوط می شود و بخشی دیگر هم به وابستگی های سیاسی، فکری و ایدئولوژیک تاریخ نگاران برمی گردد که اغلب وقایع تاریخی این سرزمین را با نگاهی آغشته به گرایش های خاص سیاسی–ایدئولوژیک خود نقل و تفسیر کرده اند و بدین ترتیب، آیینه تاریخ افغانستان را با لکه ها و غبارهای خودخواسته و خودساخته و شخصی، آلوده اند.
نابرخورداری جو سیاسی جامعه افغانستانِ معاصر از یک فضای باز و سالم فکری و سیاسی و سیطره حاکمیت های استبدادپیشه و محافظه کار با کشش ها و گرایش های خاص قومی و قبیله ای دست یازیدن به هرکار فکری –فرهنگی مبتنی بر بی طرفی کامل و وارهیدگی از قید و بند تعلقات تام سیاسی را با موانع و محدودیت های فرساینده ای مواجه می سازد.
براین اساس، تاریخ نگاران در مجموع و تاریخ نگاران افغانستان به گونه خاص، همواره مجبور می شوند، در وجود چنین فضایی، پیش از هر اقدام، ابتدا علقه های خود با حلقه های وابسته به قدرت و موثر بر جو حاکم را تحکیم بخشند و سپس با تکیه بر چنان پشتوانه نیرومندی، کار منظور خویش را از پیش ببرند که البته روشن است که متاسفانه در چنین وضعیتی، کمترین پیامد و پیاورد این مساله این خواهد بود که وقایع تاریخی کشور، هیچگاه و هرگز آن گونه که باید و شاید به نسل های آینده، به صورت امانت دارانه و شفاف و فارغ از آلایش ها و گرایش های شخصی و سیاسی، منتقل نشود.
انکار نمی توان کرد که آنچه اکنون ما، به عنوان میراث داران یک افغانستان با تاریخ دست کم ۲۶۰ ساله، با متون تاریخی این کشور سر و کار داریم، متونی است که به نحو گسترده ای از معابر و مجاری ای از آن گونه که در بالا ذکر آن رفت، عبور داده شده و در این رهگذر، یا بخش عظیمی از رویدادهای عبرت آمیز و عبرت آموز تاریخی ما، به صورت متعمدانه ای مورد اغماض و چشم پوشی بی رحمانه و غرضمندانه قرار گرفته است و یا اینکه آنچه با عبور از چنان فیلترهایی، به عنوان تاریخ مکتوب افغانستان معاصر به دست ما رسیده، در بسیاری از زمینه ها دستخوش دستبردها و اعمال سلیقه های تاریخ نگاران و ارباب قدرتِ پیشتیبان آنان قرار گرفته است.
این البته، تنها قسمتی از مصایبی است که بر تاریخ این سرزمین رفته است؛ بخش دیگر که به نظر می رسد به مراتب از قسمت نخست، تاسف آورتر باشد، بلایی است که بر سر تاریخ این سرزمین از جانب قدرت های خارجی و استعمارگران پرپیشینه رفته است که همواره به افغانستان، به عنوان یک هدف استراتژیک، به دلیل موقعیت پراهمیت ژئوپولیتیک آن نگریسته اند.
مورخان خارجی، هر کدام تاریخ این کشور را همواره بر مبنای اقتضای منافع دولت های متبوع خود روایت کرده اند و جنبه هایی که به ویژه بیانگر خصوصیات استعمارستیزانه مردم افغانستان باشد را مورد اغماض عمدی قرار داده اند.
به عنوان نمونه، به رشته برنامه هایی اشاره می شود که در سال های اخیر، از سوی یکی از رسانه های خارجی وابسته به یک کشور پرسابقه در استعمارگری منتشر می شد و وقایع افغانستان در قرن گذشته میلادی را روایت می کرد و طی آن، به صورت مشهود، همواره تلاش می شد احساسات مردم را با انگشت گذاردن بر نقاط عاطفی و جنبه های احساس برانگیز جنگ های داخلی، علیه این یا آن جریان سیاسی برانگیزد، بی آنکه به عوامل و قدرت های خارجی دخیل در آن قضایا، کمترین اشاره ای داشته باشد؛ روشن است که چنین روایتی از تاریخ، اصل صداقت و امانت داری مورخان را عمیقا دچار تزلزل و آسیب می سازد؛ به ویژه اینکه اکنون به دلیل فقر منابع معتبر و مورد اعتماد تاریخی، همان متون شدیدا مساله دار نیز مورد ارجاع پژوهشگران و محققان قرار می گیرند.
در این میان، تاریخ دوران جهاد و به تبع آن مجاهدین، به دلایلی که ذکر آن در این مجمل، مقدور و میسر نیست، دچار آشفتگی ها و ناهنجاری های فراوان تری نسبت به هر دوره ای دیگر از تاریخ افغانستان می باشد؛ زیرا نه وضعیتی که در آن دوران در داخل کشور حاکم بود، فرصت وقایع نگاری متدیک، سازمان یافته و سیستماتیک را به کسی می داد و نه برای کسانی که در بیرون از افغانستان زندگی می کردند، تصویر دقیق و روشنی از آنچه در داخل کشور می گذشت، ارائه می شد؛ بنابراین، انجام پژوهشی دقیق و مستند به اسناد معتبر و آکادمیک در هر زمینه مربوط به این دوره، کاری فوق العاده دشوار است.
این است که می گوییم دوران جهاد و مجاهدین، به رغم اینکه از دوره های فوق العاده مهم و قابل اعتنا در تاریخ معاصر افغانستان است و لزوما حرف و حدیث های فراوانی برای گفتن خواهد داشت؛ عمیقا مهجور و دور از دیدرس نگهداشته شده و این مهجوریت چیزی نیست که حق ایثارگری ها و از خودگذری های بی شایبه و پاکبازانه مردم افغانستان را نیک گزارده باشد؛ ضمن آنکه فرصت بازاندیشی منصفانه در خصوص آنچه پس از آن دوره، روی داد را نیز از نسل های آینده این سامان خواهد گرفت.
بر این اساس، انتظار می رود اکنون که حلقات وابسته به مجاهدین که در مقیاسی بسیار گسترده، داعیه میراث داری، تولیت و انحصار افتخارات مربوط به آن دوره را یدک می کشند، کاری –اگرنه بنیادین و زیربنایی- دست کم در حد یک آغاز نمادین و فرمالیته در این خصوص را به انجام رسانند؛ البته این انتظار، صرف به این اعتبار از مجاهدین به ویژه افراد وابسته به نسل دوم آن برده می شود که آنچه اکنون دارند و لابد تا آینده های دور و درازی نیز خواهند داشت یادگار گرانسنگ به جا مانده از همان عصر و زمانه است و به نظر نمی رسد، انتظاری بسیار سنگین، غیر عملی و توانفرسایی باشد.
منبع : خبرگزاری صدای افغان(آوا) - سرویس تحلیل و پژوهش اخبار
