محمد موحدی/ امروز سوم ماه رجب مصادف است با سالروز شهادت امام علی النقی الهادی (امام هادی) است که در سوم ماه رجب سال 254 هجری قمری و در سن 42 سالگی، توسط متوکل عباسی به شهادت رسید و مرقد شریف ایشان هم در جوار مرقد فرزند بزرگوارشان؛ حضرت امام حسن عسکری(ع) در شهر سامراء، ملجاء و پناه شیعیان و عاشقان است.
به همین مناسبت می‌خواهیم اشاره‌ی داشته باشیم به محتوای زیارت جامعه‌ی کبیره که منتسب به آن حضرت است.
زیارت جامعه کبیره یکی از مهم ترین آثاری است که حضرت امام هادی علیه‌السلام برای شیعیان خود به یادگار گذاشته است. این زیارت‌نامه در واقع ارائه‌ی شناخت امام برای مردم است. از این لحاظ که امام کیست؟ چه ویژگی‌های دارد؟ رابطه امام با امت و بالعکس چطور باید باشد؟ و زیارت‌نامه‌ی جامعه‌ی کبیره محتوای دارد که می‌شود با آن تمام ائمه را زیارت کرد. اما آنچه جای تاسف دارد این است که با وجود چنین گنجینه‌ی ارزشمندی، هنوز شیعیان به آن شناخت لازم از امام نرسیده اند.
آنچه در ظاهر دیده می‌شود دیدگاه غالب در میان مردم و حتی اکثر نخبگان نسبت به امام و جایگاه امام، همان نگاه تاریخی است، به این معنی که از امام صرفا در مناسبت‌های تاریخی تجلیل به عمل می‌آید و امامت به عنوان یک پدیده تاریخی مورد تکریم و تعظیم قرار می‌گیرد. می بینیم که شیعیان، در عمل و در جریان زندگی اجتماعی و سیاسی دچار نوعی سردرگمی و عدم وحدت و هماهنگی می‌باشند.
اگر به محتوای زیارت جامعه‌ی کبیره دقت صورت بگیرد، مفهومی که از امام و امامت ارائه می‌شود امامت یک پدیده‌ی تاریخی نیست که صرفا در مناسبت‌های تاریخی مورد توجه قرار بگیرد. بلکه امامت موضوعی است که باید در مناسبات قدرت و مدیریت جریان پیدا کند. لذا نیاز بسیار جدی امروز جوامع شیعی این است که باید در کرسی‌های تدریس دروس حوزوی، صنوف درسی مکاتب، دانشگاه‌ها و… این مباحث به وجود بیاید که امام هادی(ع) جریان قدرت را چگونه می‌دانست؟ آن امام در فلسفه سیاسی چه دیدگاهی داشت؟
با توجه به پرسش‌های فوق، آنچه در آموزه‌های امام هادی علیه‌السلام می‌بینیم، یکی ازمهمترین وظایف شیعیان و جامعه اسلامی تبیین نسبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام است. از منظر امام هادی علیه‌السلام، وظیفه جامعه انسانی در ساحت اهل بیت عصمت علیهم‌السلام این است که حقّانیّت آنان را در عقل، محبّت آنها را در دل، نام و یاد آنها را در جسم و جان احیا نمایند؛ چونان عطشانی که به کوثر زلال می‌رسد و جگر تفتیده خود را تبرید و دیده پژمرده خویش را تقریر و روشن و قوای فرسوده خود را تنشیط و شاداب و دهان خشکیده خویش را کامیاب می‌نماید. شرح وظایف جامعه اسلامی را می‌توان از سخنان نورانی حضرت هادی، علی بن محمّد (علیه‌السلام) امام دهم در زیارت جامعه جست‌وجو کرد: «أشْرَقتِ الأرضُ بنورکم و فاز الفائزون بولایتکم؛ بکُم یُسْلَکُ إلی الرضوان و علی منْ جَحَدَ ولایتکم غضبُ الرحمن».
امام علی النقی علیه‌السلام بایسته‌های شیعیان نسبت به امام شان‌را چنین بیان می‌کند: خدا را و همچنین شما را گواه می‌گیرم که من به شما ایمان دارم و به آنچه شما به آن ایمان دارید؛ و کافرم نسبت به دشمن شما، بینایم به مقام شما، دوستدار شما و دوستدار دوستان شما هستم. بغض دشمنان تان را در دل دارم و دشمن آن‌هایم. در صلح هستم با هر که در صلح با شما است و در حال جنگ هستم با هر کس که با شما در جنگ است.
با مطمح نظر قرار دادن مطالب مذکور که گوشه‌ای از یکی از فرازهای زیارت جامعه‌ی کبیره است چنین بر می‌آید که امامت باید از مناسبات تاریخی بیرون گردد و در متن زندگی مردم یعنی در معادلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به عنوان الگو و اسوه مطرح باشد.
متأسفانه، در دنیای امروز بیش از آن‌که آموزه‌های ارزشمند و راهگشای ائمه اطهار علیهم‌السلام در ارتباطات سیاسی و اجتماعی ملت‌ها مورد توجه قرار بگیرد، نظریه‌های صد من یک قاض مثلا اندیشمندان غربی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و این یکی از ابعاد مظلومیت ائمه علیهم‌السلام است. جامعه‌ی اسلامی هنوز نتوانسته‌است فلسفه‌ی سیاسی زندگی و اندیشه امام هادی علیهم‌السلام را تولید و در دنیا عرضه کند. زیارت جامعه کبیره منبعی بسیار مهم است برای اینکه انسان‌ها بدانند چه کسی باید حکومت کند؟ چرا باید حکومت کند؟ حکومت ایده‌آل چگونه حکومتی است؟ رسالت و وظیفه‌ی حکومت چیست؟ جریان قدرت چگونه باید باشد؟ متأسفانه هم نخبگان سیاسی و هم توده مردم نسبت به ائمه علیهم‌السلام کوتاهی دارند. برای اینکه امامت را از اندیشه مناسبتی به اندیشه معادلات سیاسی اجتماعی تبدیل کنیم، نیاز است تا نخبگان جامعه دست به‌کار شوند و این آموزه های ناب را با تبیین و تفسیر دقیق و کاربردی برای مردم ارائه کنند تا مطالبات اجتماعی مطابق با این آموزه‌ها باز سازی شود.
پس امامت و امام علیه‌السلام برای مناسبات تاریخی ما نیست که صرفا در ایام خاص از آن تجلیل نماییم. بلکه امام برای مناسبات قدرت، حکومت، مدیریت و معادلات اجتماعی و سیاسی ماست. زمانی که جامعه و مردم امام هادی علیه‌السلام را از این بعد شناختند، آن وقت است که خواهیم دانست که چگونه در مشکلات سیاسی، اقتصادی، عقیدتی و شبهات و مسائل اخلاقی خود به او پناه ببریم.
به همین مناسبت می‌خواهیم اشاره‌ی داشته باشیم به محتوای زیارت جامعه‌ی کبیره که منتسب به آن حضرت است.
زیارت جامعه کبیره یکی از مهم ترین آثاری است که حضرت امام هادی علیه‌السلام برای شیعیان خود به یادگار گذاشته است. این زیارت‌نامه در واقع ارائه‌ی شناخت امام برای مردم است. از این لحاظ که امام کیست؟ چه ویژگی‌های دارد؟ رابطه امام با امت و بالعکس چطور باید باشد؟ و زیارت‌نامه‌ی جامعه‌ی کبیره محتوای دارد که می‌شود با آن تمام ائمه را زیارت کرد. اما آنچه جای تاسف دارد این است که با وجود چنین گنجینه‌ی ارزشمندی، هنوز شیعیان به آن شناخت لازم از امام نرسیده اند.
آنچه در ظاهر دیده می‌شود دیدگاه غالب در میان مردم و حتی اکثر نخبگان نسبت به امام و جایگاه امام، همان نگاه تاریخی است، به این معنی که از امام صرفا در مناسبت‌های تاریخی تجلیل به عمل می‌آید و امامت به عنوان یک پدیده تاریخی مورد تکریم و تعظیم قرار می‌گیرد. می بینیم که شیعیان، در عمل و در جریان زندگی اجتماعی و سیاسی دچار نوعی سردرگمی و عدم وحدت و هماهنگی می‌باشند.
اگر به محتوای زیارت جامعه‌ی کبیره دقت صورت بگیرد، مفهومی که از امام و امامت ارائه می‌شود امامت یک پدیده‌ی تاریخی نیست که صرفا در مناسبت‌های تاریخی مورد توجه قرار بگیرد. بلکه امامت موضوعی است که باید در مناسبات قدرت و مدیریت جریان پیدا کند. لذا نیاز بسیار جدی امروز جوامع شیعی این است که باید در کرسی‌های تدریس دروس حوزوی، صنوف درسی مکاتب، دانشگاه‌ها و… این مباحث به وجود بیاید که امام هادی(ع) جریان قدرت را چگونه می‌دانست؟ آن امام در فلسفه سیاسی چه دیدگاهی داشت؟
با توجه به پرسش‌های فوق، آنچه در آموزه‌های امام هادی علیه‌السلام می‌بینیم، یکی ازمهمترین وظایف شیعیان و جامعه اسلامی تبیین نسبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام است. از منظر امام هادی علیه‌السلام، وظیفه جامعه انسانی در ساحت اهل بیت عصمت علیهم‌السلام این است که حقّانیّت آنان را در عقل، محبّت آنها را در دل، نام و یاد آنها را در جسم و جان احیا نمایند؛ چونان عطشانی که به کوثر زلال می‌رسد و جگر تفتیده خود را تبرید و دیده پژمرده خویش را تقریر و روشن و قوای فرسوده خود را تنشیط و شاداب و دهان خشکیده خویش را کامیاب می‌نماید. شرح وظایف جامعه اسلامی را می‌توان از سخنان نورانی حضرت هادی، علی بن محمّد (علیه‌السلام) امام دهم در زیارت جامعه جست‌وجو کرد: «أشْرَقتِ الأرضُ بنورکم و فاز الفائزون بولایتکم؛ بکُم یُسْلَکُ إلی الرضوان و علی منْ جَحَدَ ولایتکم غضبُ الرحمن».
امام علی النقی علیه‌السلام بایسته‌های شیعیان نسبت به امام شان‌را چنین بیان می‌کند: خدا را و همچنین شما را گواه می‌گیرم که من به شما ایمان دارم و به آنچه شما به آن ایمان دارید؛ و کافرم نسبت به دشمن شما، بینایم به مقام شما، دوستدار شما و دوستدار دوستان شما هستم. بغض دشمنان تان را در دل دارم و دشمن آن‌هایم. در صلح هستم با هر که در صلح با شما است و در حال جنگ هستم با هر کس که با شما در جنگ است.
با مطمح نظر قرار دادن مطالب مذکور که گوشه‌ای از یکی از فرازهای زیارت جامعه‌ی کبیره است چنین بر می‌آید که امامت باید از مناسبات تاریخی بیرون گردد و در متن زندگی مردم یعنی در معادلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به عنوان الگو و اسوه مطرح باشد.
متأسفانه، در دنیای امروز بیش از آن‌که آموزه‌های ارزشمند و راهگشای ائمه اطهار علیهم‌السلام در ارتباطات سیاسی و اجتماعی ملت‌ها مورد توجه قرار بگیرد، نظریه‌های صد من یک قاض مثلا اندیشمندان غربی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و این یکی از ابعاد مظلومیت ائمه علیهم‌السلام است. جامعه‌ی اسلامی هنوز نتوانسته‌است فلسفه‌ی سیاسی زندگی و اندیشه امام هادی علیهم‌السلام را تولید و در دنیا عرضه کند. زیارت جامعه کبیره منبعی بسیار مهم است برای اینکه انسان‌ها بدانند چه کسی باید حکومت کند؟ چرا باید حکومت کند؟ حکومت ایده‌آل چگونه حکومتی است؟ رسالت و وظیفه‌ی حکومت چیست؟ جریان قدرت چگونه باید باشد؟ متأسفانه هم نخبگان سیاسی و هم توده مردم نسبت به ائمه علیهم‌السلام کوتاهی دارند. برای اینکه امامت را از اندیشه مناسبتی به اندیشه معادلات سیاسی اجتماعی تبدیل کنیم، نیاز است تا نخبگان جامعه دست به‌کار شوند و این آموزه های ناب را با تبیین و تفسیر دقیق و کاربردی برای مردم ارائه کنند تا مطالبات اجتماعی مطابق با این آموزه‌ها باز سازی شود.
پس امامت و امام علیه‌السلام برای مناسبات تاریخی ما نیست که صرفا در ایام خاص از آن تجلیل نماییم. بلکه امام برای مناسبات قدرت، حکومت، مدیریت و معادلات اجتماعی و سیاسی ماست. زمانی که جامعه و مردم امام هادی علیه‌السلام را از این بعد شناختند، آن وقت است که خواهیم دانست که چگونه در مشکلات سیاسی، اقتصادی، عقیدتی و شبهات و مسائل اخلاقی خود به او پناه ببریم.