زوال امریکا و ائتلاف قدرتهای منطقهای با محوریت جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه
غلامرضا سادات: چند روز پس از سفر رئیس جمهور امریکا به خاورمیانه، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به همراه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برای شرکت در نشستی سه جانبه با حضور آیت الله ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران وارد تهران شدند. اگر چه این چندمین سفر رئیسان جمهور روسیه و ترکیه به تهران است، با این حال به نظر می رسد این سفر در مقایسه با سفرهای پیشین آنها از اهمیت خاصی برخوردار است.
سفر پوتین به تهران، به عنوان دومین مقصد سفر خارجی از زمان آغاز جنگ اوکراین، به معنای ارسال این پیام برای غرب است که پوتین نه تنها منزوی نشده، بلکه تلاش دارد با تحکیم موقعیت خود در جبهه شرق، از رقابت جدید ابرقدرت ها در خاورمیانه پا پس نکشد.
ایران و روسیه هرچند در سال های گذشته روابط نزدیک و رو به گسترشی داشته و مواضع ضدغربی هر دو دولت باعث ایجاد منافع همسو میان دو طرف شده است؛ با این حال به نظر می رسد آغاز جنگ اوکراین و اعمال تحریم های شدید غرب علیه مسکو، باعث نزدیک تر شدن هر دو کشور در کمپین ضد غربی شان شده است.
غرب برای منزوی کردن روسیه با وضع تحریمهای گسترده، دل خوش کرده بود، اما تحریم علیه روسیه جواب معکوس داده و امروز افزایش قیمت مواد نفتی امریکا و غرب را با چالش جدی مواجه کرده است.
علی رغم این که فشار و تحریم به ظاهر باعث نزدیک تر شدن ایران و روسیه شده و سفر پوتین دلالت بر همین مسئله دارد، اما در عین حال به نظر می رسد که این مسئله به رقابت پنهان میان این دو کشور برای فروش نفت، فرآوردههای خام تصفیه شده و فلزات در هند، چین و سراسر آسیا نیز منجر شده است، چرا که مسکو در بحبوبحه جنگ اوکراین این کالاها را با قیمتهایی ارزانتر از تخفیف هایی میفروشد که ایران عرضه می کند.
اما این رقابت به حدی نیست که بتواند روابط این دو کشور را خدشه دار کند، چرا که ایران و روسیه در بسیاری از مسایل جهانی به خصوص مقابله با امریکا و غرب و سیاست استکباری آنها، دیدگاه به شدت نزدیک به هم دارند. اگرچه تحریم ها به نوعی باعث نزدیکی و حتی رقابت میان ایران و روسیه و در حوزه اقتصادی شده، با این وجود طی روزهای اخیر همکاری های نظامی ایران و روسیه مورد توجه امریکا و غرب قرار گرفته است.
از جمله مهمترین مسایل مورد توجه، نهایی شدن سند راهبردی بیست ساله همکاری های ایران و روسیه و همچنان مطرح شدن خرید هواپیمای بدون سرنشین از ایران توسط روسیه به شدت در محافل غربی مورد توجه و نگرانی بوده است.
در همین شرایط شبکه سی ان ان هم با انتشار چند عکس ماهواره ای ادعا کرده که یک هیئت روسی در ماه گذشته میلادی حداقل دو بار از فرودگاه کاشان که در آن هواپیماهای بدون سرنشیندارای قابلیت حمل سلاح نگهداری می شوند، بازدید کرده اند. همچنین مقامات آمریکایی در گفتگو با سیانان مدعی شدهاند که ایران در ماه جون در میدان هوایی کاشان هواپیماهای شاهد-191 و شاهد-129 را برای هیئت روسی به نمایش گذاشته است.
چنین ادعاهایی در حالی منتشر شد که بایدن هنوز در سفری خاورمیانه بود و انتشار این خبر از آن جهت اهمیت داشت که ایران در کانون گفتگو میان ایالات متحده، اسرائیل، عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج فارس قرار داشت و صحبت از ایجاد یک ائتلاف نظامی علیه ایران نیز مطرح بود که البته در همان مرحله اول فعلا به شکست منجر شده است.
بنابراین سفر پوتین به تهران، در شرایطی که همکاری های نظامی و سیاسی نشان از تغییر در آرایش قوا در منطقه دارد، دلالت بر این دارد که روسیه به شدت تلاش دارد در این عرصه هم قافیه بازی را به رقیب سنتی خود نبازد.
یکی دیگر از محورهای سفر پوتین و اردوغان به تهران، گفتگو بر سر مسئله سوریه است. جنگ داخلی سوریه با شکست تروریستان که مورد حمایت ترکیه هستند، به پایان نزدیک میشود. ترکیه تلاش دارد که بخشی از خاک سوریه به عنوان مکان برای تروریستان یا منطقه حایل حفظ شود که این موضوع خلاف دیدگاه ایران و روسیه است. البته آنچه از قراین پیداست، اینکه ترکیه همانطوری که تا امروز در قضیه سوریه با سیاست نرم جمهوری اسلامی ایران از سوریه حذف شده و شکست خورده، این روند تا پاک سازی کامل این کشور از وجود تروریستان ادامه خواهد داشت و سفری اردوغان به جمهوری اسلامی ایران، جز کرنش در مقابل عظمت و سیاست جمهوری اسلامی، سود دیگری برای وی نداشته و ندارد.