در حالی‌که روسیه روز جمعه میزبان یک نشست مهم منطقه‌یی پیرامون تحولات افغانستان به خصوص پیدا کردن راه‌های رسیدن به صلح در این کشور بود، وزارت دفاع امریکا پنج‌شنبه شب اعلام کرد که از بزرگترین بمب غیرهسته‌یی این کشور در نبرد باگروه داعش در شرق افغانستان استفاده کرده است. این خبر، فضایی از بهت و حیرت را در سراسر جهان و به ویژه در افغانستان به میان آورده است.
نیروهای امریکایی از چند هفته به این‌سو همراه با نیروهای ویژه ارتش افغانستان، مصروف یک نبرد شدید با گروه داعش در استان شرقی ننگرهار استند. نقش نیروهای امریکایی در این مبارزه، بیشتر حمایت هوایی بوده است و حالا این نیروها برای اولین‌بار از بزرگترین بمب غیرهسته‌یی خود که دارای ۱۰تن وزن بوده و از آن به عنوان مادر بمب‌ها یاد کرده، در این جنگ و برای از بین بردن یک پناه‌گاه تونلی استفاده کرده‌اند. ریاست جمهوری با استقبال از این حمله اعلام کرده که از این حمله آگاه بوده و در هماهنگی با این کشور صورت گرفته است، اما حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین گفته است که این بمب نه به منظور هدف قرار دادن مواضع داعش، بلکه برای آزمایش تسلیحاتی ایالات متحده به کار رفته است. در جبهه مقابل، معاون کمیسیون اموردفاعی دومای روسیه در واکنش به استفاده این بمب، گفته است که این اقدام آمریکا بیشتر بیان‌گر تمایل آمریکا برای به نمایش گذاشتن قدرت نظامی‌اش را نشان می‌دهد تا مبارزه با گروه تروریستی داعش.
در این میان، سؤال جدی که روزنامه واشنگتن‌پست مطرح کرده، این است: «با توجه به این‌که این بمب برای نفوذ در مکان‌هایی مثل تونل و غار طراحی نشده، مشخص نیست که چرا ارتش آمریکا از این نوع بمب استفاده کرده است؟!» به نظر می‌رسد پس از حمله موشکی امریکا به یک پایگاه هوایی در سوریه و تشدید تنش‌ها میان امریکا و روسیه، این‌بار یک رقابت دیگر در میدان افغانستان شکل گرفته است و این کشور بار دیگر جایگاهش را در بازی بزرگ میان غرب و شرق(امریکا و روسیه) باز می‌یابد. امریکا با حمله موشکی به یک پایگاه هوایی ارتش بشار اسد، خشم روسیه را ـ که روند تحولات در سوریه را دگرگون ساخت ـ برانگیخت و حالا که این کشور در حال بازی کردن یک نقش جدید در افغانستان است، امریکا این‌گونه به استقبال نشست مسکو در مورد افغانستان می‌رود؛ هرچند باید گفت که نقش روسیه در افغانستان تاکنون همانند نقش این کشور در سوریه نیست، اما به نوعی در حال تبدیل شدن به یک مهره کلیدی در صفحه شطرنج تحولات امنیتی و سیاسی افغانستان است.
تحولات امنیتی افغانستان در دو سال اخیر، به خصوص در شمال این کشور، به گونه نگران‌کننده‌یی برای روسیه پیش می‌رود. این تحولات نشان می‌دهد که مسأله جابجایی هسته‌هایی از گروه داعش در شمال افغانستان و در همسایگی کشورهای آسیای مرکزی و حتی روسیه، یک موضوع جدی است، اما حکومت افغانستان به گونه‌یی این تهدید و نگرانی روسیه را جدی نگرفته است. در شرایط کنونی، گروه داعش و مبارزه نیروهای امنیتی افغانستان و هم‌پیمان امریکایی آن با این گروه، در ولایت شرقی ننگرهار متمرکز است؛ اما در کنار این جبهه، از پاییز سال گذشته به این‌سو، هشدارها و هم‌چنین نشانه‌هایی در مورد نفوذ و حضور گروه داعش در شمال افغانستان داده شده است. عبدالرشید دوستم، معاون اول ریاست جمهوری، سال گذشته و در آخرین حضور نظامی خود در جبهه‌های جنگ فاریاب، هشدار داده بود که تلاش‌هایی برای جابجایی بیش از ۷هزار نیروی وابسته به داعش در شمال افغانستان جریان دارد. روسیه بر این باور است که این طرح، با حمایت امریکا در حال عملی شدن است.
در سایه همین نگرانی‌های روسیه از نفوذ و حضور گسترده داعش در شمال افغانستان، این کشور جدای رابطه‌یی که با طالبان برقرار و با پاکستان گفت‌وگو کرده، سلسله نشست‌هایی را با حضور کشورهای بزرگ منطقه‌یی پیرامون تحولات افغانستان برگزار کرده است. نشست ۲۵ فرودین در مسکو، سومین نشستی بود که پیرامون تحولات افغانستان برگزار گردید. در این نشست، علاوه بر افغانستان، کشورهای مهمی چون ایران، پاکستان و هند نیز حضور داشتند، اما غائب بزرگ این نشست، امریکاست که با دیده شک به رویکرد اخیر روسیه در افغانستان می‌نگرد و این کشور را متهم می‌کند که به دنبال مشروعیت دادن به طالبان است.
اما استفاده امریکا از بزرگترین بمب غیرهسته‌یی خود در افغانستان، پیام روشنی به نشست مسکو و تلاش روسیه برای ایفای یک نقش برجسته در افغانستان دارد. امریکا با عدم شرکت در نشست مسکو و استفاده از بزرگترین بمب غیرهسته‌یی خود در افغانستان، نشان داد که کماکان راهبرد غالب در این کشور، یک راهبرد نظامی و جنگی و در دستان امریکا است. متأسفانه امریکا در طول ۱۵ سال گذشته، هیچ راهبرد جدی و مشخص پیرامون مسأله صلح افغانستان نداشته است؛ مسأله‌یی که بارها مورد انتقاد حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین این کشور قرار داشته است. تلاش‌های روسیه برای گفت‌وگوهای منطقه‌یی با محوریت صلح افغانستان و زمینه‌سازی برای گفت‌وگو با طالبان، جدی‌ترین نوع تلاش‌ها در سال‌های گذشته در این حوزه به حساب می‌رود، اما امریکا به دنبال ناکام گذاشتن این گفت‌وگوهاست.
نکته قابل توجهی که پیرامون مسأله‌ی افغانستان، به خصوص برای روسیه مطرح است، این‌که آیا این کشور می‌تواند به تنهایی و بدون حضور امریکا، نقش مؤثری در تحولات این کشور بازی کند؟! باید گفت که روند تحولات افغانستان و نقشی که روسیه در این کشور در حال بازی است، کم‌تر شباهتی به روند تحولات سوریه دارد و به نظر می‌رسد فضا در افغانستان، تا اندازه‌یی برخلاف روند تحولات سوریه باشد. امریکا کشوری است که در محور اهداف بزرگ منطقه‌یی و راهبردی خود در افغانستان، بیش از ۱۵ سال در این کشور حضور دارد، اما این نکته را نیز باید مد نظر داشت که روند تحولات این کشور، به خصوص پس از سال ۲۰۱۵ و ظهور داعش در افغانستان، به گونه‌ی نگران‌کننده‌یی برای روسیه نیز پیش می‌رود. در این میان، فضای رقابت به وجود آمده میان این دو کشور در افغانستان، درصد موفقیت هر کدام را کاهش داده و نگرانی‌ها را از وخامت اوضاع امنیتی این کشور افزایش داده است.
نویسنده : سید عباس حسینی