دو ماه پس از آغاز به کار دولت دونالد ترامپ، رییس جمهور تازه امریکا، وزارت خارجه این کشور روز پنج شنبه ۲۳ مارچ، میزبان نشست ائتلاف کشورهای مبارزه کننده با داعش زیر رهبری امریکا بود. در این نشست که با حضور وزرای خارجه ۶۸ کشور در واشنگتن برگزار شد، صلاح الدین ربانی، سرپرست وزارت امورخارجه افغانستان نیز شرکت داشت.
علی رغم شعارها و انتقادهای ترامپ از سیاست های باراک اوباما در مورد استراتژی و رویکرد امریکا در مبارزه با داعش، تاکنون نشانه یی از تغییر این رویکرد و توجه جدی تر به این مسأله دیده نشده است. در این بین، مسأله افغانستان کماکان یک موضوع گنگ در سیاست های کلی دولت ترامپ به حساب می رود. تحولات امنیتی این کشور، به خصوص تحرکات داعش در یک سال اخیر، به گونه نگران کننده یی پیش رفته است.
نشست وزرای خارجه کشورهای ائتلاف ضد داعش به رهبری امریکا، نخستین گام این کشور برای برقراری ارتباط و ایجاد هماهنگی میان کشورهای عضو این ائتلاف است.
رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا هدف از برگزاری این نشست را بررسی تسریع جنگ علیه داعش و ایجاد مناطق موقت برای کمک به آواره‌گان عنوان کرد؛ مسأله یی که اختلاف های جدی منطقه یی نسبت به آن وجود دارد.
از سوی دیگر، با توجه به برخی پیشروی ها در مبارزه علیه داعش در عراق و سوریه، تحرکات جدید این گروه در افغانستان، نگرانی های جدی منطقه یی و جهانی را به دنبال داشته است؛ از این رو، حضور افغانستان در این نشست برجسته بود و وزرای خارجه حاضر در این نشست، چون وزرای امورخارجه امریکا و عراق، به تحرکات جدید داعش در این کشور اشاره کردند. در بیانیه پایانی این نشست نیز به فعالیت داعش در افغانستان اشاره شده و از تلاش های دولت این کشور در مبارزه علیه داعش ستایش شده است.
ناکامی ائتلاف امریکا در مبارزه علیه داعش در عراق و سوریه
مبارزه با داعش در عراق و سوریه در یک سال گذشته با دست آوردهایی همراه بوده است. در این مدت، داعش مناطق مختلف به خصوص برخی مناطق استراتژیک چون بخش هایی از شهر موصل در عراق را از دست داد و نیروهای عراقی به موفقیت های چشمگیری دست یافتند.
داعش در لیبی نیز مواضع اصلی خود از جمله شهر سرت را از دست داده است.
پیشروی های این گروه در سوریه هم به دنبال حملات هوایی گسترده روسیه، متوقف شده است. اما این دست آوردها، چندان متأثر از مبارزه ائتلاف ضد داعش به رهبری امریکا نبوده است. علی رغم حملات و تهدیدهای داعش در کشورهای اروپایی و امریکا و متحدین منطقه یی این کشورها در خاورمیانه، عملکرد ائتلاف ضد داعش به رهبری امریکا به صورت روزافزون با ناکامی و ناهماهنگی همراه بوده است.
در عراق، دست آوردها در برابر داعش، بیشتر ناشی از عملکرد دولت این کشور و شبه نظامیان مردمی، با حمایت کشورهای منطقه چون ایران بوده است. در سوریه نیز به دنبال رویکردهای ناکام امریکا و هم پیمانان این کشور، رویکرد روسیه و ایران توانست بن بست این کشور را بشکند و پیشروی های داعش را متوقف کند. از این رو، موفقیت های مبارزه با داعش به خصوص در یک سال اخیر، ناشی از رویکردهای جدید در محور روسیه و ایران است.
همزمان با پایان دوره ریاست جمهوری باراک اوباما در امریکا، رویکرد ائتلاف به رهبری امریکا ضد داعش نیز با ناکامی مواجه شده است. این ناکامی، زمینه فرار نیروهای داعش و نفوذ آنها در مناطق جدیدی چون افغانستان را فراهم کرده است. داعش در سال گذشته، ۴ حمله بزرگ انتحاری و مسلحانه در کابل، پایتخت افغانستان داشته است. این تحرکات، یکی از محورهای بحث ها و گفتگوها در نشست واشنگتن بود. این تحرکات، به خصوص نگرانی های گسترده یی را در روسیه و کشورهای آسیای مرکزی به بار آورده است.
افغانستان بستر فعالیت های تازه گروه داعش
اولین نشانه های نفوذ و حضور داعش در افغانستان در سال ۲۰۱۵ دیده شد، اما تا نزدیک به یک سال پس از آن، نه دولت افغانستان و نه همپیمانان غربی این کشور به خصوص امریکا، حاضر به تأیید آن نبودند؛ از این رو این تهدید تازه، جدی گرفته نشد.
باورها بر این بود که حضور داعش در افغانستان، پروژه یا طرحی جدید از سوی پاکستان است و حضور داعش در افغانستان به معنی و مفهومی که در عراق و سوریه حضور دارد، به دلیل فاصله زیاد جغرافیایی، امکان پذیر نیست، اما غافل از این که داعش در عراق و سوریه، صدها نیرو را از کشورهای آسیای مرکزی، روسیه و چچن جذب کرده بود و این نیروها پس از برگشت، نیاز به مکانی جدید برای فعالیت داشتند. افغانستان به دلیل بافت های اجتماعی مشابه با کشورهای آسیای مرکزی، سرزمینی مناسب برای ادامه فعالیت شبه نظامیان آسیای مرکزی و روسیه بوده است. هرچند ممکن است پاکستان در پشت پرده حمایت از داعش در مناطق شرقی افغانستان چون ننگرهار و همچنین کابل، پایتخت قرار داشته باشد، اما نفوذ و حضور داعش در ولایات شمالی رنگ و بوی دیگری دارد.
پس از حضور گسترده داعش در چندین ولسوالی ننگرهار و تلاش این گروه برای سربازگیری در کنر، تلاش های جدی برای نفوذ و حضور داعش در شمال افغانستان جریان دارد. جنرال عبدالرشید دوستم، معاون اول ریاست جمهوری و رهبر ازبک تبارهای افغانستان، در سال گذشته هشدار داد که تلاش های جدی برای انتقال و جابجایی بیش از ۷ هزار نیروی وابسته به داعش در ولایات شمالی جریان دارد. به دنبال این هشدار، دو ولسوالی درزاب و قوش تیپه ولایت جوزجان، به محلی تازه برای حضور و فعالیت داعش تبدیل شده است. از پاییز سال گذشته به این سو، داعش حضور آشکار در این دو ولسوالی داشته و اقدام به عملی کردن ایدئولوژی و قوانین خود کرده است. پس از جوزجان، داعش به دنبال حضور در ولایات دیگر شمالی چون فاریاب و سرپل است.
ولسوالی کوهستانات ولایت سرپل که از یک و نیم سال در کنترول کامل مخالفین قرار دارد، به یک مرکز قابل توجه برای آموزش و سربازگیری تروریستان خارجی مبدل شده است. با آمدن بهار و گرم شدن هوا، پیش بینی می شود که داعش دست به تحرکات تازه یی در شمال بزند.
رویکرد یک بام و دو هوا در برابر داعش در افغانستان
متأسفانه یک رویکرد یک بام و دو هوا، در برابر حضور و فعالیت های داعش در افغانستان وجود دارد. حکومت افغانستان و امریکا همواره در برابر فعالیت های داعش در ولایت ننگرهار اقدام کرده اند، اما هیچ گونه تحرک محسوسی در برابر حضور و فعالیت داعش در شمال و هشدارهای جنرال دوستم دیده نمی شود.
این مسأله نگرانی های جدی روسیه را نسبت به امنیت آسیای مرکزی و این کشور، به دنبال داشته است. روسیه به این باور است که امریکا در پشت پرده جابجایی داعش در ولایات شمالی و تحرکات تازه این گروه قرار دارد.
به دنبال رویکرد و نقش جدید روسیه در سوریه و تأثیرگذاری آن، روسیه از نقش امریکا پیرامون نفوذ و حضور داعش در شمال افغانستان نگران است. در محور این نگرانی، در شرایطی که حکومت افغانستان پاسخی اطمینان بخش به روسیه نداده است، این کشور به صورت مستقیم با طالبان ارتباط برقرار کرد. روسیه هدف از برقراری این ارتباط را مبارزه مشترک با داعش عنوان کرده است.
در نشست وزرای خارجه کشورهای ائتلاف مبارزه با داعش به رهبری امریکا در واشنگتن، حضور فعالیت داعش در افغانستان، به عنوان یک تهدید جدی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت، اما ارزیابی های امریکا و حکومت افغانستان نسبت به این تهدید، در شرق و مرکز است و نوعی غفلت و بی توجهی عمدی به تحرکات داعش در شمال مشاهده می شود.
متأسفانه علی رغم عملیات های گسترده یک ساله نیروهای امنیتی افغانستان و حملات هواپیماهای بدون سرنشین امریکا در ولایت ننگرهار، داعش در این ولایت ریشه کن نشده و همچنان حضور گسترده دارد. از سوی دیگر، گروه داعش در سال گذشته نشان داد که توانایی طرح ریزی و عملی کردن حملات بزرگ را حتی در کابل دارد.
این گروه در سال گذشته مسئولیت ۴ حمله بزرگ در کابل بر معترضان جنبش روشنایی، عزاداران امام حسین(ع) در زیارت سخی و مسجد باقرالعلوم(ع) و در آخرین مورد، بیمارستان نظامی سردار محمدداوود را به عهده گرفت. جلوی این گونه حملات نیز تاکنون گرفته نشده است. علی رغم تحرکات داعش در شرق و مرکز افغانستان، پیش بینی می شود که داعش تحرکات تازه یی در ولایات شمالی به خصوص در جوزجان داشته باشد؛ اما ائتلاف ضد داعش به رهبری امریکا تاکنون این تهدیدها را جدی نگرفته اند.
حضور سرپرست وزارت امورخارجه افغانستان در نشست ائتلاف ضد داعش به رهبری امریکا در واشنگتن و گفتگوهایی که با وزیر امورخارجه امریکا صورت گرفت، تهدیدهای داعش در افغانستان را بیش از پیش برجسته ساخت. با این وجود نیز به نظر نمی رسد امریکا و همپیمانان این کشور در ائتلاف ضد داعش، با توجه به مشکلات و ناکامی هایی که در سوریه داشته اند، افغانستان را به عنوان یکی از اولویت های جدید مبارزه خود، مد نظر قرار دهند؛ چه این که پس از روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ، جنگ افغانستان بیش از پیش مورد بی توجهی قرار گرفته است.
افغانستان از دو ماه به این سو، دست خوش تحولات جدید امنیتی با پاکستان و حملات موشکی این کشور است، اما امریکا و ناتو به عنوان شرکای استراتژیک افغانستان، هیچ تحرک سیاسی و نظامی در محور حمایت از افغانستان نداشته اند.
این در حالی است که روسیه گمانه‌زنی هایی را در مورد حمایت امریکا از جابجایی و فعالیت داعش در شمال افغانستان با هدف ناآرام سازی آسیای مرکزی و روسیه مطرح کرده است.
با این وجود، سوال اساسی که این روزها در افغانستان، به خصوص پس از حملات اخیر پاکستان، شکل گرفته، این است که آیا امریکا و ناتو یک هم پیمان استراتژیک در برابر چالش های امنیتی افغانستان، به خصوص مسأله پاکستان و فعالیت داعش هستند؟
بسیاری از نمایندگان مردم در دو مجلس شورای ملی افغانستان اکنون خواهان بازنگری در توافقنامه های سیاسی و امنیتی این کشور با امریکا و ناتو شده اند.
در چنین شرایطی، روسیه مسأله افغاستان را به عنوان یکی از اولویت های جدید سیاست خارجی خود تعریف کرده و در حال ایفای یک نقش جدی و شاید تأثیرگذار در این محور است. پیرامون مبارزه با داعش در افغانستان، همانند سوریه، روسیه می تواند شریکی مطمئن تر و کارسازتر باشد.