بعد از ختم جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، جهان دو قطبی خاتمه یافت، تلاشهایی از سوی ایالات متحده امریکا بویژه از زمان بوش پدر(۱۹۹۰) صورت گرفت که نبض قدرت جهان را در اختیار گیرد ولی این توفیق را حاصل نکرد و نتوانست هژمونی خود را بر کل جهان گسترش دهد.

با از میان رفتن جهان دو قطبی، جنگ و خشونت به جهان سوم انتقال یافت و این کشورها به انواع بلایا و مصیبت های جنگ گرفتار آمدند و تا هنوز هم درگیر هستند. کشورهای سرمایه داری غربی هم برای مصؤن ماندن از خشنونت های ایجاد شده در جهان سوم و هم به نحوی تحت عنوان کمک های بشردوستانه خواهان کاستن از میزان خصومت ها در جهان سوم و در کشورهای مسلمان شدند.

استمرار کمک ها سبب شده است که کشورهای جهان سوم به صورت عموم و مسلمان ها بخصوص احساس نگرانی کنند و این ذهنیت بوجود آید که کمک های غربی نوعی فرهنگ را نیز در میان جوامع مسلمان ترویج می کند.

به سخن دیگر کمک های غرب می تواند ارزش های فرهنگی مسلمان ها را دگرگون کند و فرهنگ غربی را جایگزین فرهنگ دینی مردم نماید.

با توجه به این که هم کمک های کشورهای غربی با خود نوعی فرهنگ می آورد که به نحوی به استحاله فرهنگی ملت های مسلمان می انجامد، از سوی دیگر نیرومندترین رسانه های بین المللی در دست و در اختیار کشورهای غربی است و از این طریق می توانند به استحاله فرهنگی در جهان سوم بپردازند.

هجوم فرهنگی غربی ها این ذهنیت را در میان مسلمان ها ایجاد کرده است که چگونه می توانند از بار این هجوم بکاهند و مردم را در برابر هجوم فرهنگی غرب واکسینه کنند. برای محافظت کردن از ارزش های فرهنگی، اندیشه ها و راه حل هایی نیز پیشنهاد شده و تدابیری هم اتخاذ شده است.

یکی از راه هایی که مد نظر صاحب نظران قرار گرفته آنست که باید حتی المقدور تدابیری سیاسی اندیشیده شود تا راه نفوذ فرهنگی کشورهای غربی سد شود، و آن کشورها ارزش های فرهنگی خود را در قالب و قیافه کمک های بشر دوستانه به خورد مردم ندهند.

این راه مقابله را می توان به ایجاد مانع سخت افزاری تعبیر کرد که در جای خود می تواند موثر بوده و کار برد داشته باشد.

اما همه دشواری ها به مقابله سخت افزاری ختم نمی شود این راه و شیوه در جاهایی کاربرد می تواند داشته باشد که حکومت های مستقل و استواری وجود داشته و نهادها ی فرهنگی هر کدام به سهم خود کار کرده و تولیدات مناسب و منظم را داشته باشند، تاریخ فرهنگی آن کشورها به صورت منظم و مرتب تدریس و بازخوانی شود، نهادهای سیاسی یا حکومت با بکار بستن محدودیت ها از نفوذ فرهنگی کشورهای ثروتمند سرمایه داری جلوگیری کند.

اما مانع در راه تغییر ارزش های فرهنگی در جامعه ای مثل افغانستان چگونه میسر است و چگونه می توان از ورود ارزش های فرهنگی غربی در جامعه جلوگیری کرد؟

با توجه به این که از یک سوی فقر، بیکاری و صدها مصیبت دیگر کشور را نیازمند و محتاج کشورهای غربی ساخته و از طرف دیگر، امنیت که از اساسی ترین ارزش های یک جامعه است بدون حضور قوت های غربی حاصل نمی شود.

در این صورت چگونه می توان مانع و سدی ایجاد کرد که بتوان فرهنگ اسلامی و شرقی را حفظ کرد.آنچه از همه مهم تر است این که، نسلی که در کوران جنگ و خشونت پرورده شده اند، نه از تاریخ خود آگاهی دارند و نه هم از ارزش های فرهنگی گذشته خود زیاد می دانند، چگونه می توان این نسل را از هجوم فرهنگی غرب حمایت کرد که تحت تاثیر القائات غربی ها قرار نگیرد؟

برخی اندیشه وران چنین می اندیشند که راه مقابله با نفوذ فرهنگی غرب بویژه در کشورهای همانند افغانستان که حکومت نمی تواند کاری انجام دهد و مانعی در راه کمک های غربی ایجاد کند تنها رویکردی که می تواند موثر باشد، آگاهی یافتن از ذخایر تاریخی خود است.

وقتی کشور و ملتی بداند که دارای پشتوانه عظیم فکری و فرهنگی است و بازخوانی آن متون می تواند نیازمندی های فرهنگی را رفع کند، یک جوان جهان سومی مسلمان کمتر رغبت می کند که به ارزش فکری فرهنگی غربی روی آورد و خود را از آن طریق ارضا کند.

اما متاسفانه رویکرد بازخوانی تاریخ به عنوان یک کار اساسی فرهنگی کمتر مورد عنایت نهادهای فرهنگی بوده است که ضعف ها و کاستی های عمده ای در این زمینه وجود دارد. از دانشگاه های کشور که بگذریم که در طول مدت فعالیت خود چندان فعال نبوده اند. نهاد های فرهنگی نیز به کارهایی چندان عمیقی توجه نکرده اند.

به طور مثال در کابل نهاد فرهنگی به نام "انجمن قلم" وجود دارد که تا هنوز برخی مجموعه های شعری شاعران و یا داستان داستان نویسان کشور را به چاب رسانیده، و هر از گاهی نشست های فرهنگی نیز برگزار می کند. یکی از کارهایی که این انجمن در سالیان گذشته انجام داده تجلیل از برخی شخصیت های سیاسی جهان سوم چون "چگوارا" و"فیدل کاسترو" بوده است.

نگارنده از تدویر کنندگان و تجلیل کنندگان آن نشست زمانی پرسیدم که شما وقتی از کاسترو تجلیل می کنید آیا می دانید که نقش منفی ’کیوبای کمونیست و شخص کاسترو در مبارزات مردم مسلمان افغانستان علیه شوروی چه بود؟

آن جوان متاسفانه نمی دانست که نیروهای کاسترو چه جنایت هایی را در زمان اشغال شوروی انجام داده و و مردم مومن افغانستان چه صدمه های سختی را از حضور ارتش کیوبا تحمل کرده است.
این ها نمونه و مثال هایی کوچکی از ناآگاهی و نادانی جوانان ما است.

وقتی نسل جوان از فرهنگ سخن می گویند نمی دانند که تاریخ فرهنگی شان کدام پشتوانه را دارد، چگونه می توانند درباره ارزش های فرهنگی خو و دیگران داوری کند. وقتی مردم و ملتی از پشتوانه های فرهنگی تهی و یا به آن پشتوانه جاهل باشد، به سهولت تن به هر خفت و ذلت فرهنگی خواهد داد، و تصور می برد که آنچه از بیرون رسیده است بدیلی برای آن وجود ندارد.

بنابراین اگر ملتی بخواهد در برابر هجوم فرهنگی غرب و یا هر بیگانه ای دیگری مقاومت نشان دهد نخستین گام آنست که بداند که در سابقه تاریخی خود چی دارد، و آنچه دارد می تواند بخشی از خلاهای فرهنگی او را پر کند یا نه؟

لذا تاریخ خوانی و تاریخ دانی و آگاهی نسبت به گذشته فرهنگی خود، یکی از راه موثر و مطلوب مقابله با فرهنگ بیگانه است. هر ملتی که از تاریخ خود بی خبر بوده، از ذخایر فرهنگی خود اطلاع نداشته و یا توجه لازم بدان مبذول نشده باشد خود را زودتر در باخته و جای را برای فرهنگ غرب خالی کرده اند.

در جهان سوم هم ملت هایی که از آگاهی تاریخی برخوردار بوده کمتر آسیب دیده اند تا مردمی که جنگ و خشونت آنها را از بازخوانی متون فرهنگی تاریخی باز داشته است.

ملتی بدون ذهنیت تاریخی وقتی با دنیای پیرامون خود مواجه می شود، و با ذهنیت خالی به ارزش های فرهنگ وارداتی می نگرد زودتر خود را فراموش می کند چون از خود چیزی نمی داند تا به آن افتخار کند. لذا کشور هایی دارای ذهنیت تاریخی نبوده و از تاریخ فرهنگی خود بی اطلاع باشند، زودتر تحت تاثیر القائات قرار می گیرند، خود را در می بازند، تا ملتی که از گذشته خود می داند و آنرا بزرگترین تکیه گاه خود به حساب می آورد، اعتماد به نفس و خودباوری فرهنگی و ایستادگی در برابر هجوم فرهنگی وقتی موثر است که مردمی از بداند که چه دارد. لذا آنانی که سخن از مصؤنیت فرهنگی می گویند باید تاریخدانی را جزئی از یک استراتژی کلان به حساب آورد و بر آن تکیه کند.