صف شدن ارث زن نسبت به مردان در برخی موارد با توجه به مسولیت های اقتصادی در خانواده و جامعه مانند دادن نفقه و مهر و دیه عاقله و شركت در جهاد و پرداخت حقوق واجب اجتماعی كه بر عهده مردان نهاده شده ، تنظیم شده است.

موضوع نصف شدن ارث زنان در برخی موارد به معنای ناقص بودن یا نصف بودن شخصیت و ارزش زنان نیست كه برخی به غلط آن را تبلیغ می كنند.

در دین مبین اسلام شخصیت انسانی زن برابر با مردان بوده و در رسیدن به درجات كمال انسانی هیچ تفاوتی بین این دوجنس قرار داده نشده است كه آیات قرآن و احكام دین مبین اسلام به خوبی گویای آن است.

یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ؛[1] اى مردم! ما شما را از یك مرد و زن آفریدیم و شما را تیره ها و قبیله‏ ها قرار دادیم تا یكدیگر را بشناسید (اینها ملاك امتیاز نیست،) گرامى ‏ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا و آگاه است.
قانون ارث موضوع مالی و اقتصادی است كه در اسلام بر پایه عدالت اجتماعی بنیان نهاده شده و در آن مسئولیت های اجتماعی و خانوادگی هر یك از زن و مرد رعایت شده است. اگر از درون نظام حقوق اسلام به ارث نگاه شود، سهم زنان كه هیچ مسئولیت اقتصادی بر دوش ندارند، كاملاً منصفانه و ضامن كرامت و عزت نفس زن مسلمان است.
در زمان ظهور اسلام و نزول قرآن كریم، محرومیت زنان از ارث میان همه اقوام ملل بشری در سطح دنیا وجود داشت و زن به هیچ یك از عناوین همسر، مادر، دختر و یا خواهر ارث نمی برد

اسلام در زمینه ارث ، انقلاب به وجود آورد و به زنان حق ارث عطا كرد و تمام قوانین ظالمانه دوران جاهلیت را كه بر پایه اعتقادات و آداب و رسوم قبیله ای بود منسوخ نمود.

در دوران جاهلی نه تنها به زن ارث نمی دادند بلكه بدون توجه به رضایت او همانند دیگران اموال متوفی وی را به ارث می بردند. این قانون جاهلی به وسیله قرآن كریم منسوخ شد.
اسلام، احكام ارث را بر اساس جنسیت مرد یا زن بودن وضع نكرده ، بلكه براساس مسؤلیت مالی و موقعیتی است كه این دو در خانوار دارند. در پاره ای از موارد زن بیش از مرد سهم می برد، بنابراین سهم ارث متناسب با نظرگاه كلی اسلام نسبت به خانواده، تقسیم وظایف و مسؤلیت ها سازگار و عادلانه است.

در بحث ارث زنان سه فرض مطرح است كه معمولاً یك فرض آن ذكر می شود و از دو فرض دیگر غفلت می شود
1 - در مواردی زن و مرد همتا و مساوی ارث می برند، مانند صورتی كه میت (فرزند) پدر و مادر داشته باشد كه هر كدام به طور یكسان یك ششم ارث می برند و سهم پدر به عنوان مرد بودن بیش از سهم مادر نیست.
2 - در مواردی زن كمتر از مرد ارث می برد، مانند دختر كه كمتر از پسر ارث می برد.
3 - در مواردی سهم زن بیش از سهم مرد می باشد، مانند موردی كه میت غیر از پدر و دختر، وارث دیگری نداشته باشد كه در این جا پدر یك ششم می برد و دختر بیش از آن . یا مانند موردی كه میت دارای نوه باشد و فرزندان او در زمان حیات وی مرده باشند كه در این جا نوه پسری سهم پسر را می برد و نوه دختری سهم دختر را، یعنی اگر نوه پسری دختر باشد و نوه دختری پسر باشد، دختر دو برابر پسر ارث می برد.[2]

بنابراین ،سوال را به صورت كلی نمی توان طرح كرد كه چرا ارث زن نصف مرد است، زیرا در مواردی ارث زن و مرد مساوی و در موارد دیگر ارث زن از مرد بیشتر است و فقط در برخی از موارد است كه ارث زن از مرد كمتر است، پس بهتر است سؤال را این طور مطرح كنیم: چرا در برخی موارد ارث زنان نصف مردان است؟
اما رضا علیه السلام در پاسخ به این سئول فرمود: "زن وقتی كه شوهر كرد، مالی به عنوان مهر می گیرد و هزینه زندگی وی بر عهده مرد است و مرد باید نفقه و سایر مخارج زن را بدهد، ولی بر عهده زن چیزی نیست، از این جهت حق مرد بیشتر است".[3]
اما صادق علیه السلام فرمود :"علتش این است كه اسلام سربازی را بر زن واجب نكرده و مهر و نفقه را بر مرد لازم شمرده است از جرائم اشتباهی كه خویشاوندان مجرم باید دیه بپردازند ، زن از پرداخت دیه و شركت با دیگران معاف است".[4]

با توجه به این دو روایت و با نگاه به احكام دیگر اسلام متوجه می شویم كه نصف شدن ارث زن نسبت به مردان در برخی موارد با توجه به مسولیت های اقتصادی در خانواده و جامعه مانند دادن نفقه و مهر و دیه عاقله و شركت در جهاد و پرداخت حقوق واجب اجتماعی كه بر عهده مردان نهاده شده ، تنظیم شده است و دین اسلام برای ایجاد تعادل میان مسئولیت و حق این احكام را وضع نموده است .طبیعی است كه دین اسلام وقتی مسئولیت مالی بیشتری را بر دوش مردان قرار داده ، حق بیشتری را نیز در ارث قرار داده تا بین مسئولیت و حق تعادل بر قرار شود.
و چون به موضوع مهریه و نفقه(دادن خرج خانواده) نگاه كنیم بخشی از این حقوق(اموال مردان) به زنان برگشت می نماید. بنابراین اگر چه در زمان كنونی، زنان نیز غالباً شغل و در‌آمد دارند و خرج خانه را نیز می دهند، اما در احكام دین اسلام، در آمدهای زنان اختصاص به خودشان دارند و هیچ تكلیفی در مخارج خانه بر عهده آنان نیست و آنها می توانند اموال خود را اصلاً خرج خانواده نكنند، ولی بر مردان واجب است كه خرج خانواده را بپردازند.
پی نوشتها
[1]. حجرات 13
[2]. عبدالله جوادی آملی، زن در آینه جمال و جلال، ص 346.
[3]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج17، ص 437.
[4]. علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، ص 360.
منبع: شهرسوال