روزه یک پدیده الهی است/ تقویت تقوا، سلامت جسم و اتحاد امت اسلامی از آثار روزه است

خبرگزاری صدای افغان(آوا)-قم: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید محمد حسین هاشمی، کارشناس امور دینی، طی سخنانی در این گفتمان اظهار داشت: خداوند متعال روزه را در ماه مبارک رمضان بر مسلمانان واجب کرده است، همان‌طور که در ادیان دیگر نیز این واجب الهی وجود دارد.

وی در ادامه تأکید کرد: روزه راهی برای دستیابی به تقوای الهی است و به انسان کمک می‌کند تا در مسیر رشد معنوی گام بردارد.

آقای هاشمی همچنین گفت: روزه یک فریضه الهی است که بر تمام امت‌ها واجب شده و شیوه اجرای آن برای همگان یکسان است. با این حال، امساک که به معنای خودداری از خوردن، آشامیدن و برخی امور دیگر است، در منابع فقهی به تفصیل بیان شده است.

حجت‌الاسلام هاشمی با اشاره به معنای اصطلاحی کلمه رمضان گفت: از نظر وزن اصطلاحی، رمضان به معنای تابش گرما و شدت نور خورشید است. همچنین به سنگ آتش‌زایی گفته می‌شود که پای رونده را می‌سوزاند. این واژه از «رمض» گرفته شده که به معنای سوختن است و از همین رو ماه رمضان به عنوان ماه روزه، پرهیز از گناهان و تزکیه نفس شناخته می‌شود.

وی در ادامه افزود: واژه «صوم» و مشتقات آن، از جمله «صیام» و «صایمات»، ۱۴ بار در قرآن کریم ذکر شده است. همچنین براساس حدیثی، هنگام ذکر رمضان باید پیش از آن «ماه مبارک» گفته شود، زیرا رمضان یکی از نام‌های خداوند متعال است و از آن به عنوان «شهرالله» نیز یاد می‌شود.

آقای هاشمی درباره مفهوم کلمه «صوم» توضیح داد: صوم واژه‌ای عبری است که به معنای روزه به کار رفته و پیش از اسلام نیز وجود داشته است. در دین یهود، روزه یکی از اعمال دینی محسوب می‌شد و یهودیان برای تضعیف و رنجور ساختن بدن، آن را انجام می‌دادند.

این کارشناش دینی تأکید کرد که روزه و صوم در همه ادیان وجود داشته است، اما جزئیات آن، از جمله زمان دقیق، مدت‌زمان و ساعت آغاز و پایان، در ادیان دیگر تصریح نشده است. در حالی‌ که در دین مبین اسلام، تمام احکام، ارکان و زمان‌های روزه‌داری به‌ طور دقیق مشخص شده است.

وی همچنین افزود: در یهودیت و مسیحیت، هنگام وقوع مصیبت‌های همگانی مانند خشکسالی، مردم برای رفع آن روزه می‌گرفتند. در برخی ادیان دیگر، رسم بر این بود که حتی به نوزادان، شیر مادر داده نمی‌شد و آنها را جدا نگه می‌داشتند. همچنین، برخی از جوامع حتی از تغذیه حیوانات علف‌خوار خودداری می‌کردند تا زمانی که خواسته‌هایشان برآورده شود. آنان این رفتار را نوعی توبه، تضرع و ابزاری برای رنج دادن بدن و رسیدن به اهدافشان می‌دانستند.

حجت‌الاسلام هاشمی با اشاره به آثار و فواید روزه در دین اسلام گفت: هدف اصلی از روزه‌داری، دستیابی به تقوای الهی است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ» که در این آیه، روزه به‌ عنوان راهی برای رسیدن به تقوا معرفی شده است. بنابراین، کسی که خواهان تعالی معنوی است، باید روزه بگیرد.

وی ادامه داد: تقوا یک صفت پایدار انسانی است که فرد را از گناهان باز می‌دارد. اما تقوا تنها به معنای ترک گناه نیست، بلکه یک ویژگی درونی و روشی برای خودسازی است که در لحظات حساس، انسان را از معصیت دور می‌کند. بهشت و نعمت‌های آن ثمره تقواست، همان‌ طور که دوزخ و عذاب آن نتیجه بی‌تقوایی است.

او همچنین تأکید کرد: ماه مبارک رمضان، ماه مبارزه با نفس و خودسازی است. در این ماه دروازه‌های بهشت گشوده شده و درهای جهنم بسته می‌شود.

این کارشناس دینی در ادامه گفت: بالاترین طبیب جسم و روح بشر، پیامبر اکرم (ص) است. ایشان فرموده‌اند: «صُومُوا تَصِحُّوا» یعنی روزه بگیرید تا سالم بمانید. این حدیث، خود بهترین نسخه پزشکی است که نشان می‌دهد روزه نه‌تنها از نظر معنوی، بلکه از نظر جسمی و روانی نیز موجب سلامت و مصونیت از بیماری‌ها می‌شود.

حجت‌الاسلام هاشمی گفت: یک نویسنده روسی کتابی با عنوان «روزه، روش نوین برای درمان بیماری‌ها» نوشته است که به زبان‌های مختلف از جمله انگلیسی ترجمه و منتشر شده است. این کتاب به بررسی موضوعات علمی و تجربی پیرامون روزه پرداخته و مورد استفاده اقوام و ملل مختلف قرار گرفته است.

وی با اشاره به توصیه‌های پزشکی امروزی افزود: امروزه پزشکان برای درمان بیماران، کم‌خوری و گاه پرهیز از برخی غذاها را تجویز می‌کنند. این در حالی است که قرن‌ها پیش، پیامبران الهی و به‌ویژه پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: اگر می‌خواهید از بیماری‌ها در امان باشید و سالم بمانید، روزه بگیرید.

او تأکید کرد: بیشتر بیماری‌ها نتیجه مصرف بیش از حد غذا هستند. غذاهای اضافی باعث تولید عفونت و ایجاد محیط مناسب برای رشد میکروب‌ها و باکتری‌ها می‌شوند. تنها راه پیشگیری از این بیماری‌ها، امساک و پرهیز از خوردنی‌های مضر و رعایت اعتدال در تغذیه است.

حجت‌الاسلام هاشمی به حدیثی از پیامبر اکرم (ص) اشاره کرد: «المعدة بیت کل داء، والحمية رأس کل دواء» یعنی معده، خانه تمام بیماری‌هاست و پرهیز از غذا، سرآمد همه درمان‌ها.

وی گفت: دانشمندان، چه در حوزه دین و چه در غرب، بر فواید روزه تأکید کرده‌اند. با این حال، آنچه درباره فلسفه وجوب و استحباب روزه بیان شده، تنها بخش کوچکی از حکمت آن است. زیرا انسان مخلوق خداوند است و پروردگار که خالق اوست، بهتر از هر کسی می‌داند که چگونه سلامت او را حفظ کند و از بیماری‌ها در امان نگه دارد. به همین دلیل، روزه برای حفظ سلامت جسم و روح ضروری است.

این کارشناس دینی در پایان گفت: روزه‌داری فواید متعددی دارد، از جمله آثار اجتماعی، تربیتی و تقویت پایداری و صبر در انسان‌ها. روزه موجب آرامش روح و جسم می‌شود، زیرا انسان از دو بُعد جسمانی و معنوی خلق شده است. همان‌گونه که جسم به غذا و پوشاک نیاز دارد، روح نیز محتاج تقوا و تزکیه الهی است.

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدحسن موسوی، مسئول دفتر نمایندگی مرکز فعالیت‌های فرهنگی اجتماعی تبیان در قم و کارشناس این گفتمان اظهار داشت: برای درک فلسفه روزه، باید آن را هم از منظر درون‌دینی و هم از دیدگاه برون‌دینی مورد بررسی قرار دهیم.

وی توضیح داد: وقتی از زاویه درون‌دینی به فلسفه روزه نگاه می‌کنیم و آیات قرآن کریم و روایات اهل‌بیت (ع) را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که این متون چه ارشادات و حکمت‌هایی درباره روزه ارائه کرده‌اند.

او با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم افزود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» یعنی روزه بر شما واجب شد همان‌طور که بر امت‌های پیشین نیز واجب شده بود. بنابراین، بزرگ‌ترین فلسفه روزه از نگاه درون‌دینی، تقوا و پرهیزگاری است.

حجت‌الاسلام موسوی در ادامه به حدیثی از امام علی (ع) اشاره کرد که می‌فرمایند: «الصِّيامُ اجتِنابُ المَحارِمِ كَما يَمتَنِعُ الرجُلُ مِنَ الطَّعامِ و الشَّرابِ» یعنی روزه فقط به پرهیز از خوردن و آشامیدن محدود نمی‌شود، بلکه دوری از محرمات را نیز در بر می‌گیرد.

آقای موسوی تأکید کرد: وقتی انسان در ماه مبارک رمضان از محرمات دوری می‌کند، در واقع روحیه تقوا و پاکدامنی خود را تقویت می‌نماید. از این رو، بزرگ‌ترین فلسفه روزه‌داری از نگاه درون‌دینی، تقویت تقوا و پرهیزگاری است.

وی در ادامه با اشاره به یکی دیگر از حکمت‌های روزه که در روایات نیز از امام صادق (ع) نقل شده، گفت: روزه به ما می‌آموزد که ثروتمندان از حال فقرا و نیازمندان باخبر شوند. کسی که روزه می‌گیرد و گرسنگی و تشنگی را تجربه می‌کند، درک بهتری از وضعیت مستضعفان خواهد داشت؛ افرادی که در طول سال از کمبود غذا رنج می‌برند. به همین دلیل، یکی از فلسفه‌های روزه، یادآوری فقر و همدردی با مستمندان است.

مسئول دفتر تبیان در قم با استناد به حدیثی از امام صادق (ع) افزود: خداوند روزه را واجب کرده تا میان ثروتمند و فقیر برابری ایجاد شود، یعنی افراد غنی، شرایط فقرا را درک کنند و از درد و سختی آنان آگاه شوند.

وی همچنین به جنبه دیگری از فلسفه روزه اشاره کرد و گفت: روزه وسیله‌ای برای کنترل نفس و مهار شهوات است. در همین راستا، پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «الصوم جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» یعنی روزه سپری در برابر آتش جهنم است.

موسوی گفت: در ماه مبارک رمضان، شیطان در غل و زنجیر قرار می‌گیرد و نمی‌تواند در وجود فرد روزه‌دار نفوذ کند، مگر اینکه خود آن فرد، رفتار شیطانی داشته باشد. در غیر این صورت، شیطان اسیر است و در این ماه نمی‌تواند بنده خالص خدا را وسوسه کند.

وی با تأکید بر اینکه روزه وسیله‌ای برای کنترل نفس و تربیت اخلاقی است، افزود: روزه‌داری باعث می‌شود که انسان از نظر اخلاقی خود را اصلاح کند. به‌عنوان مثال، وقتی فرد روزه‌دار، چشم از نگاه حرام بازمی‌دارد و از گناهان دوری می‌کند، در واقع خود را در مسیر تقوا قرار داده است، زیرا انجام محرمات موجب باطل شدن روزه خواهد شد.

آقای موسوی بیان کرد: اگر از نگاه علمی هم به فلسفه روزه نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که روزه تأثیرات زیادی بر ذهن و بدن انسان دارد. دانشمندان تحقیقات زیادی درباره فواید روزه انجام داده‌اند. حتی سلول‌های مغز نیز تحت تأثیر روزه قرار می‌گیرند، زیرا روزه‌داری باعث سم‌زدایی بدن می‌شود و به تجزیه و تحلیل ذخایر چربی، قند و دیگر مواد مضر در بدن می‌پردازد. این فرآیند به آزاد شدن سموم در اعضای مختلف بدن منجر می‌شود.

وی افزود: زمانی که بدن از تغذیه خارجی محروم می‌شود، خود بدن سوخت و ساز داخلی انجام می‌دهد و از تمام ذخایر موجود استفاده می‌کند. این باعث چربی سوزی و کاهش وزن می‌شود. به‌خصوص برای افرادی که از افزایش وزن رنج می‌برند، روزه می‌تواند به کاهش وزن کمک کند.

آقای موسوی یادآور شد: در ماه مبارک رمضان، حتی قند خون فرد روزه‌دار تنظیم می‌شود و بدن نسبت به انسولین حساسیت بیشتری پیدا می‌کند، که منجر به متعادل شدن سطح قند خون می‌شود. وی مثالی زد و گفت: یکی از طلبه‌های مدرسه علمیه که مشکل قند خون داشت، پزشک به او گفته بود که نباید روزه بگیرد. اما این طلبه نتوانست از روزه دست بکشد و ماه رمضان را به طور کامل روزه گرفت. پس از پایان ماه رمضان، زمانی که برای معاینه به پزشک مراجعه کرد، پزشک اعلام کرد که بیماری قند خون او به طور کامل درمان شده است. این نشان‌دهنده تجارب مثبت مردم از روزه و تأثیرات آن بر سلامت است.

موسوی گفت: روزه بر مغز و عملکرد شناختی انسان تأثیرگذار است. همان‌طور که دانشمندان اشاره کرده‌اند، روزه باعث می‌شود برخی از پروتئین‌ها بسوزند که تجزیه آنها نقش اساسی در رشد سلول‌های عصبی و تقویت حافظه دارد. همچنین، روزه می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی را کاهش دهد. زیرا پژوهش‌ها نشان داده‌اند که با فعال شدن فرآیند اتوفاژی، سلول‌های مغزی از تجمع گلبول‌های مضر پاک‌سازی شده و عملکرد آنها بهبود می‌یابد. این امر منجر به افزایش تمرکز و آرامش ذهنی می‌شود. در طول روزه‌داری، سطح هورمون‌هایی مانند دوپامین افزایش می‌یابد که باعث بهبود رفتار و افزایش شادی فرد می‌شود.

این عالم دین افزود: از لحاظ علمی و تجربی، برای همه دانشمندان و مردم روشن شده است که روزه‌داری می‌تواند باعث کاهش استرس و اضطراب، افزایش طول عمر، کاهش پیری زودرس، و تقویت پنج برابری هورمون رشد و ترمیم بدن شود.

وی ادامه داد: روزه‌داری بر سلامت روان و ویژگی‌های شخصیتی مانند اراده و اعتماد به نفس تأثیرات قابل توجهی دارد. فرد روزه‌دار تمرین می‌کند که از خوردن خودداری کند، این کار به رشد شخصیتی او کمک کرده و باعث تقویت روحیه مثبت‌اندیشی می‌شود. همچنین، روزه‌داری بر خواب و نوع استراحت فرد تأثیر مستقیم دارد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند، که در نتیجه کنترل بهتری بر اعمال و رفتار خود خواهد داشت.

او با بیان فلسفه روزه از منظر دینی گفت: بزرگ‌ترین فلسفه روزه این است که انسان را به خداوند متعال نزدیک کند. همچنین، علمای دین تأکید کرده‌اند که عبادتی که تقرب به خداوند داشته باشد، عبادت قابل قبولی است. از این منظر، فلسفه نماز و سایر اعمال عبادی نیز برای نزدیکی به خداوند است. خداوند حکیم و حلیم، احکام را با حکمت و فلسفه‌های خاصی برای بشر وضع کرده است.

نامبرده افزود: روزه باعث تقویت اتحاد امت اسلامی می‌شود. روزه، همبستگی بین مسلمانان را ایجاد کرده و در روایات اهل بیت (ع) به‌ویژه بر کمک به مستمندان، دادن صدقه، توجه به همسایگان و توزیع افطاری تأکید شده است. این اعمال وحدت و همبستگی جامعه اسلامی را رقم می‌زند.

این عالم دین ادامه داد: روزه‌داری تنها یک عمل عبادی فردی نیست، بلکه تأثیرات زیادی بر ابعاد مختلف زندگی انسان دارد و موجب همدلی جامعه می‌شود.

به گفته او، روزه در مبانی اسلامی به عنوان عبادتی معرفی می‌شود که علاوه بر افزایش تقوا و معنویت، سلامت جسم و روح را تأمین کرده و به تقویت اخلاق فردی نیز کمک می‌کند.