سفر کریمه اهل بیت(ع) را می‌توان سفر تبیین و روشنگری، بصیرت افزایی و ترویج بیشتر ازپیش حقایق دینی و معرفت افزایی دانست که همین حرکت سازمان‌یافته و مبارزات علمی تبلیغی منجر به شهادت آن بانوی بزرگوار گردید.

 در دوران حاکمیت  استبدادی هارون الرشید، فعالیت‌ها و مبارزات علمی فرهنگی ثامن الحجج علی بن موسی الرضا (ع) آغاز گردید. در این دوره هارون، متعرض امام نمی‌شد، چون از پیامدها و عواقب به شهادت رساندن امام موسی بن جعفر (ع) شدیدا بیمناک بود و سعی می‌نمود با هر حیله و نیرنگی خود را از این جنایت حولناک تبرئه کند.
 
در چنین شرایطی فرصت مناسبی برای امام رضا(ع) ایجاد گردید تا بتواند به مبارزات و مجاهدت‌های علمی و فرهنگی بپردازد.
 
در  دوران حکومتهای هارون و مامون، ترجمه آثار علمی تفکرات و اندیشه های مکتب های دیگر دنیا در جامعه اسلامی به اوج  رسید؛  مامون می‌خواست مراکزی در برابر مکتب علمی اهل بیت(ع) که در عرصه های علم و دانش در اوج مقبولیت و شهرت بودند، راه اندازی نماید تا حداقل، شیفتگان مکتب خاندان وحی را تقلیل دهد. در آن دوره در مدت کوتاهی مسلمانان با فرهنگ های مختلف، به ویژه فرهنگ و فلسفه یونان نیز آشنا شدند.
 
امام هشتم (ع) در چنین شرایطی، یک انقلاب عظیم فکری ایجاد نمودند و جامعه را از سقوط در انحراف و التقاط نجات دادند. و همچنان با پرده برداری از احادیث جعلی که به منظور خدشه  دار نمودن شخصیت ائمه معصومین(ع) ترویج می‌شد، فضائل و مناقب اهل بیت عصمت وطهارت(ع) را آشکار می‌نمودند. حضرت فاطمه معصومه(س) نیز برادر بزرگوار شان را همراهی می‌کردند و با برقراری مجالس علمی از حریم امامت و ولایت با طرح مباحث علمی بطور جدی حمایت می‌نمودند.
 
از این رو با قاطعیت میتوان گفت ؛ حرکت هدفمند حضرت فاطمه معصومه ( س) از مدینه بسوی خراسان،مانند واقعه عاشورا به ظاهر دارای بعد عاطفی میباشد، اما این سفر تاریخ ساز، باطنی نیز دارد که مبین اهداف الهی آن بانوی بزرگوار دراین حرکت نورانی است.
 
امام هشتم(ع) به خواهر گرامی شان طی نامه ای تأکید کرده بودند که در این سفر (ازمدینه بسوی خراسان) به هر محلی که رسیدند و مردم تجمع نمودند، حتما برای آنان حدیثی بخواند.
 
یقینا خواندن حدیث به منظورمبارزه علمی با انحرافاتی است که اعتقادات وباورهای دینی جامعه و مردم را بشدت تحدید میکرد.
 
حتی مسیر حرکت حضرت معصومه(س) را نیز امام رضا (ع) تعیین نمودند. 
 
حضرت میخواستند، مردم و اجتماعاتی که موفق به دیدار و شنیدن سخنان آن امام بزرگوار نشده بودند، با استفاده از سخنان حضرت معصومه (س) و شنیدن احادیث از ایشان، دل و جان شان را با انوار هدایت نبوی وعلوی روشن نمایند.
 
ازاین رو  سفر کریمه اهل بیت (ع) را می‌توان سفر تبیین و روشنگری، بصیرت افزایی و ترویج بیشتر ازپیش حقایق دینی و معرفت افزایی دانست که همین حرکت سازمان‌یافته ومبارزات علمی تبلیغی منجر به شهادت آن بانوی بزرگوار گردید.
 
بنابراین در رابطه با هجرت تاریخی فلطمه معصومه(س) میتوان گفت؛ عنصر عاطفه و دوستی شدید بین برادر و خواهر پوششی بوده تا عوامل دستگاه حکومت و مأمون تصور نکند که ایشان قصد لشکرکشی علیه دستگاه حکومت را دارند.
 
اما تاریخ گواه بزرگی است که حضرت فاطمه معصومه(س) فریاد غربت و حقانیت برادر بزرگوارشان علی بن موسی الرضا(ع) را در فضایی درنقاط مختلف بین سرزمین حجاز تا خراسان طنین انداز نمود و خود را برای جان سپردن  در راه دفاع از حریم و معارف ولایت آماده نمود.
 
حضرت معصومه (س) مشتاقانه رنج و ملال سفر را به جان خریدند و قدم در این راه  نهادند.
 
بنابراین تحقیقات و مستندات تاریخی و همچنان شواهد و قرائن نیز بوضوح ثایت میکند که این حرکت تاریخی و سرنوشت ساز، جلوه های بارز و برجسته ای از مبارزات اعتقادی، سیاسی و اجتماعی آن بانوی بزرگوار در حمایت از ولی و امام زمانش ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع) است و یکی از مهم ترین پیامها و درسهای سفر تاریخی حضرت معصومه(س) برای امروز و همه ی ادوار و اعصار این است که بر هر مرد و زن مسلمان ولایت مدار واجب است که نسبت به دفاع از حریم ولایت بی توجه و بی تفاوت نباشند و در این امر به بانوی کرامت(س) و حضرت فاطمه زهرا(س) که اولین مدافع راه ولایت هستند، تأسی نمایند.

هاشمی راستی