کارشناس مسایل اقتصادی می‌گوید که برای فعلا بخش سرمایه‌داری باید به سکتور‌های خصوصی واگذار شود و دولت تنها وظیفه‌اش پلان‌گذاری و بررسی باشد، دولت باید بازار آزاد را همراه با رقابت پیاده کند. از سویی متاسفانه بحران فقر در کشور چندین دهه است که دامن‌گیر مردم شده و به دنبال آن هیچ کس روز خوشی و سعادت را ندیده است.

خبرگزاری صدای افغان (آوا) -بلخ: برات‌علی صاحبی استاد پوهنتون بلخ و رئیس دانشکده دانشگاه ابن‌سینا در حاشیه گفتمان جوان‌محور، در گفتگویی با خبرنگار آوا می‌گوید: دولت باید بازار آزاد را همراه با رقابت پیاده کند و اگر رقابت را بومی نسازد با شکست مواجه خواهیم شد. رقابت را دولت زمانی می‌تواند به سرانجام برساند که نظارت دقیقی بر بازار داشته باشد و خود دولت در شرکت‌ها و سرمایه گذاری‌ها حضور داشته و پروژه‌‌ها را پیش ببرد.
 
او در ادامه می‌افزاید: در حال حاضر بخش سرمایه‌داری باید به سکتورهای خصوصی واگذار شود و دولت تنها وظیفه‌اش پلان‌گذاری و بررسی می‌باشد.

آقای صاحبی گفت: در حال حاضر بازارهای افغانستان به شکل انحصاری درآمده است. کارتیل‌ها در دست باندهای مافیایی می‌باشد و مثلا یک والی تمام شهر را قبضه کرده و یک وکیل نصف شهر را با او سهیم می‌شود.

وی می‌گوید: در صورتی که ساده‌تر از آن یک سرمایه‌دار دیگر تمام کشور را با وزیر یا رئیس‌جمهور معامله می‌کند و این انحصار است که باعث عقب افتادن کشور و افزایش فقر می‌شود.

او اظهار داشت: در افغانستان هرچند که بازار آزاد بوده و ما نظام سرمایه‌داری را ایجاد کرده‌ایم، اما هنوز هم به منوال اقتصاد چند دهه قبل کشور تطبیق نشده است.

استاد دانشگاه بلخ می‌گوید: رقابت در بازارها وجود نداشته و انحصاری گردیده است. یک وکیل یا سرمایه‌دار امتیاز کالا را به نام خود ثبت می‌کند و جلو ورود اجناس تجاری رقبا را می‌گیرد و حتی بعضی شرکت‌ها در بحث تیل (نفت، بنزین، گزایل) در بحث قیمت با هم به توافق می‌رسند و کم‌ کیفیت‌ترین کالا را با بلندترین قیمت در افغانستان عرضه می‌کنند و همچنین این کارتیل‌ها در بحث مواد غذایی هم وجود دارد.

این اقتصاددان گفت: شرایط بازار رقابتی چهار چیز می‌باشد که شامل اطلاعات کامل (خریدار، فروشنده، شرایط بازار، کیفیت و قیمت کالا) ورود و خروج آزاد باشد (هیچ چیزی نباید مانع کار خریدار و تولیدکننده شود) و همچنین تعداد افراد فروشنده و خریدار زیاد باشد و کالا‌ها همه‌گیر و شبیه هم باشند.



او اظهار داشت: اندیشه بازار آزاد برگرفته از تفکرات پدر علم اقتصاد است که یک مفهومی را بنام بازار رقابتی کامل مطرح کرد. اندیشه‌اش این بود که اگر در یک شرایطی بازار رقابتی کامل وجود داشته باشد و افراد به دنبال منافع شخصی خودشان باشند آن وقت دست نامرئی، اقتصاد را به یک حالت تعادل می‌تواند دربیاورد تا آن را از بحرانی عظیم نجات بدهد.

کارشناس اقتصادی می‌گوید: ما در افغانستان فرصت‌های خیلی خوبی از جمله منابع طبیعی را داریم و در صورتی که ما تنها در مورد لیتیم تخصصی معلومات ارائه کنیم و با آماری که وزارت معادن کشور داده است ۳ هزار میلیارد ارزش دارد و ما از نظر منابع زیرزمینی نسبت به کویت هم ثروت‌مندتر هستیم، ولی از این معادن و استعدادها به دلیل موجودیت ضعف در نیروی انسانی نتوانستیم به درستی استفاده کنیم.

او گفت: مسیر توسعه و سعادت این کشور از راه فرهنگ‌ می‌گذرد. ابتدا باید فرهنگ خود را پرورش دهیم و سپس رو به پیشرفت اقتصاد اقدام کنیم، فعلا اگر ما بتوانیم سطح بی‌سوادی را کاهش دهیم و کیفیت درس را بالا ببریم و در صورتی که جوانان کوشش کنند که استعدادها و ظرفیت‌های خود را بهبود ببخشند، ما می‌توانیم امیدوار باشیم با استفاده از این نیروی کارآفرین و خلاق برای مدیریت بهتر منابع طبیعی استفاده کنیم.

رئیس دانشکده اقتصاد پوهنتون ابن‌سینا گفت: نیروی پرکاربردی که لازم داریم وجود ندارد و یا درست به صورت تخصصی در این رشته تدریس نشده است. وی با مخاطب قرار دادن دانشجویان می‌گوید: کلید اصلی موفقیت شما برای کاهش یافتن بحران فقر از خود شما می‌گذرد بنابراین خود را در عرصه علم تخصصی بسازید.

آقای صاحبی اشاره کرد که بحث کارآفرینی به بروز خلاقیت و استعدادهای فرد تعلق دارد، مثلا ایجاد تغییرات در کار و روش صنعت جدید می‌تواند از این تغییری که به وجود می‌آورد برای خود و تعداد افراد دیگر هم ایجاد اشتغال کند و رشته اقتصاد که مهم‌ترین بخش کار و فعالیت مربوط با اقتصاددانان بوده که باید انسان‌های خلاق باشند.
 
او گفت: مشکلات زیاد و همچنین مشکل سیستم آموزشی، قدیمی بودن مواد درسی، موجودیت ضعف در کدر و یا مشکلات خود جوانان مانع شده که ما کارآفرین باشیم. نرخ آموزش درس‌های شما باید مطابق با نیاز بازار کار شود و مشکلات باید به صورت همه جانبه به مرور زمان حل شود.  

وی می‌گوید: خلاقیت‌ها و استعدادهای خود را بهبود ببخشید و اگر دولت برنامه‌ای داشته باشد که شما جوانان وارد ادارات دولتی شوید می‌توانید توسط همدلی، دیدی وسیع به جامعه داشته باشید و دید کوتا تنها به قوم، مذهب، خانواده نداشته باشید. همه را دوست و خانواده خود بدانید، به عنوان یک افغانستان واحد می‌توانیم از این نیروی متخصص برای مدیریت استفاده کنیم.

این استاد پوهنتون می‌گوید: سرمایه مهم اجتماعی ما مردم افغانستان هستند که به عنوان یک افراد تلاش‌گر و با استعداد در تمام عرصه‌ها شناخته شده‌اند.

وی در ادامه افزود: تمام کشورهای پیشرفته در عرصه اقتصاد در سکتورهای دولتی ضعیف می‌باشند و دولت فقط پلان و نظارت دارد که قوه اجرائیه و قضائیه می‌تواند بخش خصوصی را حل کند.

او می‌گوید: همه‌ی جامعه تلاش دارند که به رفاه و سعادت اقتصادی دست یابند. این یک مسیر حرکت می‌باشد و نسل‌های بعدی هم به دنبال ما می‌آید. شاید برای فعلا ما نتوانیم ولی آنها می‌توانند این مسیر را ادامه بدهند و هر قدر این مسیر را ما کوتاه کنیم به فایده ما می‌باشد یعنی به هدف‌مان زودتر خواهیم رسید.

صاحبی اظهار داشت: همانند جاپان و هند که به زودترین‌ فرصت رشد کرده و خود را با کشورهای جهان اول هماهنگ ساختند. این مهم نیاز به فاکتورها و پلان‌های متعددی دارد که برای تطبیق آن مسوولیت دولت می‌باشد که یک حاکم خوب و دل‌سوزی داشته باشیم که بتواند برای رسیدن به سعادت رفاه و انکشاف اقتصادی مردم کشور خود زحمت بکشد.

وی در اخیر بطور مثال به آب دریایی آمو اشاره داشت که آب آن از افغانستان سرچشمه می‌گیرد و به طرف کشور ازبکستان می‌رود. تمام زمین‌های بخش ازبکستان زراعتی سرسبز و حاصل خیز بوده ولی زمین‌های کنار آب در کشور ما دشت‌های خشک درست شده است. اما چرا نتوانستیم و نمی‌توانیم با مدیریت سالم از منابع طبیعی خود و استفاده کنیم.