افغانستان با وجود آنکه در زمینه‌های کتابخوانی و مطالعه، پیشینه‌ی پرباری داشته است؛ اما امروز کم‌توجهی خانواده‌ها و مسئولین دولتی موجب گردیده تا این فرهنگ موثر در جامعه کنونی رو به کم‌رنگ شدن برود. کارشناسان می‌گویند برای احیای دوباره‌ی این فرهنگ متعالی، باید سنت کتابخوانی را در خانواده‌ها، مکاتب و دانشگاه‌ها ترویج داد.

به گزارش خبرگزاری صدای افغان (آوا)؛ گفتمان دانشجویی این خبرگزاری، تحت عنوان "فرهنگ کتابخوانی و چالش‌های امروزی " روز جمعه (21جدی) در شهر مزارشریف برگزار گردید.

کارشناسان این گفتمان؛ هر یک آقایان محمدیاسین عثمانی -فعال اجتماعی فرهنگی بلخ- و سیدحسن کرامتی -استاد دانشگاه- در مورد سرفصل‌های "افغانستان، گذشته پربار فرهنگی و چالش‌های امروزی به دور از مطالعه کتاب"، "عوامل عمده کم‌رنگ شدن فرهنگ کتابخوانی"، "نقش خانواده، دولت، رسانه‌ها و کتاب‌داران بزرگ در ترویج فرهنگ کتابخوانی" و "راهکارها برای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی" صحبت نمودند.

نخست سید حسن کرامتی که روی سرفصل اول گفتمان یعنی "افغانستان؛ گذشته پربار فرهنگی و چالش‌های فرهنگی به دور از مطالعه کتاب" صحبت می‌نمود، ضمن اشاره به گذشته پربار فرهنگی افغانستان، گفت: در گذشته، دانشمندان بزرگ و فرهنگ ارزشمند مطالعه به مراتب بیشتر و بهتر از عصر کنونی در افغانستان وجود داشت. در حالی که امروز با وجود اینکه جهان از لحاظ مختلف پیشرفت نموده است، اما ارزش‌های مثبتی مثل مطالعه و کتاب‌خوانی در افغانستان رو به کم‌رنگی گراییده است.

آقای کرامتی افزود که در عصر کنونی، جوانان فرهنگ مطالعه را بیشتر در اینترنت دنبال می‌کنند، در حالی که این راهکار‌ها یا فردی بوده و یا برای جامعه ما مناسب نیست و به جوانان ما انگیزه چندانی نمی‌دهد.
 
موصوف، ترویج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه را جزء فعالیت‌های بزرگی عنوان کرد که تنها مربوط به یک فرد نمی‌شود. وی تصریح نمود که کتابخوانی در خانه، محیط کار، مکاتب و دانشگاه‌ها بایستی رواج داده شود. در این صورت است که ما می‌توانیم ادعا کنیم که در حال ترویج فرهنگ مطالعه در جامعه‌مان هستیم.

این فعال فرهنگی اجتماعی افزود: هر عصر و زمانی مقتضیات خاص خودش را دارد که باید مطابق با آن عمل کرد. وی به حدیث پیامبر اعظم (ص) اشاره نمود که فرموده‌اند "فرزندان‌تان را مطابق با عصر و زمان تربیت کنید."

وی با نام‌نهادن عصر فعلی به عصر تکنالوژی بیان نمود: والدین باید از همان ابتدا با در نظر داشتن معیارهای زمانی، فرهنگ کتاب‌خوانی را در خانواده‌‌ی خود ترویج دهند.

کرامتی با اشاره به عدم وجود فرهنگ کتابخوانی در بسیاری از خانواده‌ها ابراز داشت: بعضی فامیل‌ها 30 سال است که تقسیم اوقات غذایی ندارند، چگونه می‌توان انتظار داشت که تقسیم اوقات مطالعه داشته باشند.

از سویی محمد یاسین عثمانی؛ فعال اجتماعی فرهنگی با اشاره به سرفصل "عوامل عمده کم‌رنگ شدن فرهنگ کتابخوانی در افغانستان" بیان داشت: در سال‌های گذشته فرهنگ کتابخوانی پرباری داشتیم و در خانواده‌ها کتاب خواندن بیشتری رایج بود. اگر از پدر‌بزرگ‌های خود بپرسیم خواهیم فهمید که آنان همواره دور هم جمع می‌شدند و کتاب می‌خواندند؛ امری که متاسفانه امروز کمرنگ شده است.

 وی افزود: در زمان سابق، پدر و مادرهای بی‌سواد به فرزند‌شان کتاب هدیه می‌دادند؛ این در حالی بود که خودشان کتاب خواندن بلد نبودند و گاها کتاب را سرچپه می‌گرفتند. همه‌ی اینها برای آن بود که فرزندشان را از سن طفولیت با کتاب و کتابخوانی آشنا بسازند.
 
عثمانی بیان داشت که امروز اینترنت، جهان را به یک دهکده‌ی کوچک مبدل کرده است و جوانان به جای خواندن کتاب به اینترنت مراجعه می‌کنند. در حالی که می توانند به جای اینترنت کتاب بخرند تا بتوانند بعد از مطالعه، آن را به دیگران هدیه نمایند.

وی، نبود انگیزه و نیز استفاده‌ بیش از حد از صفحات اجتماعی را عامل کم‌رنگ شدن فرهنگ مطالعه دانسته و افزود که فیس‌بوک بیشترِ جوانان را به خود مصروف نموده و از چالش‌های مهمی شده که سد راه مطالعه گردیده است.

همچنین کرامتی در بخش دوم سخنان خود به سرفصل "نقش خانواده، دولت، رسانه‌ها و کتاب‌داران بزرگ در ترویج فرهنگ کتابخوانی" اشاره نمود و گفت که عوامل فردی و اجتماعی مختلفی دست در دست هم داده تا فرهنگ مطالعه در جامعه کمرنگ گردد.

وی خانواده را نخستین مروج فرهنگ مطالعه در جامعه دانست و افزود: اگر بخواهیم این فرهنگ را ترویج دهیم، باید ابتدا آن را در خانواده‌ها نهادینه بسازیم.

این فعال فرهنگی اجتماعی، دولت و رسانه‌ها‌ی افغانستان را به کم‌توجهی در قبال فرهنگ کتابخوانی متهم کرد و تصریح نمود: حکومتی که بر اساس شایسته‌سالاری تنظیم نشده باشد، چگونه از آن می‌توان انتظار داشت تا ارزش‌های مهمی چون کتابخوانی را در جامعه ترویج دهد.

کرامتی افزود: رسانه‌ها نیز نقش خود را در قبال ترویج فرهنگ کتابخوانی اجرا نکرده‌اند. وی علت بى‌اعتنایى و بی‌مسئولیتی رسانه‌ها را بی‌خبریِ آنها و نداشتن هدف برای جامعه عنوان کرد و افزود که مسئولینِ رسانه‌ها و دولت که خودشان مطالعه‌ای ندارند چگونه می‌توانند فرهنگ مطالعه را در کشور گسترش دهند.

موصوف، پربیننده بودنِ‌ یک برنامه را ملاک انتخاب آن توسط مسئولین پخش رسانه‌ها دانست و به یک نمونه از این مسئله اشاره کرد: "من در یکی از رسانه‌ها کار می‌نمودم. از مسئول آن رسانه پرسیدم که چرا برنامه‌های موثر و آموزشی پخش نمی‌کنید؟ او در جواب گفت: بهترین برنامه، پر بیننده‌ترین برنامه است و کسی برنامه‌های آموزشی را تماشا نمی‌کند."

کرامتی خاطر نشان ساخت: که یک کارشناس و انسان مسئول باید فرهنگ مطالعه را درون خانواده‌ها، مکاتب و دانشگاه‌ها ترویج دهد تا جامعه به سوی مطالعه سوق پیدا کند.

در ادامه‌ی برنامه، عثمانی روی سرفصل "نقش دولت، خانواده و رسانه‌ها در ترویج فرهنگ کتابخوانی" صحبت نمود و خانواده را اصل  و زیربنای مهمی در ترویج فرهنگ مطالعه معرفی کرد.

وی تاکید کرد: اگر والدین در قبال ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی احساس مسئولیت نمایند و فرزندان‌شان را به مطالعه تشویق کنند، این فرهنگ در زودترین زمان در جامعه گسترش خواهد یافت.

عثمانی ضمن اشاره به کم‌کاری و کم‌توجهی وزارت اطلاعات و فرهنگ به امر کتابخوانی تصریح نمود: اگر این وزارت نمی‌تواند کتابخانه‌های بزرگ تهیه نماید، حداقل می‌تواند  کتابخانه‌های سیار برای دانشجویان تنظیم کند.

این فعال فرهنگی اجتماعی خطاب به دانشجویان گفت: آنان خود نیز مسئول هستند و باید در قبال نهادینه‌سازی فرهنگ مطالعه در جامعه کار نمایند.

وی نخستین راهکار برای مطالعه را پیش‌خوانی یک کتاب عنوان نمود و افزود: زمانی که خواستیم یک کتاب را به درستی مطالعه کنیم، اولا مطالعه‌ی اجمالی از فهرست عناوین و دریافت سوال‌های ذهنی را نباید فراموش کنیم.

عثمانی دومین مرحله مطالعه‌ مفید یک کتاب را خواندن تیتر‌ها یا سرخط کتاب‌ها دانست و بیان نمود: هر چه کنجکاوتر باشیم، ذهن ما پیشرفت بیشتری نموده و ظرفیت مغز افزایش می‌یابد.

این آگاه مسائل آموزشی، یادداشت‌برداری از کتاب‌های در دست داشته را سومین مرحله‌ی مطالعه‌ موثر معرفی کرد.

عثمانی همچنین بازگویی و تکرار مطالب را چهارمین مرحله مطالعه مفید یاد کرد و افزود که بعد از مطالعه کامل باید مطالب را بازگو نماییم تا مطالب مورد مطالعه در ذهن ما جای بگیرند.

وی در توضیح پنجمین مرحله مطالعه گفت: آزمون و امتحان موارد مطالعه‌شده بعد از خواندن یک کتاب نیز باید حتما انجام شود. باید پس از مطالعه، خود را بیازماییم تا بدانیم که چقدر از مطالعه برداشت نموده‌ایم.

در پایان گفتنی است که ارائه نظر دانشجویان پشت تربیون و پاسخ به سؤالات دانشجویان توسط کارشناسان از برنامه‌های دیگر گفتمان دانشجویی خبرگزاری صدای افغان در مزارشریف بود.