مسجد جامع بزرگ شهر هرات پنجمین مسجد جامع بزرگ در جهان است که به نام «مسجد آبی» شهرت فراوانی داشته و این بنای با ارزش بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت دارد.
به گزارش خبرگزاری آوا، مسجد جامع بزرگ شهر هرات در زمینی به مساحت ۴۶۷۶۰ متر مربع تاسیس شده که شامل بر ۴۶۰ گنبد، ۱۳۰رواق، ۴۴۴ فیل پایه، ۱۲ گلدسته، ۴ ایوان، ۴ دروازه، ۴ کتیبه بزرگ مزین با آیاتی قرآنی، اشعار عرفانی عرفا و شاعران بزرگ، ۳ سرای چه، یک منبر سنگی، کتابخانه (شامل ۴ هزار جلد کتاب) و وضوخانه می‌باشد که در زیباترین محل شهرقدیم هرات تاسیس شده و در یک زمان گنجایش بیش از ۱۰۰ هزار نمازگزار را دارد.
گلدسته‌های مسجد که برای رساندن صدای اذان ساخته شده، بین۱۷ تا ۳۶ متر ارتفاع و ۷ تا ۱۰ متر قطر دارد، راس هر کدام دارای ۸ رواق بوده که بامشان با کاشی فیروزه‌ای تزئین یافته است.
مسجد جامع بزرگ هرات از جمله آثار تاریخی افغانستان می‌باشد.در سال ۲۹ هجری شمسی بعد از گرایش مردم هرات به دین اسلام، این معبد بزرگ به مسجد مسلمانان تبدیل شد.برای کسی که ساکن هرات نیست مسجد جامع هرات بر علاوه کشش مذهبی جاذبه‌های دیگری نیز دارد.
هر کسی که برای بار نخست این بنای عظیم دینی_ تاریخی را می‌بیند، مبهوت عظمت و معماری این مسجد خواهد شد. نقش و نگارهای پر رنگ، کاشی‌های معرق ۷ رنگ ایوان‌ها و گلدسته‌های کاشی کاری شده حتی در نگاه شهروند هراتی نیز جالب و جذاب است.
این مسجد، قبل از اسلام نیز در قالب یک معبد در همین مکان وجود داشت. البته خیلی کوچکتر از حالا و به شکل چوبی آن. مسجد جامع بزرگ شهرهرات پیش از اسلام در همین منطقه بوده است و قدمت آن به ۳ هزار سال می‌رسد.
بیشترین شخصیت‌های بزرگ جهان اسلام در این مسجد تدریس می‌کردند از آن جمله می‌توان به افرادی از قبیل «خواجه عبدالله انصاری» و «خواجه محمد تاکی» اشاره کرد.
مسجد جامع هرات در طول تاریخ فراز و فرودهای زیادی را به خود دیده است. چندین بار تخریب و دوباره ساخته یا ترمیم شده است.
درسال ۴۱۴ هجری نیمی از مسجد که غالباً با چوب پوشیده شده و رنگ آمیزی شده بود در آتش سوخت ولی به همت «خواجه محمد تاکی» و همکاری مردم دوباره ترمیم شد و حدود ۲ قرن بعد بر اساس مشورت «شیخ الاسلام فخرالدین رازی» به دستور «سلطان غیاث‌الدین غوری» به شکل کنونی با استفاده از خشت پخته (آجر)، تزئینات و کاشی‌های فیروزه‌ای بنا شد که با مرگ سلطان، پسرش «سلطان محمود» بعضی ازکارهای باقی مانده از زمان پدرش را به اتمام رسانید.
ساختمان فعلی مسجد جامع براساس معماری عصر تیموری‌ها بنا شده است و ترمیماتی هم که در این اواخر بر آن صورت گرفته با اسلوب و معماری این عصر همخوانی دارد.
مساجدی که بعداً در دوره تیموری‌ها و بابرهای هند ساخته شد در اکثر نقاط جهان از آن جمله در سمرقند و هند، شباهت زیادی با ساختمان مسجد جامع هرات دارد.
مسجد جامع در آن دوران تنها یک مکان برای عبادت و نمازگزاری نبود بلکه بزرگترین مدرسه علمی و دینی نیز در همین جا قرار داشت. بزرگترین علما، روحانیون و عرفای آن زمان در این مسجد یا درس داده اند یا درس خوانده اند.
هر چند این مسجد در طول تاریخ همیشه مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته ولی ۲ نقطه در این مسجد قدیمی‌ترین نقاط این آبده‌اند.
۷ سال پیش کار سنگ فرش صحن مسجد که در سال ۱۳۵۷ کار آن شروع شده بود و بر اثر جنگ‌ها نیمه تمام مانده بود، مجددا آغاز شد و اکنون برای حفظ، ترمیم و مرمت این بنای تاریخی و عبادتگاه بزرگ اسلامی ۴ مهندس، ۶ استاد کاشی ساز و ۵ استاد خوشنویس ایفای وظیفه می‌کنند.
در نزد مردم هرات روایتی است که گویا کار در مسجد جامع هرات هیچ گاه تمام شدنی نیست و اگر روزی کار مسجد جامع کاملاً تکمیل شود آن روز، قیامت خواهد بود.
منبع: خبرگزاری فارس