جرقه‌های نور پرتوی ایکس در نزدیکی مرکز دیسک یک سیاهچاله دور باعث پژواک‌های نور شده و به دانشمندان اجازه داد تا ساختار یک جریان قیفی مانند را نقشه‌برداری کرده و برای نخستین بار آثار گرانش شدید را در اطراف این جسم معمولا خاموش آشکار کنند.
سیاهچاله

به گزارش خبرگزاری آوا به نقل از ایسنا، حدود ۳.۹ میلیارد سال قبل در قلب یک کهکشان دور، کشش جزرومدی شدید یک سیاهچاله غول‌پیکر باعث از هم پاشیدن ستاره‌ای شد که از نزدیکی آن عبور می‌کرد. ماهواره سوئیفت ناسا در مارس ۲۰۱۱ توانست پرتوهای ایکس ناشی از این رویداد را شناسایی کند و دانشمندان سراسر جهان به بررسی آن بپردازند.

محققان طی چند روز نتیجه‌گیری کردند که این انفجار موسوم به سوئیفت J۱۶۴۴+۵۷ نشانگر اختلال جزرومدی یک ستاره و همچنین انفجار ناگهانی یک سیاهچاله سابقاً خاموش است.

اکنون ستاره شناسان با استفاده از رصدهای آرشیوی سوئیفت، رصدخانه نیوتن- XMM سازمان فضایی اروپا و ماهواره سوزاکوی ژاپن، بازتاب‌های جرقه‌های پرتوی ایکس را در این رویداد شناسایی کردند. آن‌ها برای نخستین بار از این پژواک‌های نوری برای نقشه‌برداری جریان گاز در نزدیکی یک سیاهچاله تازه از خواب برخواسته استفاده کردند.

به گفته محققان، اگرچه هنوز درک درستی در مورد علت این جرقه‌های ایکس در اطراف سیاهچاله وجود ندارد، اما زمانی که یک جرقه رخ می‌دهد، می‌توان پژواک آن را دقایقی بعد و زمانی که نور بخش‌هایی از جریان گاز را روش کرد، تشخیص داد. این روش موسوم به نقشه‌برداری پژواک پرتوی ایکس پیش از این برای بررسی دیسک‌های ثابت اطراف سیاهچاله‌ها استفاده شده بود، اما این نخستین بار است که از آن برای کاوش یک دیسک تازه شکل‌گرفته در اثر یک اختلال جزرومدی استفاده می‌شود.

ضایعات ستاره‌ای که به سمت سیاهچاله فرو می‌ریزند، در ساختار چرخانی موسوم به دیسک برافزایشی جمع می‌شوند. در اینجا گاز، فشرده شده، به دمای بیش از میلیون‌ها درجه می‌رسد و در نهایت در افق رویداد سیاهچاله ریخته می‌شود. دیسک برافزایشی سوئیفت J۱۶۴۴+۵۷ بسیار غلیظ‌تر، متلاطم‌تر و بی‌نظم‌تر از دیسک‌های ثابت بود که دارای زمان کافی برای آرام و منظم شدن بوده‌اند.

سوئیفت J۱۶۴۴+۵۷ یکی از تنها سه اختلال جزرومدی است که پرتوهای ایکس پرانرژی تولید می‌کند و تا به امروز تنها رویدادی باقی مانده که در زمان اوج تابش‌ها شناسایی شده است. گستره این دیسک حدود یک میلیون برابر خورشید برآورد شده اما هنوز گردش آن سنجیده نشده است. محققان امیدوارند با تحولات آینده و درک و مدلسازی جریان‌های برافزایشی بتوانند این سنجش‌ها را نیز انجام دهند.

این تحقیق در مجله نیچر منتشر شده است.