امام زین العابدین(ع) چهارمین پیشوای شیعیان جهان است که برای مبارزه با حاکمان جور زمان و هدایت مردم به خواندن خطبه هایی کوبنده، همت گماشت و با نیایش هایی خالصانه و دلنشین خویش، سجده کننده پیشگاه حق لقب گرفت.


امام سجاد(ع) چهارمین پیشوای شیعیان جهان است که با بهره بردن از زبان دعا و خطابه، به ارشاد و راهنمایی مردم می پرداخت و حاصل اندیشه های معرفت شناسانه وی در قالب نیایش و دعا در کتاب «صحیفه سجادیه کامله» گردآوری شد. کتابی که اینک رهگشای بسیاری از پیروان راه حق در مسیر رسیدن به سعادت حقیقی است.
امام علی بن الحسین(ع) در پنجم شعبان ۳۸ هجری در مدینه دیده به جهان گشود و سال های پایانی زندگی حضرت علی(ع) جد بزرگوار خویش را درک کرد و به مدت ۲۳ سال از سرچشمه دانش امام حسین(ع) بهره مند شد.
امام زین العابدین(ع) به دلیل پاسخ دقیق به هر پرسش و فزونی عبادت و نیایش؛ سرور و زینت بخش عبادت کنندگان نام گرفت. ایشان دارای فضیلت هایی همچون شجاعت، ظلم ستیزی، عفو و گـذشت بود و لقب هایی چون زین العابدین، سجاد سیدالعابدین، زین الصالحین، وارث علم النبیین، وصی الوصیین و ... داشت.
رساله حقوق از آثار مهم و ارزنده امام زین العابدین(ع) به شمار می رود که شامل وظایف گوناگون انسان در برابر پروردگار، خود و دیگران است.
امام سجاد(ع) به دلیل بیماری نتوانست در حماسه عاشورا حضور یابد، اما با وجود چنین شرایطی نیز به دفاع از حقانیت اسلام پرداخت. ایشان پس شهادت امام حسین(ع) و با برعهده گرفتن رسالت شیعیان جهان، در رساندن پیام حماسه عاشورا به جهانیان بسیار کوشید و با خواندن خطبه هایی مشهور و کوبنده در برابر یزیدیان در رسوا ساختن دشمنان و دفاع از خاندان اهل بیت(ع)، نقش بسیار مهمی را ایفا کرد.
سرانجام امام سجاد(ع) پیشوای تقوا و بردباری در ۵۵ سالگی به دستور هشام بن عبدالملک در مدینه مسموم شد و به شهادت رسید. پیکر مطهر ایشان در آرامگاه بقیع در کنار عموی بزرگوارشان، امام حسن مجتبی(ع) به خاک سپرده شد.
«فرزانه حکیم زاده» استاد حوزه علمیه جامع الزهرا قم به مناسبت سالروز شهادت امام زین العابدین(ع) در گفتگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به تبیین و بررسی مقام این امام همام پرداخت و گفت: ایشان در دوران زندگی خویش با رویدادهای مهمی رو به رو شد. از نظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، شرایط بسیار ویژه ای در زمان این امام بزرگوار وجود داشت. مهم ترین رویداد زندگی ایشان رخداد عاشورا بود که از دردناک ترین و تاثیرگذارترین حوادث روزگار به شمار می رود و هیچ رویدادی از این لحاظ بدین اندازه از اهمیت برخوردار نیست.
این استاد حوزه علمیه درباره تاثیرگذاری قیام عاشورا عنوان کرد: این حادثه، سبب به وقوع پیوستن رویدادهایی شد که تا به امروز نیز ادامه دارد. پس از این قیام، در شرایطی که جامعه پر از اختناق و فشار حکومت بود؛ یزید در راه به حاشیه راندن اهل بیت(ع) تلاش می کرد. اگرچه حکومت بنی امیه در ظاهر به پیروزی رسید و این موفقیت ظاهری سبب فریب این حکومت شد، اما اعمالی که یزید در روز عاشورا مرتکب شد و پیام هایی که پیام رسانان این واقعه به مردم منتقل کردند، همگی زمینه ساز وقوع قیام های مهم دیگری در جامعه اسلامی شد.
وی در ادامه افزود: اما بنی امیه به دلیل آن که از جایگاه محکمی برخوردار بود، این قیام ها را سرکوب کرد. نهضت هایی همچون توابین و مختار که پس از یک پیروزی یک ساله در نهایت با کشته شدن مختار، به شکست انجامید. اما تاکنون این قیام ها و نهضت ها که عنوان نهضت بیداری را بر آنها می گذاریم، ادامه دارد و برگرفته از حوادث جوامع اسلامی بوده است و می توانند زمینه ساز قیام امام زمان(عج) شود.
استاد حوزه علمیه جامع الزهرا قم، نقش امام سجاد(ع) را حفظ جایگاه امامت دانست و یادآور شد: ایشان به دلیل آن که یزید قصد داشت، نفس امامت را نابود کند و تمامی فرزندان امیرالمومنان را به قتل برساند، در حفظ جایگاه امامان بسیار کوشید. با توجه به اینکه خداوند مقدر کرد که از نقش امامت پاسداری شود، امام سجاد(ع) به بیماری بسیار سختی در روز عاشورا مبتلا شد و اینگونه جان شریف ایشان مصون ماند و جایگاه امامت حفظ شد.
فرزانه حکیم زاده امام زین العابدین(ع) را یکی از پیام رسانان واقعه عاشورا عنوان و بیان کرد: امام سجاد(ع) اگرچه در روز عاشورا در خیمه و بستر بیماری بود اما در صحنه حضور داشت، وجود ایشان در آن حادثه بسیار موثر عنوان شده است، از آن رو که وی پس از گذراندن دوره اسارت در کنار عمه خویش حضرت زینب(س) شاهد تمامی رویدادهای قیام عاشورا بود و یکی از مهم ترین پیام رسانان این حادثه به شمار می رفت.
وی روش مبارزه امام سجاد(ع) را این چنین توصیف کرد: ایشان به خاطر اختناق بسیاری که در جامعه حکم فرما بود خویش را در جبهه مقابل نشان نداد و از برخورد با حاکمان خودداری کرد و هیچ حمایت ظاهری نیز از قیام ها نداشت. به همین دلیل توانست در جبهه فرهنگی، در قالب دعا و نیایش و موضوع هایی که در این زمینه در جامعه اسلامی مطرح می کرد، خط هدایت را گسترش دهد و حفظ کند.
استاد حوزه علمیه جامع الزهرا قم درباره روش هایی که امام سجاد(ع) برای گسترش آموزه های خود از آن بهره می برد، گفت: روش های اصلی ایشان برای هدایت مردم در قالب دعا، معارف، نوشتن رساله های حقوقی و تربیت و پرورش شاگردان بود و به گونه ای صورت می گرفت که توجه حاکمان وقت را جلب نکند. به این ترتیب فعالیت های امام زین العابدین(ع) بسیار فرهنگی بود و با این شیوه در قالب های مختلف توانست از یک شرایط بسیار بحرانی، امت اسلامی را به سلامت عبور دهد و باعث حفظ دستگاه امامت و انتقال جایگاه آن به امام باقر(ع) شود و این گونه زمینه پیشرفت علمی پنجمین امام شیعیان را فراهم کند.
فرزانه حکیم زاده، صحیفه سجادیه را مشتمل بر ۵۱ دعا دانست و بیان داشت: این کتاب دربردارنده مهم ترین درس های اخلاقی و اعتقادی است و فردی که با این کتاب آشنا شود و از آن استفاده کند متوجه می شود که تمامی آن چیزی که به نام تربیت، هدایت و اخلاق شناخته شده است در این صحیفه به صورت کامل وجود دارد.
وی مهم ترین نهضت ها پس از قیام عاشورا را این گونه شرح داد: پس از قیام عاشورا شورشی با عنوان واقعه حرّه به وسیله مردم مدینه صورت گرفت. در اطراف مدینه منطقه هایی وجود دارد که به سنگ های آن، حرّه می گفتند. قیام توابین در کوفه و قیام مختار نیز از دیگر رویدادهایی است که پس از قیام عاشورا به وقوع پیوستند.
استاد حوزه علمیه جامع الزهرا قم درباره ویژگی های اجتماعی دوران امامت امام سجاد(ع)، تصریح کرد: این دوران در نهایت سختی و اختناق گذشت. امام زین العابدین(ع) خود در این زمینه گفته است که در دوره پیشوایی، بیش از چهار تن به امامت من اعتراف نداشتند. چهارمین پیشوای شیعیان در چنین جامعه ای با کتاب صحیفه سجادیه نکته های تربیتی و اخلاقی را در قالب دعا و نیایش بیان کرد تا مردم را از فساد و تباهی نجات دهد.
فرزانه حکیم زاده در ارتباط با شهادت امام سجاد(ع)، اظهار داشت: ایشان در هنگامه ای زندگی می کرد که پس از آن که بنی امیه جای خود را به بنی مروان داد، مروانیان در دشمنی با اهل بیت(ع) کم از بنی امیه نداشتند، آنها بعد از آن که متوجه شدند که امام سجاد(ع) توانسته است، شیعیان مهمی را تربیت کند و قیام هایی که به وقوع می پیوسته، بی تاثیر از هدایت های وی نبوده است بنابراین با حسادت به جایگاه امام زین العابدین(ع) به دشمنی با وی پرداختند و در نهایت در زمان حکومت ولیدبن عبدالملک به وسیله سم این امام همام را مسموم کردند و به شهادت رساندند.
وی در پایان امامت را امر الهی توصیف کرد و افزود: در بحث پیشوایی موضوع موروثی بودن، مطرح نیست، امامت امری الهی، همچون نبوت محسوب می شود که پس از شهادت هر امامی، این جایگاه بلند به پیشوای پس از وی منتقل می شود. البته امام معصوم را خداوند از فرزندان یکی از امامان بزرگوار برمی گزیند، به این دلیل که باید فرد معصوم از نظر تمامی اعمال، تربیتی کامل داشته باشد. امام سجاد(ع) هم به هنگامه روز عاشورا، در همان زمانی که سیدالشهدا(ع) به شهادت رسید، مقام والای امامت را برعهده گرفت.