نقش مدیران و مسوولان در اصلاح امور جامعه اسلامی نقشی بسزا و غیر قابل انکار است. اگر همه مسوولان و مدیران در همه سطوح اعم از اقتصادی، فرهنگی، صحی و... برنامه‌ها و سیاست‌های خود را طبق الگویی که اسلام ارائه داده است به پیش ببرند، نقص و خلل‌هایی که در جامعه مشاهده می‌شود از بین خواهند رفت و جامعه اسلامی شاهد نتایج سوء ضعف مدیریت‌ها نخواهد بود.

یکی از الگوهای مدوّن مدیریت در جامعه اسلامی که به اعتراف بسیاری از بزرگان می‌تواند الگوی مدیران و مسوولان جامعه اسلامی بلکه همه جوامع باشد، عهدنامه مالک اشتر است که دستورات مهم امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر درباره نحوه اداره جامعه اسلامی است.

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن اکبری، کارشناس مذهبی در گفت وگو با شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) درباره ویژگی‌های مدیران در جامعه اسلامی بیان کرد: عهدنامه معروف مالک اشتر، عهدنامه مكتوب حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام براى مالك اشتر نخعى است که وقتی او را به امارت مصر و مناطق تابعه آن انتخاب نمود، این عهدنامه را که طولانی‌ترین نامه نهج البلاغه هم هست، خطاب به او به عنوان یک مدیر در جامعه اسلامی نوشت و اهداف و سیاست‌های کلان مدیریت اسلامی را در آن یادآور شد.

حفظ برنامه‌های اصلا‌حی گذشته

او به چند نمونه از ویژگی‌های مدیر و مسوول از نظر امیرالمؤمنین علی (ع) اشاره کرد و گفت: یکی از مفاد عهدنامه مدیریتی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، مدیریت بر طبق سنت‌های وحدت‌آفرین بزرگان گذشته است. اگر مدیری در جامعه اسلامی بخواهد سنّت‌ها و برنامه‌هایی که بزرگان قبل او اجرا می‌کردند و موجب اصلاح امور و وحدت بین مردم می‌شد کنار بزند و خلاف آن رفتار کند، از صراط ولایت منحرف شده است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به مالک می‌فرماید: «وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَةُ وَ صَلَحَتْ عَلَيْهَا الرَّعِيَّةُ؛ یعنی روشى را كه بزرگان امّت بر اساس آن رفتار كرده‏اند و به سبب آن در ميان مردم الفت برقرار شده و اصلاح جامعه بر پايه آن بوده از بين مبر». یعنی ای مدیر و مسوول، مراقبت کن که برنامه‌های وحدت‌آفرین و اصلاح‌گر گذشته جامعه را از بین نبری بلکه تا می‌توانی آنها را تقویت کن.

پرهیز از خود برتر بینی

این کاشناس مذهبی بیان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های مدیر اسلامی، تواضع و دوری از خودبرتربینی است. امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر به عنوان الگوی مدیران و مسوولان جامعه اسلامی می‌فرماید: هیچ‌گاه با غرور نگو که من فرمان می‌دهم و شما باید اوامر مرا اجرا کنید؛ «وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّي مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ فَإِنَّ ذَلِكَ إِدْغَالٌ فِي الْقَلْبِ وَ مَنْهَكَةٌ لِلدِّينِ وَ تَقَرُّبٌ مِنَ الْغِيَر». نه، هرگز نباید چنین مغرورانه فرماندهی کند. آن حضرت در ادامه، چنین صفت سوئی برای مدیر را موجب فساد دل، ضعف دين و زوال و نابودی قدرت می‌داند.

اگر مسوولی این‌گونه مردم را مورد خطاب قرار دهد که من ریاست شما را بر عهده دارم و همه باید تحت اوامر من باشید، این مدیر و مسوول، خلاف آموزه‌های ولیّ المؤمنین علی علیه‌السلام رفتار کرده است.

در همین رابطه حضرت علی علیه‌السلام در جایی دیگر از نامه به مالک اشتر به عنوان مدیر بخشی از جامعه اسلامی، اشاره به خودبزرگ‌بینی مسوولان دارد و آنها را این‌طور از کبر و غرور باز می‌دارد که: «إِذَا أَحْدَثَ لَكَ مَا أَنْتَ فِيهِ مِنْ سُلْطَانِكَ أُبَّهَةً أَوْ مَخِيلَةً فَانْظُرْ إِلَى عِظَمِ مُلْكِ اللهِ فَوْقَكَ وَ قُدْرَتِهِ مِنْكَ عَلَى مَا لَا تَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ نَفْسِكَ» امام می‌فرماید: هرگاه حكومت و دولت باعث شد که خودت را بزرگ‌ و با عظمت بدانی، به بزرگى سلطنت خداوندی كه فوق توست نظر كن.

رفت‌وآمد و مشورت با علما و بزرگان دین

حجت‌الاسلام والمسلمین اکبری در ادامه بیان کرد: از نکات مهمّ مدیریت در جامعه اسلامی، رفت و آمد و مشورت دائم با علما و بزرگان دین است. اگر مسوولی بخواهد جامعه ایده‌آل اسلامی و اهداف و سیاست‌های کلان آن را طراحی کند، چاره‌ای جز پذیرفتن سهم مشورت و رفت‌وآمد با علما و بزرگان دین در اصلاح امور نمی‌بیند.

مولای متقیان حضرت علی علیه‌السلام هم در عهدنامه اصلاح‌گر خویش به مالک اشتر امر می‌کند که: «أَكْثِرْ مُدَارَسَةَ الْعُلَمَاءِ؛ با علماء و بزرگان دین زياد گفت‌وگو كن»‏.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به همه مدیران جامعه اسلامی دستور می‌دهند که با علماء، زیاد نشست و برخاست کنید و از کناره‌گیری از علما و بزرگان دین اجتناب ورزید.

البته دلیل این امر هم واضح است چرا که رکن و اساس در نظام اسلامی، علما و بزرگان دین هستند و در صورت قطع رابطه با آنها، خطر جدّی انحراف، مسوولان و مدیران را تهدید می‌کند.

توجه به رضایت عموم و دوری از رضایت خواص

او در پایان افزود: مدیر در جامعه اسلامی هیچ‌گاه نباید رضایت تعدادی از نزدیکان را به مصلحت عمومی جامعه و نظام اسلامی ترجیح دهد. اگر مدیر و مسوولی تمام برنامه‌هایش بر طبق نظر خواص باشد بی‌توجه به اینکه خشم عمومی مردم را در پی دارد، این مدیر و مسوول، نقض‌کننده عهدنامه مدیریتی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است چرا که امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این عهدنامه می‌فرماید: «إِنَّ سُخْطَ الْعَامَّةِ يُجْحِفُ بِرِضَى الْخَاصَّةِ وَ إِنَّ سُخْطَ الْخَاصَّةِ يُغْتَفَرُ مَعَ رِضَى الْعَامَّة»؛ یعنی خشم عموم مردم، رضایت و خشنودى خواص از مدیر و مسوول را بى‏نتيجه مى‏كند و خشم خواص در برابر خشنودى عموم بى‏اثر است.